Hij is een van de laatsten op het wereldtoneel, maar volgens de President Elect is klimaatverandering een mythe. Die overtuiging biedt mogelijkheden, als je midden in een verkiezingsstrijd zit. Stond Hillary Clinton nog te hannesen met het uitleggen van een nieuw energiebeleid, Trump was met lange halen snel thuis. De kolenmijnen in de zogenoemde rust belt-staten zouden weer open gaan, Amerika zou nog meer geld gaan verdienen aan schalieolie en -gas. De oude industrie zou weer gaan ronken. En betalen aan het wereldwijde klimaatfonds dat de transitie naar schonere energie moet bekostigen, daarmee stopt de VS.
En nu Trump bijna in the oval office zit, lijkt hij woord te houden. Een bron zei zondag tegen persbureau Reuter dat de Republikeinse overwinnaars zich wellicht helemaal terugtrekken uit de klimaatonderhandelingen.
Maar kan dat zomaar? Heeft Obama niet zijn krabbel gezet onder dat bejubelde VN-klimaatverdrag in Parijs? Amerika heeft vorig jaar inderdaad voor het eerst in de geschiedenis van die VN-klimaattoppen laten zien dat ze – eindelijk – ook bij willen dragen aan het tegenhouden van klimaatverandering. Mede door de welwillende houding van de Verenigde Staten lag er – na twintig jaar elkaar suflullen op die klimaattoppen zonder veel resultaat – een akkoord waar de wereld mee aan het werk kon.
Al in 2015 was het zwakke punt in de deal duidelijk: het klimaatverdrag is juridisch niet-bindend. Ook dat is grotendeels te wijten aan Amerika – in het akkoord wat vorig jaar tot stand kwam, staat niet dat er juridische consequenties zijn voor landen die zich er niet aan houden. Zou dat er wel ingestaan hebben, dan had Obama het door het Congres moeten loodsen. Dat is ook tijdens Obama’s presidentschap domein van de Republikeinen en zou integraal de prullenbak ingaan als het daar voorgelegd zou worden. Een akkoord zonder juridische consequenties was dus het hoogst haalbare om de een na grootste broeikasgaskampioen ter wereld aan boord te houden.
Dat betekent dat het klimaatakkoord vooral neerkomt op een goed voornemen, in plaats van een afspraak waar een (geld)straf op staat als je je er niet aan houdt. In andere woorden : als rebellerend land haal je je de diplomatieke woede van de wereld op de hals, maar verder kan je ongestraft je middelvinger opsteken naar dat akkoord. Niet doen wat je hebt afgesproken, heeft geen directe consequenties.
En dat is waarschijnlijk precies wat Trump zal gaan doen. Tijdens de verkiezingen zei hij al dat hij het Parijse klimaatakkoord zou ‘afblazen’, want heronderhandeling van het oude akkoord, dat kan de komende drie jaar niet – dat staat dan weer wél in het verdrag.
Stroperig
Dat moet een deprimerende gedachte zijn, als je de hoofdonderhandelaar van de Amerikanen bent. Waren ze tot vorig jaar het team waar iedereen naar keek, nu weet iedereen: de komende vier jaar hoeft niemand iets van de VS te verwachten op klimaatgebied. Het Democratische team dat 7,5 jaar toewerkte naar de deal van Parijs, zal vanaf 2017 waarschijnlijk vervangen worden door klimaatsceptici die vooral zullen aanschuiven om zand in de machine te strooien en de radartjes van de toch al afschuwelijk stroperige diplomatie nog langzamer te laten draaien. Als ze al aanschuiven.
Klimaatsceptici
Nu al werkt Trump aan het vervangen van de mensen die klimaatbeleid willen invoeren in de VS. Hij heeft een berucht klimaatscepticus aangesteld om het zogenoemde ‘transitieteam’ te leiden dat het Amerikaanse ministerie van milieu Republikeins in moet gaan richten. Deze Myron Ebell noemt klimaatverandering ‘alarmisme’. Hij is onder andere voorzitter van de Cooler Heads Coalitie, een groep die ‘het alarmisme van de opwarming van de aarde aan de kaak stelt en tegen energiebeperking’ is.
Dat Ebell uitgereken aan de knoppen van dit ministerie zit, in combinatie met de klimaatdeal van Parijs die de VS vermoedelijk niet gaat uitvoeren, dat is dubbel slecht nieuws voor het klimaat. Obama had namelijk dit ministerie aan het werk gezet om de CO2-uitstoot van de VS drastisch te verminderen, onder andere door sluiting van een groot aantal kolencentrales.
Daarbij beriep Obama zich overigens niet op het klimaatverdrag, maar op de zogenoemde ‘Clean Air Act’ dat na een uitspraak van het Amerikaanse hoge gerechtshof CO2 als luchtvervuilende stof aanmerkte. Zo hoefde de maatregel niet door het parlement. Maar aangezien Trump over de hele linie gewonnen heeft – Congres, Senaat en binnenkort ook nog een meerderheid in het hoger gerechtshof – is deze kunstgreep om toch aan klimaatbeleid te doen waarschijnlijk snel van de baan.
Terechtwijzing
Terug naar Marrakesh. Met nog één klimaatonderhandeling met een welwillend Amerika, wat kan er gedaan worden om de schade beperkt te houden? Het enige wat Amerikaanse Democratische team dit jaar nog kan doen, is meewerken aan stevige afspraken voor 2018. Dan is een nieuw ijkmoment waarin bepaald wordt waar alle landen individueel staan en welke landen achterblijven. Dat is dus ook het moment dat de wereld kan beginnen met vingerwijzen naar landen die er een potje van maken. En wekt Trump nu de indruk de internationale gemeenschap aan zijn laars te lappen, op het wereldtoneel vindt niemand het leuk om de Zwarte Piet te krijgen – zelfs Trump niet.
Wellicht nog een klein lichtpuntje, is dat Europa eindelijk met haar neus op de feiten gedrukt wordt. In de twee decennia dat die klimaatonderhandelingen nu gevoerd worden, zoekt Europa in Amerika telkens een bondgenoot. En ieder jaar stelden de VS, ook toen Obama al in het zadel zat, weer teleur. De conferentie in Parijs was daarom juist zo revolutionair: de VS werkten eindelijk eens mee. Met Trump is in ieder geval duidelijk dat van de VS niets meer te verwachten valt, en dat Europa en andere landen die wel actie willen, zich op andere landen moeten gaan richten als bondgenoot.
In de praktijk betekent dat: als een gek de banden met de Chinezen aanhalen. Anders dan Amerika heeft China een politiek klimaat dat draait als een supertanker, langzaam maar stabiel. En laat die supertanker nou net vorig jaar een bocht gemaakt hebben. De Chinezen voeren inmiddels maatregelen door die hun CO2-uitstoot inperken: ze zijn wereldwijd de grootste investeerder in hernieuwbare energiebronnen. De belangrijkste reden dat dit jaar de CO2-uitstoot gelijk is gebleven, komt doordat China inmiddels werkt aan een schonere energiehuishouding.
Europa doet er dus goed aan een Chinees blok te bewerkstelligen tegen klimaatsceptische landen. Want ons gevoel van verbondenheid met de Amerikanen op klimaatterrein, dat kunnen we de komende vier jaar wel in de ijskast zetten.
Rosanne Kropman werkt als journalist en schrijft veel over natuur en milieu.
