Niet veel dingen hebben in elke winkel precies dezelfde prijs. De meeste boeken wel. Daar moet dus iets mee aan de hand zijn. De uitgever schrijft de boekhandel voor tegen welke prijs deze een boek aan u en mij mag verkopen. Verticale prijsbinding heet dat en die is in principe in ons land verboden. Het is immers een verstoring van de vrije prijsvorming. Nog ernstiger wordt het wanneer naast die verticale binding er ook horizontaal afspraken tussen uitgevers worden gemaakt. Stel dat een euvele boekverkoper het aandurft de afspraak met zijn uitgever te trotseren en een boek beneden de gestelde prijs te verkopen. Hij krijgt dan niet alleen narigheid met die ene uitgever. Hij heeft direct ook problemen met alle andere uitgevers.
Het kartel
Daarvoor zorgt de Vereniging met de lange naam: Vereniging ter Behartiging van de Belangen des Boekhandels. Deze organiseert jaarlijks dat gezellige Boekenbal. Achter de schermen is de VBBB een uitgeverskartel dat de prijzendwang handhaaft. Deze vorm van collectieve prijsbinding is verboden, behalve voor het boek. Daarvoor maakt de overheid namelijk een uitzondering.
Wel is het zo dat eens in de zoveel jaren de discussie opnieuw oplaait. Dit keer hebben een paar wakkere economen van de Autoriteit Consument en Markt (ACM) de knuppel in het hoenderhok geworpen. De ACM is er om de belangen van de consument te dienen en te beschermen. Zij willen van de vaste boekenprijs af. Een kartel immers verstoort de vrije marktwerking en leidt tot hogere prijzen.
Door het marktdenken bevlogenen vinden dat een product dat zich op een vrij werkende markt niet kan handhaven dan maar moet verdwijnen. Je kunt je afvragen of dit het moment is om de in problemen verkerende uitgevers en boekhandels het laatste duwtje te geven. De markt is niet zaligmakend. Hij kent gebreken. Een daarvan is dat niet alle effecten die voor de consument van belang zijn in de prijs zijn verwerkt. Er zijn buiten de marktprijs om werkende effecten. Externe effecten, in dit geval positieve externe effecten. In de prijs vind je niet terug dat cultuur kan bijdragen aan de ontplooiing en verheffing van de gebruikers. Hierdoor komt cultuur in aanmerking voor subsidie om de prijs betaalbaar te houden.
Uitgevers subsidiëren
Bij boeken is het zo dat de uitgevers met de winsten van hun bestsellers cultureel belangrijke minder populaire uitgaven intern te subsidiëren. Je kunt je afvragen of de branche zelf de subsidiegever moet zijn of de overheid. We zijn in het algemeen gewend dat de overheid de subsidiepot beheert. Maar er valt ook iets voor te zeggen die pot te laten beheren op het niveau waar de meeste kennis van de materie aanwezig is: de branche zelf dus. Bovendien hoef je van dit kabinet op het gebied van subsidiëren van cultuur niet veel te verwachten. Ik zou de zaak daarom laten rusten. We kunnen dagelijks op tv zien wat er gebeurt wanneer de gemiddelde smaak van de Nederlandse burger het aanbod bepaalt.
(geplaatst in de Volkskrant, 17 juni 2014)
