Deze week getuigen 13 Spanjaarden tegenover een Argentijnse rechter over martelingen en moorden in hun land. Waar Spanje zich blijft beroepen op de amnestiewet uit 1977 worden slachtoffers en nabestaanden van de dictatuur van Francisco Franco (1939-1975) in het Zuid-Amerikaanse land wel gehoord.
Billy the Kid
De getuigen zijn niet in staat de lange reis te maken en vertellen hun verhaal daarom via een beveiligde video-verbinding. Felipe Moreno (67) stapte eind november wel in het vliegtuig naar Buenos Aires. Om 10.000 kilometer verderop gerechtigheid te eisen. Voor misdaden begaan op een paar uur rijden van zijn woonplaats Barcelona. De voorvechter van mensenrechten deed in de Argentijnse hoofdstad tegenover de rechter zijn verhaal over voormalig politieman Antonio González Pacheco, alias ´Billy the Kid´ (67). Die samen met Jesús Muñecas Aguilar (68) wordt beschuldigd van marteling, begin jaren zeventig.
Uitstervende generatie
Zijn stem is breekbaar, maar krachtig. En de altijd aanwezige pijn in zijn benen, voeten en rug als gevolg van de mishandelingen 30 jaar geleden weerhoudt Felipe Moreno er niet van de strijd voort te zetten. ,,Wij zijn de laatsten die het verhaal kunnen doen. Onze generatie sterft langzaam uit”, vertelt de compact gebouwde zestiger, in alle rust. ,,Ik zoek gerechtigheid, ook voor mijn kameraden die het niet hebben overleefd. Dat is de belangrijkste taak die ik heb in dit leven.”
Als lid van de anti-fascistische, communistische organisatie FRAP werd Felipe Moreno in oktober 1975 aangehouden in Segovia. ,,Ze wachtten me op met zes agenten en ik kreeg meteen een pistool op mijn achterhoofd. Er kwam een auto voorrijden, ik werd geboeid, achterin gegooid en met hoge snelheid afgevoerd.”
Twee agenten hielden mijn benen wijd, terwijl hij met een wapenstok op mijn genitaliën sloeg
Kelders
Hij verdween die avond in de kelders van het gevreesde cellencomplex DGS van de geheime politie van het Franco-regime en zou bijna twee jaar het daglicht niet zien. De eerste weken werd Moreno dagelijks gemarteld. Onder aanvoering van Billy the Kid, die zijn bijnaam dankt aan zijn gewelddadige optreden, vaak met pistool in de hand. ,,Een absolute sadist”, stelt Felipe Moreno zonder twijfel vast. ,,Twee agenten hielden mijn benen wijd, terwijl hij met een wapenstok op mijn genitaliën sloeg. Vervolgens sloeg hij op m´n voetzolen, terwijl ik uitgestrekt lag op een tafel, tot alles was opgezwollen. Dan wachtte hij even en begon volkomen onverwachts weer te slaan.”
De kleine Spanjaard ondervindt nog steeds de gevolgen. ,,Ik heb een chronische hernia, mijn hiel is verbrijzeld, mijn heup kapot en ik heb nog maar één testikel. Maar ik ben er tenminste nog.”
Amnestiewet
Twee jaar na de dood van Franco werd Felipe Moreno in 1977 vrijgelaten. Net als tienduizenden andere gevangenen. Een direct gevolg van de amnestiewet, bedoeld om de overgang naar een democratie soepel te laten verlopen. Belangrijkste onderdeel van de wet was het kwijtschelden van alle misdaden begaan tijdens de burgeroorlog en de dictatuur. Zowel door aanhangers van het Franco-regime als tegenstanders. Waardoor de marteling van Felipe Moreno niet meer strafbaar was en de geschatte 40.000 verdwenen en mogelijk vermoorde tegenstanders van de dictatuur hun stem verloren.
Maar ondertussen werd door de amnestiewet al het leed in één keer van tafel geveegd
Bloedvergieten
De transitie werd internationaal geroemd, omdat de overgang zonder bloedvergieten verliep. ,,Maar ondertussen werd door de amnestiewet al het leed in één keer van tafel geveegd”, aldus Felipe Moreno. ,,Alle martelaars en moordenaars kregen een generaal pardon. In Duitsland, Italië, overal zijn tribunalen geweest na de oorlog, zijn de schuldigen gestraft. Alleen niet in Spanje. Dat moet alsnog gebeuren. Dan pas kan de overgang naar een echte democratie beginnen. Dat is de enige weg naar verzoening in ons land.”
Misdaden tegen de menselijkheid
Argentinië heeft de zaak in behandeling genomen, na een klacht van de stichting ARMH, die de slachtoffers bij staat. Onder de noemer van ´universele jurisdictie´, omdat het Spaanse rechtssysteem hun petitie negeerde. Rechter María Servini de Cubría stelt in een verklaring dat het uitleveringsverzoek gerechtvaardigd is. ,,De feiten waarvan ze worden verdacht betreffen misdaden tegen de menselijkheid, die geen verjaringstermijn kennen.”
Hogere machten
Het Spaanse Hooggerechtshof besloot echter eind januari dat het tweetal niet uitgeleverd mag worden. Met als argument dat de misdaden wel degelijk zijn verjaard volgens het Spaanse recht en dat een eventueel onderzoek in eigen land dient plaats te vinden. Felipe Moreno: ,,Ik ben bang dat dat nooit zal gebeuren. Ze worden beschermd door hogere machten en zullen zich ongetwijfeld beroepen op de amnestiewet. In Spanje is straffeloosheid nog steeds gegarandeerd.”
