Bolivia is sinds Morales officieel een ‘Estado Plurinacional’, een ‘Plurinationale Staat’ oftewel, een multi-etnische samenleving. Bolivia omvat 26 verschillende Indiaanse groepen met allemaal een eigen taal en cultuur. Daarbij komen de Spanjaarden en, van latere datum, de vele andere immigranten, als Italianen, Duitsers, Joegoslaviërs en Japanners. De Aymara zijn één van de 26 Indianen groepen. Ze leven meest in en rond La Paz. Hun oorsprong bevindt zich in Tiwanaku, dichtbij het Titicaca meer, het hoogst gelegen meer ter wereld. In Tiwanaku zijn nog veel resten van die cultuur, als bijvoorbeeld een zonnetempel.
Rijkdom
Hoe op een goede wijze de sociale cultuur van de Aymara uit te drukken? Laten we zeggen dat zij rijkdom vinden in sociale relaties, meer dan in geld. Alles draait om sociale relaties. Daarbij zoekt men steeds evenwicht. Tussen man en vrouw bijvoorbeeld, maar ook op een ander niveau, namelijk de bovenwereld en de onderwereld waartussen de mens, bewoner van de ‘gewone’, middenwereld, bemiddelt. Hij (en zij) moeten de goden en geesten van beide werelden gunstig stemmen; die van de bovenwereld voor voorspoed, bijvoorbeeld bij het verbouwen van gewassen en die van de onderwereld om ongeluk tegen te gaan. Dit doet men op bepaalde heilige punten in het landschap. Men noemt die ‘huaca’s’ en men doet er plengoffers als bijvoorbeeld van alcohol. Bergtoppen zijn vaak ook heilige plekken, de goden wonen er en men noemt ze ‘apu’s’.
Sociaal
Het verdere netwerk van sociale relaties moet ook steeds in evenwicht gehouden worden. Dit gaat via het begrip ‘reciprociteit’, oftewel, wederkerigheid. Krijgt men een gift, dan moet men een gift terug doen. En als men ergens binnen wordt genodigd en men biedt eten aan dan kun je eigenlijk niet weigeren. Zo zijn er meer regels. Bijvoorbeeld, als je iemand cocabladeren geeft (hier een heel natuurlijk, onschadelijk gewas; het gaat pas mis in het laboratorium…), moet je dat op een bepaalde wijze doen: je moet driemaal drie mooie blaadjes geven of je overhandigt de hele zak, zodat men zoveel kan nemen als men wil. De uitwisseling van coca demonstreert affectie en vertrouwen.
Onder elkaar zijn Aymara’s heel open, creatief en grappig, hoewel vaak formeel. Verder lijkt hij een ‘timide’ mens. Ze ‘spreken’ meer in een taal van rituelen, reciprociteit en uitwisseling. Zo was het oude Inca adagium ‘no seas mentiroso’(‘gij zult niet liegen’), ook van toepassing buiten het taalgebruik: ook liegen via gedrag en houding was ongewenst.
Ook met de voorouders worden betrekkingen onderhouden. Vooral op ‘Todos los Santos’, Allerheiligen en Allerzielen, wordt dit gepraktiseerd. Men gaat naar het kerkhof en biedt eten aan, aan de voorouders. Zelf eten ze ook rijkelijk. Het is een zeer kleurrijk gebeuren.
Psychische weerbaarheid
De Aymara hebben een grote psychische weerbaarheid. Ze moesten hun cultuur doen overleven binnen moeilijke omstandigheden. Zij ontwikkelden hiervoor een ‘dubbele persoonlijkheid’: een gezicht naar de Spaanse machthebber toe en zijn ‘eigen’ gezicht binnen de eigen gemeenschap (aylu). De Spanjaarden wisten niet veel van wat er zich binnen die gemeenschappen afspeelde en daardoor wisten ze dus hun cultuur te behouden. Omdat de Aymara gewend was aan ‘bemiddelen’, aan meerdere ‘werelden’, waartussen een evenwicht moest worden bewaard, kon hij vrij makkelijk met deze situatie omgaan.
De praktijk
Ik praat veel met de dochter van mijn huisbazin. Ze komt uit Cochabamba en is een beetje een vriendin geworden. Vragend naar haar religieuze praktijk, vertelt ze mij, dat als ze bidt, ze tot haar grootmoeder bidt. Ze was gek op haar grootmoeder, ze had veel van haar geleerd. Zo laat ze ook een steen zien die ze vond toen ze negen was en die ze aan haar grootmoeder had laten zien. Duidelijk is er een kruis op te zien, een kruis van Christus en tegelijkertijd kon je er het gezicht van Jezus op zien. Heel mooi! We zien hier een mooie mengeling met elementen uit twee culturen.
Sociale revolutie in Nederland
In Nederland schijnt minstens 40% te lijden aan eenzaamheid en dit binnen alle leeftijdsgroepen. Er zou tevens sprake zijn van een ‘sociale revolutie’: hoe gaan we correct met elkaar om?, is hierbij de vraag. Ik denk dat ‘Global South’ ons (mij incluis) kan helpen. Daar is de cultuur nog sociaal. Je maakt zo een praatje en kent snel mensen. Nu zijn er veel mensen uit het Zuiden in Nederland. ‘Open deur’, lijkt me verder…
