Burcu Karakaş werkte de afgelopen vijf jaar als jonge, veelbelovende verslaggever voor de Turkse krant Milliyet. Totdat ze eind augustus een telefoontje kreeg van haar werkgever. Tijdens haar huwelijksreis in Frankrijk zegde de krant haar de wacht aan. Officieel vanwege bezuinigingen, maar van collega’s vernam Karakaş dat haar kritische twittergedrag ‘haar niet heeft geholpen.
Politieke druk
Veel collega’s restte de afgelopen jaren hetzelfde lot in een sector die zucht onder de politieke druk van de regerende AK-partij. Zo kreeg ook de toonaangevende columnist Kadri Gürsel (zie foto, links) in juli zijn congé van Milliyet. Na een zelfmoordaanslag in grensstad Suruç, waarbij 33 activisten tijdens een hulpmissie op weg naar Kobani om het leven kwamen, tweette Gürsel: ‘Het is beschamend dat buitenlandse leiders de nummer één oorzaak van de ISIS-terreur in Turkije opbellen met hun condoleances.’
‘Er is maar één man die het op het moment in Turkije voor het zeggen heeft,’ vult Karakaş aan, begeleid door het klokkenspel van de Domtoren in Utrecht. Net als Gürsel in zijn tweet heeft ze het over president Erdoğan. ‘Hij is uit op alleenheerschappij en bereid daar alles voor te doen.’ Karakaş geniet van haar vrije tijd en is even in Nederland voor een debat over de rol van vrouwen in media in Turkije; even weg van het droevigmakende nieuws uit haar vaderland.
Keerpunt
Vastbesloten om haar carrière als freelancer voort te zetten vond ze onderdak bij de website Diken (doorn). Het onafhankelijke nieuwsmedium groeide in korte tijd uit tot een kritisch platform met een groot lezerspubliek in oppositiekringen, onder andere door ontslagen journalisten als Karakaş aan zich te binden. ‘Mensen die zich willen informeren maken tegenwoordig geen gebruik meer van de traditionele nieuwsmedia, maar zoeken hun heil op websites zoals Diken of bij sociale media accounts,’ weet Karakaş.
De Gezi Parkprotesten in de zomer van 2013 vormden volgens haar hierin een keerpunt. ‘In het centrum van Istanbul viel de politie demonstranten aan, maar men zag het niet terug op televisie. Dat heeft veel mensen bewust gemaakt van hoe slecht de Turkse media hun werk doen,’ zegt Karakaş terwijl ze een blokje oude kaas wegwerkt. Terwijl de hele wereldpers de massale straatprotesten uitzond liet de Turkse televisie een pinguïn-documentaire zien.
Anti-Koerdisch sentiment
In de jaren ’90, toen het Turkse leger en de Koerdische militante beweging PKK elkaar in een bloedige oorlog bevochten in het zuidoosten van het land, was het niet veel anders. ‘Maar dat was ver weg voor de mensen in het westen van het land. Nu zagen mensen in het westen van het land het met eigen ogen,’ zegt Karakaş, die werkt aan een boek over de berichtgeving van het conflict in de jaren ’90.
Na de aanslag in Suruç laaide het geweld in Turkije op. In de afgelopen drie maanden kwamen honderden burgers, militairen, politieagenten en rebellen om. Met name Koerden zijn het slachtoffer. Ook in de media ligt de grootst etnische minderheid van Turkije onder vuur. De pro-Koerdische oppositiepartij HDP, die de AK-partij bij de vorige verkiezingen van zijn meerderheid in het parlement beroofde, heeft het zwaar te verduren. In mainstream media krijgt de partij simpelweg geen podium, of het moet zijn als HDP’ers worden afgeschilderd als terroristen. ‘Het nationalisme viert hoogtij. Het leidt tot anti-Koerdisch sentiment en dat is reuze gevaarlijk,’ meent Karakaş.
‘Nu worden er op televisie vier mensen uitgenodigd om over de HDP te praten, maar er is niet een vertegenwoordiger van de partij zelf bij. Dat is toch ongelooflijk,’ zegt ze zichtbaar verontwaardigd. De krant Hürriyet kreeg onlangs een rechtszaak voor zijn kiezen. Aanklacht: propaganda voor een terroristische organisatie. De jeugdtak van de AK-partij organiseerde vervolgens een fysieke aanval op de krant en een haatcampagne tegen eigenaar Aydin Doğan en columnist Ahmet Hakan die twee weken later voor zijn huis in elkaar werd geslagen. ‘Hürriyet is één van de weinige kranten die de Koerden een platform gaf tijdens de vorige verkiezingen. Daarom organiseerde de AK-partij die campagne,’ aldus Karakaş.
Conglomeraten
Het raakt direct aan een van de voornaamste problemen voor de persvrijheid in Turkije: De eigenaarsstructuren van de media. Grote media in Turkije zijn zonder uitzondering in handen van conglomeraten die ook in veel andere sectoren actief zijn. Om in die sectoren opdrachten binnen te halen zijn goede relaties met de regering noodzakelijk. De afgelopen jaren kochten conglomeraten met nauwe banden met president Erdoğan en masse media op. De al schaarse kritische berichtgeving kwam daarmee nog verder in het verdomhoekje te staan.
Karakaş noemt het voorbeeld van Milliyet typerend: Toen ze in 2010 als onbetaalde stagiair bij Milliyet kwam werken was de krant nog in handen van de Doğan groep van Aydin Doğan. Na grote, door de politiek opgelegde belastingaanslagen in 2009 verkocht de zakenman grote delen van zijn media-imperium, waaronder Milliyet. In 2011 kocht de met president Erdoğan bevriende zakenman Erdoğan Demirören de krant. ‘Maar Demirören wist helemaal niet hoe je een krant moest runnen. Hij bekende zelf door Erdoğan gedwongen te zijn de krant te kopen en vroeg hem vervolgens ook wie hij als hoofdredacteur moest aanstellen,’ aldus Karakaş.
Eigen media
‘De AK-partij heeft via de eigenaarsstructuren zijn eigen media gecreëerd, maar het slaagde er nooit in de impact te hebben van een krant als Hürriyet. Het bleef bij preken voor eigen parochie. Omdat de journalisten een ruggegraat noch enige journalistieke ethiek hebben verkeren de media in Turkije in zulke grote problemen. Journalisten doen gewoon wat de machthebbers ze opdragen. Na de coup van de jaren ’80 creëerden de militairen apolitieke media en nu heeft de AK-partij zijn eigen propagandamachine gecreëerd,’ besluit Karakaş.
