Een op de dertien zzp'ers (7,7%) ziet zichzelf als "schijnzelfstandige". Op een totaal van 910.000 zzp'ers zouden dat er dus meer dan 70.000 zijn. Althans, volgens een persbericht dat ZZP Barometer deze week de wereld in stuurde.
Als dat resultaat zou kloppen, zou dat een opmerkelijk gegeven zijn. Aan de ene kant omdat coalitiepartij PvdA (die nogal op schijnzelfstandigheid gebeten is) van het dubbele uitgaat. Aan de andere kant omdat het enige wetenschappelijke onderzoek dat er ooit naar gedaan is (door de Erasmus Universiteit in 2012) op hooguit de helft uitkwam.
Vraagtekens bij de uitkomsten
Maar klopt het resultaat ook, en zijn er echt 70.000 schijnzelfstandigen in Nederland? Nog dezelfde dag dat ZZP Barometer met zijn resultaten naar buiten kwam, werden er op ZiPconomy serieuze vraagtekens gezet bij de uitkomsten.
Mark Bassie van Flex-Beheer wijst er terecht op dat hier niet meer aan de hand is dan dat een x aantal mensen zichzelf "schijnzelfstandige" noemt. Niemand heeft vastgesteld of zij ook beseffen wat dat begrip inhoudt, en of zij ook objectief voldoen aan de definitie die daarvoor staat.
Twee begrippen door elkaar
Miranda Maasman, zzp-expert van het Nederlands Uitgevers Verbond, en Hugo-Jan Ruts van ZiPconomy wijzen erop dat ZZP Barometer twee begrippen door elkaar haalt.
"Schijnzelfstandigen" zijn mensen die op oneigenlijke gronden gebruikmaken van fiscale faciliteiten als de zelfstandigenaftrek, omdat zij structureel niet voldoen aan de voornaamste eisen die de Belastingdienst stelt aan zelfstandig ondernemerschap.
Gedwongen zelfstandigen
Uit het persbericht van ZZP Barometer blijkt echter dat het hier niet over die groep gaat, maar over mensen die door hun werkgever uit een dienstverband zijn ontslagen en daarna weer als zelfstandige zijn ingehuurd. De gebruikelijke term daarvoor is "gedwongen zelfstandige" en dat is echt wat anders.
Zelfs de Belastingdienst vindt niet bij voorbaat dat iemand die op overeenkomst van opdracht bij zijn of haar oude werkgever actief is een verkapt dienstverband heeft – en dat wil wat zeggen tegenwoordig.
Methodologische verantwoording
Het meest fundamentele punt heeft misschien wel Mark van Assema, expert in e-HRM. Hij wil behalve het persbericht graag ook het volledige rapport zien, dus inclusief methodologische verantwoording.
Terecht, want voor de goede lezer roept de samenvatting meer vragen op dan dat er worden beantwoord. Op die vraag van Van Assema heeft ZZP Barometer nog niet gereageerd.
Vraagtekens bij representativiteit
Alleen al over de deelnemers aan de enquête rijzen meteen twijfels. De peiling zou zijn gehouden onder 1.172 zzp'ers. Is dat het aantal mensen aan wie de vragenlijst is gestuurd, of het aantal dat alle vragen heeft beantwoord?
Hoe is die groep van 1.172 tot stand gekomen? Hoe is vastgesteld of dat allemaal zzp'ers zijn? Was die groep representatief voor het totaal van de meer dan 900.000 zzp'ers in Nederland – qua verdeling over sectoren, mannen en vrouwen, opleidingsniveau, ervaringsjaren, inkomenscategorieën? En als er tussentijds mensen zijn afgevallen, was de groep daarna nog steeds representatief?
Gepromoveerde academici
De grafiekjes bij het persbericht doen het ergste vermoeden als het over die representativiteit gaat. Wat bijvoorbeeld te denken van het extreem hoge percentage gepromoveerde academici dat zichzelf "schijnzelfstandige" noemt?
Maar liefst negentien procent, bijna drie keer zo veel als het gemiddelde. ZZP Barometer vraagt zich niet af hoe dat kan, maar concludeert direct dat een "te specifieke opleiding" kennelijk voorbestemt tot schijnzelfstandigheid.
Frustratie afreageren
Nog afgezien van het feit dat wel of niet gepromoveerd zijn niks zegt over de breedte van de opleiding die iemand heeft gevolgd: dat hoge percentage kan ook door iets heel anders komen. Bijvoorbeeld doordat er ten tijde van de enquête veel reuring was onder wetenschappers die vonden dat zij van hun universiteit ten onterechte het ene flexcontract na het andere kregen.
Jonge academici die vier jaar lang een promotiebaan hebben gehad, krijgen tegenwoordig niet meer zo maar een vaste aanstelling. Het is al mooi wanneer ze als zelfstandige worden ingehuurd voor een vervolgonderzoek. Het zou zo maar kunnen dat een deel daarvan deze enquête heeft aangegrepen om zijn frustratie daarover af te reageren.
Genoeg gespeculeer over zzp'ers
Zulke vragen naar de betrouwbaarheid van de resultaten mogen bij geen enkel onderzoek onbeantwoord blijven. En zeker niet als het gaat over een onderwerp dat politiek zo gevoelig ligt. Er is al genoeg gespeculeer over zzp'ers.
Het zou best kunnen dat er 70.000 schijnzelfstandigen zijn in Nederland, maar uit deze enquête van ZZP Barometer valt dat niet op te maken. Het enige wat we zeker weten is dat er hier tussen de 90 en de 100 mensen "ja" hebben geantwoord op de vraag of zij als zelfstandige aan de slag zijn bij hun oude werkgever.
Pierre Spaninks schrijft iedere zondag over zzp’ers in TPO Magazine. Klik hier voor een overzicht en hier voor een abonnement.
