De sfeer in de wereld is niet bepaald harmonieus. Op een groot aantal plekken wordt er strijd geleverd op leven en dood, over wie de baas is in de wereld, in ons land, de natuur, over onze banen, data, privacy en portemonnee. We zijn in verwarring. Het lijkt erop dat we geland zijn in de toekomst maar nog niet iedereen is aangekomen. Een virtuele jetlag, noemen enkele trendwatchers dat in hun jaarlijkse Trendrede. Ondertussen leven we wel door. Het liefst alsof er niets is gebeurd of in de overtuiging dat we het weer voor elkaar krijgen zoals het vroeger was. Met grip op onze eigen situatie.
Maar dat gaat niet gebeuren, zegt hoogleraar transitiekunde Jan Rotmans. ‘Veranderingen gaan heel snel. We moeten rekening houden met snelheden die fors hoger liggen dan we gewend zijn. De komende 50 jaar zal er meer veranderen dan de afgelopen 500 jaar.’ De professor kan het weten want hij is al meer dan 25 jaar bezig met veranderingen. De laatste jaren is het een gekkenhuis. Transitie staat op ieders agenda, als het geen urgenda is.
Volgens Rotmans zal het niet lang meer duren voordat er voldoende mensen in de toekomst zijn aangekomen. ‘Het zijn creatieve burgers en ondernemers die uiteindelijk voor de doorbraak zorgen. Vanuit het verleden weten we dat twintig procent van de bevolking nodig is om het systeem definitief en onomkeerbaar te laten draaien. Dat betekent een vertienvoudiging van het huidige aantal.’
De chaos duurt nog wel even
Het is een feit dat de wereld een stuk kleiner is geworden, doordat veel meer mensen toegang hebben gekregen tot communicatie, kennis, technologie, kapitaal, weet futurist Tony Bosma. ‘De wereld is gelijkwaardig geworden.’ Volgens hem leven we nu in chaos en duurt dat nog wel even. ‘Transities duren minimaal een jaar of vijftien. We zijn eigenlijk nog maar net begonnen.’
Hij raadt aan om bewust te leven binnen de limieten van de wereld als het gaat om de verdeling van rijkdom en het produceren om het produceren. Wie grip wil krijgen op de toekomst kan volgens hem het beste stemmen met zijn geld. ‘Je kunt iedere dag beslissen waar je je Euro aan uitgeeft.’
We zijn niet meer als Nederlanders onder elkaar
Econoom Frank Kalshoven ziet oude tijden ook niet meer herleven. Volgens hem moeten we leren leven met nieuwe spelers in de economie. ‘Lange tijd waren we als Nederlanders onder elkaar. We verzekerden samen onze pech en oude dag, met bijdragen aan werkloosheidsuitkeringen, VUT en pensioenen. Mensen die het nodig hadden konden een beroep doen op huur- en zorgtoeslagen, maar die situatie verandert doordat er nieuwe spelers gaan meedoen aan het spel. Die spelers hebben nog niet meebetaald aan onze sociale zekerheid, zoals de eerste AOW’ers dat ook niet deden, maar doen er al wel een beroep op.’
Om grip te krijgen vertrouwt hij op een aloude economische wet: meer geld binnen krijgen dan er uitgaat. ‘Zo simpel is het. Om je inkomen uit arbeid te bepalen, heb je de markt nodig. Dat kun je niet alleen. Iemand moet bereid zijn om je een salaris te betalen. Je consumptie heb jezelf in de hand. In Nederland kun je leven van ongeveer 10.000 Euro per jaar. Dat is zo ongeveer de bijstandsnorm. Ik zeg zeker niet dat het een vetpot is, maar het kan.’
Het traditionele werkschema is uit de tijd
Baangarantie bestaat ook al niet meer. De corporate soldaat sterft uit. De moderne werknemer moet zelf zijn employabiliteit op peil houden, zegt directeur Hans Boer van Van Ede en Partners in Zeist. Volgens hem moet ons denken over pensioenen op de schop.
Het traditionele schema van werken tussen je 24e en 67e is niet meer van deze tijd. ‘Steeds meer mensen haken met uitputtingsverschijnselen als burn-out af in en vallen buiten de boot. Dat kunnen we niet langer accepteren.’ Volgens hem moeten we tijdens ons werkbare leven al ‘pensioen’ opnemen, om fit te blijven. ‘Je hebt tijdens je werkbare leven momenten nodig om je verder te scholen of je carrière om te gooien.’ Hij noemt die strategie een leven lang leren, werken en luieren.
Onder een hoge lat kun je ook doorlopen
Voor een andere manier om meer grip te krijgen op je leven, kijken we over de grens. In Nederland is het normaal om jezelf of anderen te stretchen. Leg de lat zo hoog mogelijk voor jezelf. Maar als die lat daar eenmaal ligt, kun je er ook gewoon onder door lopen, betoogt Jigme Thinley, oud-premier van Bhutan. Hij meet de staat van zijn land af aan de hoeveelheid bruto nationaal geluk.
‘Wij zijn mogelijk de laatste generatie die daadwerkelijk nog wat kan veranderen op onze planeet. Als wij niks doen, dan dreigen er enorme crises en tekorten aan voedsel en water. Stop met leven als een economisch beest. Wordt weer menselijk.’
Het marktdenken mag wat hem betreft bij het oud vuil. ‘Wat we nu aan het doen zijn in de wereld, noem ik stelen van toekomstige generaties. En waarom doen we dat? Omdat we denken dat de markt dat van ons verwacht.’
Behoefte aan slimme algoritmes
Trendwatcher Hilde Roothart raadt ons aan om de controle los te laten. ‘We leven in een controlemaatschappij. Vol met afspraken die achter bureaus worden bedacht, voor anderen die ze moeten uitvoeren. Dat systeem werkt niet meer voor, maar tegen ons. Vernieuwing is gebaat bij vrij spel en voldoende tijd om te experimenteren. We moeten niet afwachten tot de regels veranderen, want de bureaucratie werkt stroperig. De nieuwe maakbare samenleving ontstaat door mensen zelf.’
‘De nieuwe werkelijkheid staat al klaar. Wie om zich heen kijkt, ziet lege winkels, kantoren en fabrieken. Er is nu behoefte aan: servers, data, mobiele apparaten en slimme algoritmes.’ Wie een baan zoekt in het nieuwe jaar kan alvast enkele oude beroepen doorstrepen.
Hieronder 9 manieren om meer grip te krijgen.
1: Grip op jezelf: Het in conditie houden van je lichaam. Het is een enorme open deur, maar ondertussen zijn fitness, juiste voeding, mindfulness en yoga gemeengoed geworden. Coach na coach vertelt ons dat we door pure ingrediënten te eten on lichaam werkelijk voeden en dat we door ontspanning op zijn tijd onze spijsvertering helpen.
2: Grip op je spullen: Terwijl de overheid ons oproept om meer te consumeren, gaan steeds meer mensen juist ‘ontspullen’. Klein en flexibel voelt beter dan ‘meer van hetzelfde’. De laatste trend is de televisie de deur uit doen.
3: Grip op je inkomen: Steeds meer mensen lossen hun schulden af. Een vaste baan is allang niet meer vanzelfsprekend en een lineair stijgend loon al helemaal niet. Steeds meer vijftigplussers zien dat in en vinden een stapje terug bespreekbaar.
4: Grip op de nieuwe economie (1): Het zijn niet alleen maar bedreigingen die op ons afkomen. De mogelijkheden om op meerdere manieren geld te verdienen nemen toe. We wonen niet alleen in onze eengezinswoning, we kunnen er ook een kamer van verhuren. Als we toch koken kunnen we het diner meteen aan de hele straat verkopen in plaats van het alleen door familie te laten opeten.
5: Grip op aandacht: Wat maakt ons mensen? We herontdekken ons unieke zelf. Daar passen geen anonieme ontvangsten bij of winkels en zorginstellingen met uitwisselbaar personeel.
6: Grip op de waarheid: Waar vinden we die nog? In de wetenschap of zoeken we al googelend en Facebookend naar een waarheid die ons bevalt? Het belang van een persoonlijke waarheid groeit, nu we allemaal het middelpunt zijn van ons eigen universum.
7: Grip op de nieuwe economie (2): Moet je altijd wel spullen aanschaffen via de mondiale economie of vertrouw je op de leverancier op de hoek waar je de hele productieketen kunt overzien? Misschien betaal je niet eens in Euro’s, maar in de vorm van een dienst voor een dienst. De zogenoemde United-economie.
8: Grip op de ander: Moet je daar nog wel naar streven of durf je te vertrouwen op wat de ander zegt en doet. Hoe fijn zou dat zijn? Vind je het prettig als mensen jou vertrouwen? Gelijkgestemden gaan steeds vaker een flexibele verbintenis aan met elkaar voor de duur van een project zonder allerlei hiërarchische verhoudingen.
9: Grip op Den Haag: De politiek belooft ons van alles, zoals geen cent meer naar Griekenland. De werkelijkheid is anders. Daar kun je je ogen voor sluiten en niet meer gaan stemmen of je kunt je kans grijpen op een referendum af te dwingen, zoals over het associatieverdrag tussen de EU en de Oekraïne.
