Rouwen: de worsteling met schuldgevoelens naar de ouder die nog leeft

Dat je als jongvolwassene kampt met schuldgevoelens naar de ouder die is overleden, kunnen veel mensen mee inkomen. Maar het schuldgevoel naar de ouder die nog leeft, is minstens zo erg en houdt langer aan heeft freelance journalist Lisa Arnold (29 jaar) ervaren.

Ik kan mij niet anders herinneren dan dat ik op vrij jonge leeftijd wist dat ik naar het buitenland wilde om te reizen of te werken. In groep 6 op de basisschool schreef ik een werkstuk over UNICEF, was ik lid van hun Kids United en ontving ik iedere maand het blad Samsam waarin ik verhalen over projecten en profielen van kinderen over de hele wereld verslond. En in mijn puberteit was ik er heilig van overtuigd dat ik ‘later’ vast en zeker vrijwilligerswerk zou doen in een Afrikaans kindertehuis.

Stikjaloers was ik dan ook op de klasgenoten die na de middelbare school in 2012 een tussenjaar namen en naar het buitenland vertrokken om daar een paar maanden te gaan backpacken, Couchsurfen en te WWOOF-en. Maar ik wist ook dat ik zelf niet meer zo zeker was van mijn zaak. De vrijheid en onbevangenheid die mij als jong kind kenmerkten, hadden in de puberteit plaatsgemaakt voor onzekerheid, bang zijn voor het onbekende en het willen vasthouden aan zekerheden. Alleen aankomen op een vliegveld aan de andere kant van de wereld; het idee alleen al ontnam me de adem.

Saudade

Op mijn achttiende begon ik dus aan de studie Nederlandse Taal en Cultuur in Utrecht. Precies zoals er van mij verwacht werd. Dacht ik toen. Maar bij ieder bericht op Facebook van die oud-klasgenoten – toen we Facebook nog gebruikten als Twitter – had ik het gevoel dat ik hier niet hoorde. Dat ik iets heel groots miste. Jaren later kwam ik erachter dat er in het Portugees een woord is voor dat gevoel: saudade. Saudade is moeilijk te vertalen naar één Nederlands woord, maar valt het best te omschrijven als een gevoel van zowel gemis als verlangen en nostalgie.

In de jaren die volgden, versterkten gebeurtenissen in de persoonlijke sfeer mijn hang naar het verleden en zekerheid. Ik was 23 jaar toen in 2017 mijn moeder overleed. Ik zat toen in de laatste fase van mijn studie, en mijn wereld kwam stil te staan. Nadenken over wat ik na mijn studie wilde gaan doen, had ik al een hele tijd niet meer gedaan. De wereld van mijn moeder was heel klein geworden. En met de hare, ook die van mijn vader, broer en mij.

Schuldgevoelens

De schuldgevoelens die ik ervoer tijdens het ziekbed van mijn moeder en na haar overlijden, waren vreselijk. Heb ik wel goed voor haar gezorgd? Ben ik er wel genoeg voor haar geweest? Heb ik wel begrepen waar zij doorheen gegaan is in de laatste weken van haar ziekbed? De gedachte dat ze zich óók eenzaam gevoeld moet hebben die laatste dagen terwijl ze omringd was door haar dierbaren, hebben mij heel wat slapeloze nachten bezorgd.

Maar het schuldgevoel naar mijn vader is minstens zo erg. En houdt langer aan.

Waar ik ‘vroeger’ simpelweg niet durfde reizen, had ik de afgelopen jaren sterk het gevoel dat ik mijn vader in de steek zou laten als ik voor langere tijd weg zou gaan. Een gevoel dat ik puur mijzelf oplegde. Want hoe vaak hij ook zei ‘maak je geen zorgen om mij’; iets in mij kon hem niet loslaten.

Hoewel ik al die tijd gezien heb dat mijn vader zich redt, mij nooit claimt en compleet vrij laat, heb ik mij lang ook verantwoordelijk gevoeld voor zijn geluk. Bij het idee dat hij thuiskomt in een donker huis na werk, en iedere avond alleen in een koud bed stapt, kan ik nog steeds een knoop in mijn maag voelen. Ik wil mijn vader met alles helpen, maar ik kan niets wegnemen. En ik kan mijn moeder niet vervangen. Iets wat mijn hoofd altijd geweten heeft, maar wat mijn hart door de jaren heen heeft moeten leren accepteren en gelukt is door daar veel samen over te praten. Ik denk dat eerlijkheid over hoe we ons voelen, essentieel is geweest. Je kunt nooit elkaars ‘het gaat goed met me’ vertrouwen, als je elkaar ook geen deelgenoot maakt van wanneer het níet goed gaat.

Innerlijke reis

Toen ik mij vorig jaar realiseerde dat het niet durven gaan reizen meer met mijzelf te maken had dan met mijn vader, was ik klaar om de wijde wereld in te trekken. En zo geschiedde. Samen met een van mijn beste vriendinnen boekte ik een ticket naar Kathmandu, ik verhuurde mijn huis onder en zette mijn freelance journalistieke werkzaamheden voor een paar maanden on hold. Ik verbaasde mijzelf hoe gemakkelijk dat ging en hoe rustig ik mij eronder voelde.

Het afgelopen half jaar heb ik gebackpackt door Nepal, Nieuw-Zeeland en Australië, en de meest prachtige zonsopkomsten en -ondergangen gezien, geslapen onder felle sterrenhemels, en bij tijd en wijlen gehuild naar de maan. Ik heb vrienden voor een dag gemaakt, en mij op de mooiste én lelijkste plekken thuisgevoeld. Ik heb het extreem koud gehad, en onuitstaanbaar heet. Ik heb antwoorden gevonden, maar er gelukkig ook weer een heleboel vragen bijgekregen. Ik heb gevoeld, geproefd, gedanst, meegemaakt, teruggespoeld, gemist, herkanst, doorstaan en overwonnen.

Verliefd

De angst van familie en vrienden – dat ik aan de andere kant van de wereld mijn hart zou verliezen aan een zongebruinde surfdude met blonde haren – is niet gebeurd. Er is me iets mooiers overkomen. Ik heb mij op reis weer dat meisje van vroeger gevoeld. Onbevangen. Onverveerd. Onafhankelijk. Het meisje dat de dingen doet die ze leuk vindt, zich niet zoveel aantrekt wat anderen daarvan vinden en boven alles zonder schuldgevoel leeft.

Misschien is de grootste uitdaging dan ook helemaal niet het reizen zelf geweest, maar wacht die nu thuis. Voelen dat alles wat ik nodig heb altijd in mijzelf zit. Vlak voordat mijn moeder overleed, drukte ze mij op het hart: “Als je altijd je eigen pad in het leven loopt, kan nooit iemand je inhalen.” En dat is wat ik nu probeer. Getroost door, en vertrouwend op het idee dat zij, én mijn vader mijn pad verlichten. En met mij zijn als ik leef. Waar ik ook ter wereld ben.

Mijn gekozen waardering € -

Lisa Arnold is een Nederlandse freelance journalist en neerlandica. In 2018 studeerde zij af aan de master Neerlandistiek van de Universiteit Utrecht.