Walter Kaufmann in Bombay: componist op kruispunt van culturen

Voor het vierde deel in de Music in Exile-serie richt het, in Toronto gevestigde, ARC Ensemble (Artists of The Royal Conservatory) de aandacht op de muziek van Walter Kaufmann.

Walter Kaufmann (1907-1984) was componist, dirigent, etnomusicoloog, librettist en pedagoog. Geboren in Karlsbad, Bohemen (destijds onderdeel van Oostenrijk-Hongarije), maakte hij aanvankelijk een veelbelovende start in Praag en vervolgens in Berlijn. Hij was bevriend met Albert Einstein en getrouwd met een nicht van Franz Kafka. Kaufmann en zijn carrière werden echter slachtoffer van het nazi-regime dat tientallen joodse musici dwong Duitsland te verlaten en in ballingschap te gaan. In het geval van Kaufmann – zijn familie ontvluchtte Nazi-Duitsland in 1934 – werd dat Bombay in India, waar hij tot de onafhankelijkheid bleef wonen.

Walter Kaufmann was van 1937 tot 1946 muziekdirecteur bij de All India Radio in Bombay. Hij richtte de Bombay Chamber Music Society op samen met onder anderen Mehli Mehta (Kaufmann gaf ook les aan Zubin Metha, de zoon van Mehli), deed onderzoek naar Indiase en Aziatische muziek en publiceerde daarover in tijdschriften.

All India Radio

Kaufmanns intrigerende en uitgebreide oeuvre raakte in de decennia die volgden grotendeels in de vergetelheid. Zijn werk werd ondergewaardeerd, en als gevolg daarvan niet meer uitgevoerd. Ironisch genoeg zijn miljoenen Indiërs bekend met één stuk van zijn muziek – de kenmerkende tune die hij in 1936 schreef voor All India Radio en die nog elke ochtend is te horen.

De artistiek directeur van het ARC Ensemble, Simon Wynberg, noemt als kenmerk van de opmerkelijke muziek van Walter Kaufmann de opvallende originaliteit. Daarin zijn flarden van Debussy, Bartók en Stravinsky, en verwijzingen naar Boheemse en klezmer-muziek. De zowel avontuurlijke als toegankelijke mix van oosterse en westerse tradities heeft, ondanks de tachtig jaar die er verlopen zijn sinds de eerste uitvoering, niets van zijn moderniteit en overtuigingskracht verloren, zo laat het album ‘Walter Kaufmann: Chamber Works’ horen.

Het ARC Ensemble, zoals te horen op het Kaufmann-album, bestaat uit Erika Raum, viool, Marie Bérard, viool, Steven Dann, altviool, Thomas Wiebe, cello, Joaquin Valdepeñas, klarinet, Kevin Ahfat, piano en als speciale gasten Jamie Kruspe, viool en Kimberly Jeong, cello.

Vonkende snaren

Hoe bijzonder én tijdloos de muziek van Walter Kaufman is, laat zich meteen horen in ‘String Quartet No. 11’ uit 1939, waarmee het ARC Ensemble ‘Chamber Works’ aftrapt. Beginnend met een sfeervol, licht-melancholisch intro ontwikkelt zich een intrigerend spel van melodieën en ritmes, van vertragingen en versnellingen. Daarin zijn naast westerse thema’s ook elementen uit de cultuur van Kaufmanns toenmalige ballingwoonplaats Bombay opgenomen. Het is een kwartetstuk barstensvol dynamiek dat de strijkers van het ARC Ensemble met de vonken fonkelend over de snaren uitvoeren. ‘Violin Sonata No. 2, Op. 44’ met violiste Erika Raum en pianist Kevin Ahfat roept naast Debussy beelden op van de vaardige penseelvoering uit de Chinese schilderkunst, de muziek twinkeliert met name in het verfijnde eerste deel (‘Molto moderato e tranquillo’) als in een tuin vol kersenbloesemsneeuw. In het daarop volgende ‘String Quartet No. 7’ dansen, in een opzwepende werveling van klanken, afwisselend Oosterse en Arabische crescendo’s en Boheemse (Tsjechische) platteland-tradities. ‘Sonatina No. 12’, oorspronkelijk voor viool en piano maar hier in een arrangement voor klarinet en piano, is een mijmering van delicate geluiden, die zich langzaam openen en vervolgens opbloeien als de ontluikende natuur in de lente. In het hart van het afsluitende 15 minuten durende ‘Septet’ voor drie violen, altviool, twee cello’s en piano huist een Oosters (Arabisch) klinkend motief, dat op wonderlijke wijze (maar vreemd kloppend) wordt aangevuld en versterkt door een westers crescendo. De muziek voert als in een film over oost-west bruggen, langs traag stromende rivieren en voorbij traditionele halteplaatsen, de soundtrack door de musici subliem ingekleurd. Tot, na een langzaam uitrijden op de sfeervolle klanken van strijkers en piano in een veld van verlatenheid, de stilte en daarmee het eindstation daar is, te snel, veel te snel.

Walter Kaufmann’s ‘Chamber Works’ in de uitvoering door het ARC Ensemble biedt een fascinerende kennismaking met een componist die met zijn cross-culturele muziek zijn tijd ver vooruit was én maakt nieuwsgierig naar meer.

WALTER KAUFMANN (1907-1984): “MUSIC IN EXILE”
Chamber Works
ARC Ensemble
CHAN20170 / EAN 095115217023

Mijn gekozen waardering € -

Ex-muziekjournalist. Ruilde in de jaren 90 redactiestoel muziekblad OOR in voor een hangmat in de Amazone, Dancin' Fool.