Inwoners van Ermelo, Staphorst en Tilburg kunnen gerust zijn: hun gemeenten kunnen financieel gezien een stootje hebben. Dat geldt allerminst voor de bewoners van Groningen, Deurne en Leek. Die drie zijn de hekkensluiter als het gaat om de financiële weerbaarheid van lokale overheden.
De financiële fitheid van gemeenten heeft lange tijd voor onduidelijkheid gezorgd. Kritiek op een hoge schuldenlast of een lage solvabiliteit leverde steevast een eigenwijs weerwoord op van lokale bestuurders: wij doen onze boekhouding op een andere manier, echt waar, niks aan de hand.
Verplichte kengetallen
In 2014 had Den Haag genoeg van die rookgordijnen. Een commissie onder leiding van het eerste-kamerlid Stef Depla (PvdA) zorgde voor een wet die gemeenten verplicht om een vijftal financiële kengetallen op een eenduidige manier te berekenen en bekend te maken. Die wet is sinds enige tijd van kracht. Voor de eerste keer is het in de aanloop naar de gemeenteraadsverkiezingen daarom mogelijk om lokale overheden met elkaar te vergelijken. We kunnen een ranglijst maken van financieel zwakke en sterke gemeenten op basis van de meest recente gegevens, die van 2016. Die lijst komt zo meteen. Maar eerst nog even een korte uitleg over de vijf financiële kengetallen. Welke zijn dat precies?
Structurele exploitatieruimte
Dit cijfer geeft aan in hoeverre de structurele, of vaste, uitgaven van een gemeente betaald kunnen worden door de structurele inkomsten. Is dit getal hoger dan nul, dan komt er structureel meer binnen dat eruit gaat.
Grondexploitatie
Dit kengetal drukt uit in hoeverre het aankoopbedrag in verhouding staat tot de verwachte opbrengst van de grond. Dat grondexploitatie in deze lijst staat komt omdat grondaankopen een flinke impact kunnen hebben op de financiële positie.
Belastingcapaciteit
De belastingcapaciteit geeft aan in hoeverre de gemeentelijke heffingen overeenkomen met het landelijk gemiddelde. Zit je onder de 100 procent, dan kun mogelijk nog wat extra inkomsten generen met een belastingverhoging. Daarboven wordt het lastig.
Schuldquote
Wie te weinig inkomsten heeft zal schulden moeten maken. De schuldquote laat zien in hoeverre die schuld problematisch is, door schulden af te zetten tegen de eigen middelen. In deze ranglijst is de zogenaamde ongecorrigeerde schuldquote gebruikt omdat daarvan meer gegevens beschikbaar zijn.
Solvabiliteit
Tot slot misschien wel het belangrijkste kengetal: de solvabiliteit, ofwel de mate waarin de gemeente in staat is om aan haar financiële verplichtingen te voldoen. Je krijgt dat getal door het eigen vermogen te delen door het totaal vermogen.
Beste en slechtste tien
Van elk van die kengetallen kun je een ranglijst maken: de best scorende gemeente bovenaan, de slechtste onderaan. Wanneer je die vijf ranglijsten vervolgens bij elkaar voegt, krijg je een algemene ranglijst die de financiële positie weergeeft van gemeenten ten opzichte van elkaar.
De top tien van beste presterende gemeenten bestaat niet alleen uit kleinere gemeenten, zoals je wellicht zou verwachten. Ook twee grote gemeenten, Tilburg en Amstelveen, wisten met vlag en wimpel tot de eerste tien door te dringen. De hele top tien bestaat uit, van boven naar beneden: Ermelo, Staphorst, Tilburg, Amstelveen, Nederweert, Westerveld, Zeist, Putten, Baarle-Nassau en Huizen.
Helemaal onderaan de lijst vinden we de slechts presterende gemeenten, op plek 359 tot 368, te weten: Waddinxveen, Hengelo, Nijmegen, Pijnacker-Nootdorp, Barneveld, Brummen, Beuningen Groningen, Deurne en ten slotte helemaal onderin de Groningse gemeente Leek. Daarbij moeten we overigens wel aantekenen dat 18 van de 384 gemeenten buiten de lijst vallen omdat niet alle gegevens bekend zijn.
Grote verschillen
De verschillen tussen de bovenkant en de onderkant van de lijst zijn groot. Zo is de solvabiliteit van Ermelo liefst 68% (boven de 50 geldt als goed), terwijl die van Leek maar 8% is (onder de 20 geldt als gevaarlijk). De schuldquote van Ermelo is comfortabel laag: -41%, terwijl die van Leek maar liefst tot de 154% reikt (130 geldt als absoluut maximum volgens de VNG). Leek heeft ook weinig mogelijkheden om haar financiële positie te herstellen. De belastingquote van 118% wijst erop dat de gemeente met het tarief van de lokale belastingen al flink boven het gemiddelde zit (=100%). Inwoners van Ermelo daarentegen betalen veel minder dan het gemiddelde. De belastingquote staat hier op 91%.
De grote vier
Opmerkelijk is de hoge positie van Amsterdam (32ste plek) , een stad die regelmatig door financiële problemen wordt geteisterd en waar het werkloosheidspercentage bovengemiddeld is. Toch is de financiële structuur van de hoofdstad in orde, zo blijkt uit de kengetallen. Van de ‘grote vier’ staat Utrecht, met een notering op plek 286, het laagst. Rotterdam staat op 101, Den Haag op 108.
Opvallend zijn ook de lage noteringen van de middelgrote steden Groningen en Nijmegen, die zich beide bij de laatste tien bevinden. Tilburg, een stad van vergelijkbare omvang, doet het juist erg goed met een gedeelde tweede plaats.
Lijst met 368 gemeenten, ingedeeld naar financiële weerbaarheid
Hieronder volgt de complete lijst waarin je je eigen gemeente kunt opzoeken. Wil je ook weten welke kengetallen precies bij jouw gemeente horen? Ga dan naar de database die online staat op www.kennisopenbaarbestuur.nl.
Zie ook onder de lijst: instructie voor fact checkers.
1 Ermelo
2 Staphorst
2 Tilburg
4 Amstelveen
5 Nederweert
6 Westerveld
7 Zeist
8 Putten
9 Baarle-Nassau
10 Huizen
11 Oud-Beijerland
12 Renswoude
13 Sint Anthonis
14 Valkenburg aan de Geul
15 Doesburg
16 Epe
17 Bergen (L.)
18 Cromstrijen
19 Oldebroek
20 Uitgeest
21 Hillegom
21 Stadskanaal
23 Goirle
24 Capelle aan den IJssel
25 Teylingen
26 Woensdrecht
27 Drimmelen
28 Wijchen
29 Beesel
30 Brielle
31 Aa en Hunze
32 Amsterdam
33 Berg en Dal
34 Giessenlanden
35 Eemnes
36 Binnenmaas
37 Harlingen
38 Beek
39 Son en Breugel
40 Wassenaar
41 Dronten
42 Vlagtwedde
43 Gooise Meren
44 Aalten
45 Korendijk
46 Littenseradiel
47 Gennep
47 Tubbergen
49 Bronckhorst
49 Zoetermeer
51 Edam-Volendam
52 Maasgouw
53 Brunssum
54 Elburg
55 Woerden
56 Ouder-Amstel
57 Oosterhout
58 Ooststellingwerf
59 Noord-Beveland
60 Heemskerk
60 Medemblik
62 Dantumadiel
62 Roerdalen
64 Nunspeet
65 Rucphen
66 Vlieland
67 Leudal
68 Veendam
69 Opmeer
70 Sliedrecht
71 Dordrecht
72 Veere
73 De Wolden
74 Nuth
75 Grave
76 Waterland
77 Steenbergen
78 Asten
79 Hof van Twente
80 Nijkerk
81 Overbetuwe
82 Nieuwegein
82 Simpelveld
84 Soest
85 Alphen aan den Rijn
86 Borsele
87 Roermond
88 Leusden
89 Best
89 Steenwijkerland
91 Neder-Betuwe
92 Mook en Middelaar
93 Schagen
94 Rheden
95 Wormerland
96 Hollands Kroon
96 Landsmeer
98 Reimerswaal
99 IJsselstein
100 Harderwijk
101 Rotterdam
102 Oldenzaal
103 Oudewater
104 Haarlemmerliede en Spaarnwoude
105 ‘s-Hertogenbosch
106 Eemsmond
107 Zederik
108 ‘s-Gravenhage
109 Kollumerland en Nieuwkruisland
110 Venray
111 Aalsmeer
111 Scherpenzeel
113 Enkhuizen
114 Waalre
115 Heemstede
116 Losser
117 Heerhugowaard
117 Leiden
119 Buren
119 Noordenveld
121 Maasdriel
122 Drechterland
123 Bedum
123 Hilvarenbeek
125 Bladel
126 Beemster
127 Winsum
128 Pekela
129 Den Helder
129 Texel
131 Laarbeek
132 Menameradiel
133 Sint-Michielsgestel
134 Schinnen
135 Echt-Susteren
136 Boxtel
137 Etten-Leur
138 Krimpenerwaard
139 Eersel
140 Landerd
141 Maastricht
142 Dalfsen
143 Haaren
144 Zandvoort
145 Franekeradeel
146 Onderbanken
147 Westervoort
148 Ferwerderadiel
149 Veenendaal
150 Oost Gelre
151 Geldrop-Mierlo
152 Hoorn
153 Gilze en Rijen
154 Lingewaal
155 Bunnik
156 Strijen
157 Goeree-Overflakkee
158 Bloemendaal
159 Menterwolde
160 Midden-Delfland
161 Katwijk
161 Zundert
163 Werkendam
164 Baarn
165 Helmond
166 Oldambt
167 Voerendaal
167 Zeewolde
169 Borger-Odoorn
169 Opsterland
171 Hoogeveen
172 Kerkrade
173 Ridderkerk
174 Cranendonck
175 Rhenen
175 Tynaarlo
177 Dongeradeel
177 Horst aan de Maas
179 Leiderdorp
180 Heumen
180 Hilversum
180 Lingewaard
183 Nieuwkoop
184 De Fryske Marren
185 Rijnwaarden
186 Koggenland
187 Winterswijk
188 Meerssen
188 Roosendaal
190 Schouwen-Duiveland
191 Urk
192 Hulst
192 Lochem
194 Lisse
195 Twenterand
196 Appingedam
197 Barendrecht
197 Maassluis
199 Blaricum
200 Oss
200 Zoeterwoude
202 De Ronde Venen
203 Leerdam
204 Wageningen
204 Zwolle
206 Hoogezand-Sappemeer
207 Schijndel
208 Rozendaal
209 Laren
210 Castricum
210 Vught
212 Stede Broec
213 Beverwijk
214 Delft
215 Krimpen aan den IJssel
215 Terneuzen
217 Leidschendam-Voorburg
217 Peel en Maas
219 Tytsjerksteradiel
220 Achtkarspelen
220 Heerenveen
222 Breda
222 Veldhoven
224 Heiloo
225 Tiel
226 Loppersum
227 Midden-Drenthe
228 Stichtse Vecht
229 Renkum
230 Loon op Zand
231 Wijdemeren
232 De Marne
232 Geertruidenberg
232 West Maas en Waal
235 Noordwijk
235 Raalte
237 Dinkelland
237 Hellevoetsluis
239 Marum
239 Weststellingwerf
241 Wierden
242 Kaag en Braassem
243 Oirschot
244 Vlaardingen
245 Westland
246 Gorinchem
246 Haarlem
246 Smallingerland
249 Bernheze
250 Bellingwedde
251 Eindhoven
252 Culemborg
252 Slochteren
254 Zevenaar
255 Noordwijkerhout
256 Schiermonnikoog
257 Alphen-Chaam
258 Cuijk
259 Duiven
260 Heeze-Leende
261 Leeuwarderadeel
262 Súdwest-Fryslân
263 Coevorden
264 Goes
265 Bergen (NH.)
266 Alkmaar
267 Kapelle
268 Lelystad
269 Houten
269 Montfoort
269 Voorschoten
272 Sluis
273 Hattem
274 Sittard-Geleen
275 Montferland
276 Uithoorn
277 Vaals
277 Zuidhorn
279 Woudrichem
280 Eijsden-Margraten
281 Bergeijk
282 Uden
283 Deventer
284 Schiedam
285 Enschede
286 Utrecht
286 Venlo
288 Delfzijl
289 Halderberge
290 Dongen
291 Zaanstad
292 Meppel
293 Zutphen
294 Olst-Wijhe
295 Wijk bij Duurstede
296 Velsen
297 Zwijndrecht
298 Druten
299 Doetinchem
300 Diemen
301 Haarlemmermeer
302 Grootegast
303 Reusel-De Mierden
304 Weert
305 Purmerend
306 Leeuwarden
306 Tholen
306 Woudenberg
309 Aalburg
310 Albrandswaard
311 Zwartewaterland
312 Valkenswaard
313 Alblasserdam
313 Boekel
315 Vianen
316 Hellendoorn
318 Utrechtse Heuvelrug
319 Oostzaan
320 Apeldoorn
320 Westvoorne
322 Borne
323 Ede
324 Gouda
325 Bunschoten
326 Weesp
327 Neerijnen
328 Heusden
328 Veghel
330 Arnhem
330 Oisterwijk
332 Emmen
333 Geldermalsen
334 Ten Boer
335 Haren
336 Haaksbergen
337 Voorst
338 Zuidplas
339 Bodegraven-Reeuwijk
340 Ommen
341 Boxmeer
342 Vlissingen
343 De Bilt
344 Rijswijk
345 Hardinxveld-Giessendam
346 Molenwaard
346 Oude IJsselstreek
348 Sint-Oedenrode
349 Gemert-Bakel
350 Almelo
350 Nissewaard
352 Zaltbommel
353 Lansingerland
354 Middelburg
355 Nuenen, Gerwen en Nederwetten
356 Oegstgeest
357 Langedijk
358 Heerde
359 Waddinxveen
360 Hengelo
361 Nijmegen
362 Pijnacker-Nootdorp
363 Barneveld
364 Brummen
365 Beuningen
366 Groningen
367 Deurne
368 Leek
Onvoldoende gegevens:
o.g. Ameland
o.g. Amersfoort
o.g. Bergen op Zoom
o.g. Hendrik-Ido-Ambacht
o.g. Kampen
o.g. Landgraaf
o.g. Lopik
o.g. Papendrecht
o.g. Rijssen-Holten
o.g. Terschelling
o.g. Almere
o.g. Assen
o.g. Hardenberg
o.g. Heerlen
o.g. het Bildt
o.g. Mill en Sint Hubert
o.g. Someren
o.g. Waalwijk
Instructie voor fact checkers
Iedereen kan deze ranglijst maken op basis van de openbare gegevens in deze database.
-Ga naar de link en kopieer de gegevens die je in de database ziet staan naar Excel.
-Maak vervolgens ranglijsten voor de vijf kolommen belastingcapaciteit, grondexploitatie, structurele exploitatieruimte, solvabiliteit en netto schuldquote.
-De kolom ‘netto schuldquote(gecorrigeerd)’ vervalt omdat anders de schuldquote twee keer meetelt.
-Let op bij het maken van de ranglijst dat bij sommige kengetallen het hoogste getal beter is, en bij anderen het laagste. De best scorende gemeente moet op 1 staan.
-Verwijder handmatig de gemeenten waarvan niet alle vijf de kolommen zijn ingevuld.
-Interpreteer de plek op de ranglijst als het aantal punten. (eerste plaats is één punt, de tweede plaats is twee punten etc.).
-Tel de punten die behaald zijn in de vijf ranglijsten vervolgens bij elkaar op en maak van het resultaat een nieuwe ranglijst. De gemeente met de minste punten is de winnaar.
-Alle vijf de kengetallen tellen dus even zwaar mee.
