De score voor ‘Only Lovers Left Alive’ was een samenwerking van de Nederlandse, in Brooklyn woonachtige luitspeler Jozef Van Wissem en de rockband SQÜRL (Jim Jarmusch, Carter Logan en Shane Stoneback). De muziek wil de verschillende omgevingsstructuren en sferen van de steden Detroit en Tanger weerspiegelen. Oude en moderne klanken verbinden zich en zijn met elkaar verstrengeld in de tijd.
De filmmuziek werd in 2014 wereldwijd op plaat uitgebracht en onderscheiden met een Cannes Soundtrack Award. Het album bleef in de volgende jaren een favoriet van critici en fans. Het aantal kopieën in omloop was echter beperkt. Daar komt nu verandering in. Het label Sacred Bones bracht in februari een digitale versie van het album uit. Die krijgt nu een vervolg met een heruitgave op cd en dubbelelpee (op onder meer Clear Red Splatter vinyl).
De New York Times schreef eerder over Jozef Van Wissem dat hij “zowel een avant-gardecomponist als een barokluitist is, en dus geen onbekende in dichotomie”. Ofwel: Jozef Van Wissem manifesteert zich met zijn luit in twee muzikale werelden, die ondanks de verschillen voor hem gelijkwaardig zijn. Het maakt hem een ideale persoon om muzikale verbindingen te leggen.
Op de brug tussen het industriële Detroit en het Noord-Afrikaanse Tanger is het een komen en gaan. Van Wissem’s avant-barokke luit rijgt zich in het gelaagde filmische tapijt van ‘Only Lovers Left Alive’ door gierende, eenentwintigste-eeuwse gitaar-noise, zware ritmeslagen, meeslepende Marokkaanse ‘Streets Of Tangier’ percussie, synthesizer gegenereerde basloops, veldopnames en een keur van sonische effecten. Gastzangeres Madeline Follin van het Newyorkse duo Cults is te horen in SQÜRL’s schurende, gothic herinterpretatie van de Wanda Jackson-hit ‘Funnel of Love’. De stem van Zola Jesus (zij werkte vaker met de luitist) zweeft prachtig etherisch door Van Wissem’s ‘In Templum Dei’. De psychedelische drive van ‘Please Feel Free To Piss In The Garden’ laat echo’s horen van het Rolling Stones ‘Steel Wheels’ nummer ‘Continental Drift’, waarin ze samenwerken met de Master Gnawa Musicians van Jajouka. En de Libanese zangeres en actrice Yasmine Hamdan brengt met ‘Hal’ een intieme, Arabisch gekleurde bijdrage, opgenomen op de set van de film en later gemixt door SQÜRL.
Het zijn stuk voor stuk fraaie en overtuigende bijdragen. Maar de absolute levende ziel van ‘Only Lovers Left Alive’ wordt toch gevormd door Jozef Van Wissem en zijn luit. De musicus is een virtuoos die met verfijnd spel in staat is dromen (en waarschijnlijk ook vampieren) tot leven te wekken. Hij laat zijn muziek vlammen in instrumentale geestdrift, verbindt werelden en koppelt moeiteloos het verleden aan het heden. Daarbij wisselen traditioneel geïnspireerde melodieën en voor de film geschreven moderne klankbeelden elkaar op elegante wijze af en creëren een passievolle poëzie. For Lovers Only? Voor ieder die wil horen.
Jozef Van Wissem speelt op de online edition van het Grauzone Festival 2021 – 21 & 22 mei.
Jozef Van Wissem & SQÜRL – Only Lovers Left Alive
Sacred Bones / Konkurrent
Marrakesh Express
De muzikale noord-zuid brug die op ‘Only Lovers Left Alive’ tussen westerse rockmuziek en Marokko loopt is, hoe bijzonder ook, niet nieuw. Een bekend voorbeeld uit het verleden is het nummer ‘Marrakesh Express’ van Crosby, Stills & Nash, geschreven door Graham Nash. Het stond op hun debuutalbum ‘Crosby, Stills & Nash’ uit 1969. Het was de eerste single die ze uitbrachten. Het nummer haalde wereldwijd de hitlijsten. De inspiratie voor het Marokkaanse thema kwam van een treinreis, ‘Express’, die Graham Nash in 1966 maakte van Casablanca naar Marrakesh.
Take the train from Casablanca going south
Blowing smoke rings from the corners of my mouth
Colored cottons hang in the air
Charming cobras in the square
Striped djellebas we can wear at home Well, let me hear you now
Wouldn’t you know we’re riding on the Marrakesh Express
Marokko heeft altijd al enorme aantrekkingskracht uitgeoefend op kunstenaars. Uit de hele wereld kwamen ze af op de roep van totale vrijheid (en drugs) die lange tijd van met name Tangers uitging – de stad had van 1912-1958 een internationale status. Van Mark Twain tot Henri Matisse en Francis Bacon en van Gertrude Stein tot Errol Flynn en schrijvers van de beat-generatie als William S. Burroughs, Allen Ginsberg en Jack Kerouac, allen verbleven ze kortere of langere tijd in Marokko. De Amerikaanse schrijver Paul Bowles vestigde er zich zelfs. En toen waren er de jaren zestig en rhythm & blues en rock & roll en de Rolling Stones maakten trips naar Marokko, waar Brion Gysin een klein restaurant annex nachtclub bezat. Daar leerde Brian Jones de meestermusici uit het kleine bergstadje Jajouka kennen die regelmatig in Gysins restaurant speelden. Tot de zaak op zeker moment op mysterieuze wijze in brand vloog en werd verwoest. Gysin nam Jones mee het zuidelijke Rif-gebergte in om de musici met hun typische fluiten – de rhaita, een hobo-achtige schalmei en tevens het instrument van de herdersgod Pan – en trommels beter te leren kennen. Hij nam met hen een plaat op die later bekend zou worden als ‘Brian Jones Presents The Pipes Of Pan At Jajouka’. Daarmee was de vroeg gestorven Rolling Stone een van de eersten die de zeggingskracht van de rituele trance-muziek van de Berber-bevolking van Marokko onderkende en onder de aandacht van een groter publiek bracht.
Trance
De Gnawa broederschap is een islamitische, religieuze orde van musici aan wie helende krachten worden toegedicht. De leden stammen af van de zwarte Afrikanen die in vroeger dagen door de Arabieren werden aangevoerd uit Ghana, Guinea, Mali, Senegal en Niger en tot slaaf en soldaten gemaakt. Hun volgelingen wonen verspreid over heel Marokko maar de meesten worden toch gevonden in het zuiden van het land en dan met name in Marrakesh. De broederschap claimt een spirituele afstamming van Sidi Bilal, een Ethiopiër die de eerste muezzin van de Profeet zelf was. Gnawa-musici geloven dat ieder individu een speciale kleur en toon heeft waarop hij of zij reageert als de musicus de guimbri of sentir speelt. Deze luit, met een opvallend lange hals, heeft veel weg van bepaalde instrumenten uit West-Afrika waar een bijzonder soort drieklanken op wordt gespeeld – rockgitarist Jimi Hendrix was dermate gecharmeerd van de guimbri dat hij aan het eind van de jaren zestig een aantal reizen naar Marokko maakte om het instrument beter te leren kennen. Om het effect van de guimbri te verhogen worden met metalen, bordvormige castagnetten hypnotiserende ritmes gespeeld en ook wordt vaak een grote, ronde trom gebruikt.
De gnawa-meester (maleem) streeft naar perfectie, omdat één verkeerd gespeelde noot de genezende en reinigende krachten van de muziek teniet kan doen. Gnawa wordt gebruikt om mensen te helpen die in geestelijke problemen zijn geraakt, maar er kan ook een beroep op de heilzame uitwerking van de trance-muziek worden gedaan als iemand is gebeten door een slang of gestoken door een schorpioen. Verder wordt de muziek gebruikt om God te prijzen en met Hem de geesten van de heiligen.
Gnawa is muziek die reist. De Amerikaanse schrijver Paul Bowles kreeg ooit een tape te pakken met muziek uit Niger. Hij liet de muziek aan een Marokkaan horen die erg trots op de trance-muziek uit zijn land was en merkte daarbij op dat hij de muziek nogal op gnawa vond lijken. Waarop de man uitriep: ‘Het lijkt op gnawa? Het is gnawa!’
Muziek op de oude weg naar Marrakesh
Brian Jones Presents The Pipes Of Pan At Jajouka
Rolling Stone Brian Jones voegde psychedelische effecten toe aan de trance-muziek van de meestermusici van Jajouka, door William Burroughs ooit tongue-in-cheek bestempeld als “een vierduizend jaar oude rock-‘n-rollband”. De Rolling Stone creëerde samen met de traditionele musici een geluid dat ongemeen fel en opwindend klinkt, vol golvende baslijnen en extatisch snerpende fanfares die als een mes door de trommelritmes snijden.
Rolling Stones: Steel Wheels
Een nummer slechts, maar wat voor een. In ‘Continental Drift’ keren de aartsvaders van de Britse rock & roll samen met de Master Gnawa Musicians van Jajouka terug naar de plek waar Brian Jones lang geleden het psychedelische licht zag. Marokkaanse trommelgeluiden en de schelle tonen van de rhaita tillen rock & roll naar een hoger plan.
Gnawa Music of Marrakesh: Night Spirit Masters
Opgenomen in de medina van Marrakesh en geproduceerd door New Yorker Bill Laswell biedt ‘Night Spirit Masters’ Marokkaanse muziek op zijn trance-best.
Maleem Mahmoud Ghania & Pharoah Sanders: The Trance Of Seven Colors
Maleem Mahmoud Ghania was een van de meest bekende gnawa-meesters van Marokko. De Marokkaanse musici krijgen hier bij het spelen van hun traditionele muziek gezelschap van de soms heftige boventonen blazende Amerikaanse saxofonist Pharoah Sanders, die nog met John Coltrane speelde.
