De schokkende beelden van lijken op straat en in massagraven gingen de afgelopen dagen de wereld rond. De slachtoffers waren in vele gevallen verminkt. Vrouwen werden naakt aangetroffen.
‘De Russen komen’
Nu de Russische troepen zich uit de steden en voorsteden rond de hoofdstad hebben teruggetrokken om zich op het oosten van Oekraïne te richten, getuigen vrouwen en meisjes over de wreedheden, gepleegd door Russische soldaten. “We ontvingen diverse oproepen van vrouwen en meisjes die hulp zochten via onze noodlijn, maar in de meeste gevallen was het onmogelijk om hen fysiek te helpen. We konden hen niet bereiken vanwege de vele gevechten.” Aldus Kateryna Cherepakha, voorzitter van La Strada Oekraïne, een ngo die overlevenden van mensenhandel, huiselijk geweld en seksueel geweld ondersteunt, in de Britse krant The Guardian. “Verkrachting is een misdaad die vaak niet gemeld wordt en tegelijk een stigmatiseerde kwestie, zelfs in tijden van vrede. Ik vrees dat wat we nu weten slechts het topje van een ijsberg is.”
Bevrijd en verkracht
Het doet me denken aan verhalen die ik hoorde in de jaren ’70 en ’80. Vaak omfloerst. Mannen en vrouwen die met enorme oorlogstrauma’s worstelden. “Hij is bevrijd door de Russen, nou dan weet je het wel.” OF “Na haar tijd in het concentratiekamp deden de Russen het nog eens over.” Mensen die blij mochten zijn dat ze het overleefd hadden, die dankbaar moesten zijn voor hun redding, maar daar op alle mogelijke manieren een enorme prijs voor betaalden.
“Een van de twee sleurt me aan mijn polsen verder, de gang door. Nu trekt ook de ander aan me, waarbij hij zijn hand zo om mijn keel legt dat ik niet meer kan schreeuwen, niet meer wil schreeuwen uit angst gewurgd te worden.” “Ze rukken allebei aan mijn kleren, ik lig al op de grond. Een van de mannen op de uitkijk, terwijl de ander aan mijn ondergoed rukt, met geweld zijn weg zoekt.” “Als ik wankelend overeind probeer te komen, werpt de tweede zich op me en dwingt me met vuisten en knieën terug op de grond.”
Fragmenten uit een Berlijns dagboek van 27 april 1945, dat anoniem gepubliceerd werd onder de titel ‘A Woman in Berlin’. Het behandelt de periode, waarin soldaten van het Rode Leger als onderdeel van de geallieerden, massale verkrachtingen pleegden. Dit document werd in de jaren ’50 in allerlei talen op de markt gebracht, ook in het Duits en Nederlands, maar de tijd was er nog niet naar om over deze seksuele misdaden te spreken. De anonieme schrijfster werd er notabene van beticht dat zij door haar onthullingen ‘de Duitse vrouw bezoedelde’ en haar werk raakte in vergetelheid. Pas in 2003, na de dood van de nog steeds anoniem willen blijvende schrijfster (die leefde van 1911 tot 2002) werd deze donkere historie opnieuw onder de aandacht gebracht. Ditmaal sloeg het boek, dat ook literair van grote waarde is, in als een bom en beleefde het vele herdrukken.
Seks = schaamte
Cineaste Helke Sander maakte in 1992 de documentaire ‘Befreier und Befreite‘ en door navraag, interviews en getuigenverklaringen schatte men het aantal verkrachte vrouwen, die massaal op de vlucht sloegen van Oost-Duitsland naar het westen op zo’n 2 miljoen. Voor deze telling werd tevens gebruik gemaakt van medische dossiers van abortussen, geboortes en soa’s. Enkele honderden vrouwen stierven aan syfilis en er was een golf aan ongewenste kinderen die vaak na geboorte in een ziekenhuis werden achtergelaten. In de sovjetgebieden, waaronder dus ook Oost Duitsland bleven de Russen voorgesteld worden als bevrijders. Het Rode Leger had zich immers opgeofferd om de bevolking te redden van de nazi’s. In Nederland schreef Jolande Withuis er uitgebreid over in Cogiscope : tijdschrift over gevolgen van oorlog en geweld. Lees het en je weet het. Seksuele oorlogsvoering gaat over de duistere kant van de mens, net als marteling en uitmoorden, maar juist vanwege die seksuele component wordt er met schaamte over gesproken. Of zoals de film die naar aanleiding van dit drama werd gemaakt onder de titel ‘Anonyma’ aangeeft: “De oorlog voor mannen was voorbij. Het leed van de vrouwen niet.”
Die paar minuten…
En toen moesten vele massale verkrachtingen van vrouwen nog volgen in de oorlogen van Bangladesh, Joegoslavië, Rwanda, Congo, Afghanistan en Myanmar, om er maar een paar te noemen. Verkrachting en aanranding worden sinds 1998 beschouwd als oorlogsmisdaden en een schending van het internationaal humanitair recht. Maar nog té vaak wordt er tegen de slachtoffers gezegd: “De oorlog is voorbij en wat zijn nou die paar minuten nog voor jou?” Antwoord: levenslange trauma’s.
Vrouwelijke verslaggeving
Wat meewerkt aan meer openheid en bekendheid over dit o zo onterende thema is het feit dat veel auteurs en journalisten van nu vrouwen zijn. Zo ook Christina Lamb, de oorlogsjournaliste die het boek ‘Ons lichaam, jullie slagveld’ schreef. Zij is in 2019 in de Democratische Republiek Congo (ook wel verkrachtingshoofdstad van de wereld genoemd) op bezoek bij Denis Mukwege. Zij ziet in zijn kliniek in Bukavu de schokkende taferelen van letterlijk en figuurlijk kapot gemaakte vrouwen en meisjes. Ze toont aan hoe verkrachting stelselmatig wordt ingezet als oorlogswapen om vrouwen bang te maken, te vernederen en te verminken en voor etnische zuiveringen. Lamb sprak met de beruchte ‘troostmeisjes’ uit de Japanse kampen en met vrouwen die tijdens het Argentijnse juntaregime slachtoffer werden van seksuele horrorpraktijken, ze ontmoette de Rohingya- en jezidivrouwen en de Nigeriaanse schoolmeisjes die verkocht werden als seksslavinnen.
Hoe kán dit blijven gebeuren?
Razend word je ervan als je het leest. Woede is dan ook een belangrijke drijfveer voor Christina Lamb om dit onderwerp onder de aandacht te brengen, vertelt ze in dagblad TROUW. “Ik werd steeds kwader. En naarmate ik me erin verdiepte: geobsedeerderd. Ik dacht: hoe kán dit blijven gebeuren. Het is niet dat we niet weten dat het gebeurt en op deze schaal: in Tigray in Ethiopië, in de detentiekampen in China tegen Oeigoerse vrouwen, in Belarus tegen opgepakte activisten. Het gebeurt steeds weer en weer. En dat is onacceptabel.”
Geen lichte kost
Zo nu en dan bereikt het ook in Nederland het nieuws. Zoals nu met de Oekraïense vrouwen. Maar nogmaals: seksueel geweld als oorlogswapen is iets waar je in eerste instantie je hoofd voor wegdraait. Dat ondervindt ook Christina Lamb. “Het begon met Bosnië, dat was een shock, dat gebeurde middenin Europa. Maar er is bijvoorbeeld ook veel te doen geweest om de ontvoering van meisjes uit Chibok in Noordoost-Nigeria door Boko Haram. Velen zijn nog altijd niet teruggevonden. Niemand heeft het er meer over. Het is helaas de manier waarop nieuws werkt. Onze aandacht verslapt gauw. Ik heb altijd geprobeerd om weer terug te gaan naar plekken waar ik eerder ben geweest. Ik heb voor mijn boek vaak dagenlang met vrouwen gesproken. Steeds kreeg ik te horen: ‘we willen niet dat straks mensen kunnen zeggen dat ze het niet wisten’. Ik hoop dat mijn boek meer bewustzijn creëert. Het is geen lichte kost, maar mensen moeten het weten.”
Terwijl u dit leest…..
De Belgisch-Oekraïense journaliste Anastacia Galouchka meldt vandaag bij de VRT: “Er waren bepaalde bataljons van het Russische leger die massaal oorlogsmisdaden begingen, die vrouwen en kinderen hebben verkracht voor de ogen van hun familie. Er zijn verhalen van het Russische leger dat huizen binnenging waar op de deuren aangegeven stond dat er kinderen zaten. Ze schoten daar hele families dood in hun schuilkelders. Er werd geplunderd, geroofd, verkracht.”
