‘Carla’ is 48, single, werkt als secretaresse en heeft twee dochters van 15 en 24. Haar oudste dochter Angela is in 2014, vlak na haar negentiende verjaardag, vertrokken naar Syrië. Inmiddels zit ze in een vluchtelingenkamp in Syrië. Ze heeft een kleinzoon van twee. Haar kleindochter Soumaya is op 3,5 jarige leeftijd overleden nadat zij gewond raakte door een bomscherf.
‘Mijn kind is bijna vijf jaar geleden vertrokken en zal als een andere vrouw terugkomen dan dat meisje dat weg ging. Wel heb ik regelmatig contact met haar gehad en ze heeft mij ook altijd gevraagd hoe het hier was. Ik heb haar zwangerschappen op afstand meegemaakt en ze vroeg mij ook om moederlijke adviezen of recepten van gerechten. Ze zegt dat ze van mij houdt en mij graag bij zich zou willen hebben.
Door haar vertrek is de glans van mijn leven verdwenen. Ik ga door en doe zogenaamd ‘leuke dingen’. Verjaardagen, feestdagen…Ik probeert mee te doen maar echt ergens zorgeloos van genieten kan niet meer. Voor Anouck geldt dat ook.
Nu Angela in het kamp is voelt dat als een stapje dichterbij een oplossing en heb ik langzaam weer hoop op een zo normaal mogelijk leven. Mijn gevoel gaat alle kanten op van angst, naar boosheid, naar verdriet. Natuurlijk heb ik mijzelf duizend keer afgevraagd wat heb ik fout gedaan. Of had ik iets kunnen doen om haar tegen te houden? Ik heb dat ook meerdere malen tegen Angela gezegd, dan zegt zij: ‘Mam, je had niks kunnen doen. Ik had wel een mogelijkheid gevonden om weg te gaan.’
Angela was altijd al een heel ander meisje dan mijn jongste dochter Anouck. Het type kind dat graag een reactie uitlokt, een beetje provoceert. Op school had ze veel Marokkaanse vriendinnen en daardoor groeide ook haar interesse in de Islam. Ze saamhorigheid van het geloof sprak haar aan. Ik denk dat ze heel erg op zoek was naar haar eigen identiteit, haar plek op de wereld. Misschien wel omdat haar vader na onze scheiding in het buitenland is gaan wonen. Ze begon de moskee te bezoeken en at geen varkensvlees meer.
Ik dacht dat het wel over zou waaien. Pas toen ze achttien was, begon ik me serieus zorgen te maken. Van de ene op de andere dag droeg ze een hoofddoek. Iets waar ik van schrok, want ze was altijd zo trots op haar prachtige haar. Toen ik er iets van zei, gaf ze aan dat ze nu achttien was en ik niets meer over haar te zeggen had. Maar nog steeds dacht ik: ‘Ook dit waait wel weer over.’
Angela had de wens om met kinderen met problemen te gaan werken, maar op school liep het niet lekker. Het ging uit met haar – Nederlandse – vriendje. In die periode begon ze zich ook steeds meer te bedekken, totdat ze volledig gesluierd was. Ondertussen ging ze vaak naar een soort zustergroep, met andere moslima’s. Als ik ernaar vroeg, zei ze dat ze daar rust vond. Dat ze wist dat Allah haar zonden zou vergeven. Ze begon in diezelfde periode ook vaker naar zenders als CNN te kijken. Beelden van kindjes die slachtoffer werden van het oorlogsgeweld van Assad. ‘Kijk dan mam, hoe zielig!’ riep ze dan. Ik beaamde dan dat het inderdaad heel zielig was. Maar ja, er zijn zoveel zielige dingen op de wereld. Angela liet het echter niet los. Op een gegeven moment begonnen er toch alarmbellen bij me te rinkelen. Ze had het er vaak over dat Allah al haar zonden zou vergeven als ze zou gaan helpen in het kalifaat, en ik merkte dat ze steeds intensiever chat contact had met allerlei mensen uit het buitenland. Op een dag heb ik het haar ronduit gevraagd, of ze van plan was om naar Syrië te gaan. ‘ Nee mama, zei ze, ‘Ik laat jullie toch niet jullie in de steek.’ Daarbij had een afspraak gemaakt bij een MBO school om een opleiding te starten. Dat maakte mij rustiger: ze was overduidelijk met haar toekomst in Nederland bezig, dacht ik.
Kort daarop ging ik met mijn andere dochter en een vriendin voor een korte vakantie naar België. Ik had elke dag contact met Angela via de app en de telefoon, maar ineens reageerde ze nergens meer op. Ik werd heel erg bang.
‘ s Avonds werd ik ineens gebeld. Het was Angela.
‘Mama’ zei ze, ‘Ik zit in Turkije, en ik ben bang dat ik een hele grote fout heb gemaakt’. Ze vertelde dat ze in Turkije direct door mensen daar was opgevangen en naar een huis was meegenomen waar ze achter slot en grendel zat en werd bewaakt door een man met een geweer. Toen ik haar vroeg waarom ze was gegaan, vertelde ze dat haar was verteld dat ze kon helpen om een weeshuis op te zetten voor de kinderen die hun ouders waren kwijtgeraakt in de oorlog tegen Assad.
Ik heb meteen de politie gebeld. Ik had al eerder contact met hen opgenomen, omdat ik bang was dat ze zou afreizen. Zij hebben toen met Angela gepraat en gaven aan dat ze geen reden hadden om aan te nemen dat ze zou vertrekken. Heel naïef, want Angela wist natuurlijk ook wel wat ze moest zeggen. Net als tegen mij. Dus toen ik zei dat ze in Turkije zat, schrokken zij ook heel erg, maar ze konden niets doen om haar terug te halen. Ik appte Angela dat ze de politie in Turkije moest bellen, maar dat durfde ze niet. Het was daar allemaal heel corrupt, zei ze. Als ze de politie zou bellen dan zouden ze haar vermoorden. Angela had wel vaker zichzelf in de nesten gewerkt, en dan kon ik haar komen ophalen, maar nu ging dat niet. Diezelfde nacht nog is ze naar Syrië gebracht, naar de jongen met wie ze al een tijd chatte: Fábio P., een fotomodel knappe, half Portugese jongen die in Londen een veelbelovende voetbalcarrière had opgegeven om naar het kalifaat af te reizen.
Toen ze daar eenmaal was, kreeg ik gedurende een korte periode even wat positievere berichten. Angela was verliefd, maar dat duurde maar even. Al snel kwamen er appjes dat ze zich doodverveelde en alleen maar binnen zat. Fabio had ook snel een tweede vrouw wat ze natuurlijk helemaal niet leuk vond, en ook dat weeshuis kwam er niet. Ze was zo ongelukkig, dat ze op een gegeven moment heeft geprobeerd te vluchten. Van tevoren had ze naar de Nederlandse ambassade gebeld in Turkije om te vragen of ze haar konden oppikken bij de grens, waar ze destijds niet ver vandaan woonde. Dit was in het begin van 2015, Angela was toen net vijf maanden zwanger van Soumaya. Er stond iemand van het consulaat klaar om haar op te vangen, maar Angela is tijdens haar vluchtpoging onderschept en daarna kon ik een tijdlang geen contact krijgen met haar. Ik hoopte natuurlijk dat ze onderweg was naar het consulaat, dat was ook uren reizen. Maar op het consulaat hadden ze ook niks meer gehoord. Het enige wat ik kon doen was wachten en via contacten vragen of ze iets wisten. Dus via andere ouders in Nederland, die contact hadden met hun kinderen daar. Een moeder stuurde mij een appje door dat ze van haar dochter had ontvangen over Angela. Je gaat door de grond, Angela was thuis nooit geslagen en toen hoorde ik dat ze vreselijk is geslagen, en vanaf dat moment bewaakt werd. Wanneer haar man weg was, controleerden andere vrouwen of ze nog wel thuis was.
Uiteindelijk is ze in haar leven in het kalifaat gaan berusten. Ze probeerde er het beste van te maken, ze vertelde dat ze kookte en met haar kinderen bezig was. Anderhalf jaar geleden raakte Fábio vermist, vermoedelijk is hij omgekomen bij een bombardement. Onder het puin werd alleen nog zijn horloge en een rugtas teruggevonden. Omdat je als vrouw alleen echt geen kant op kon in het kalifaat, werd ze opgenomen in het gezin van een andere IS’er, een vriend van haar Fabio. Met hem en haar twee kinderen reisde ze door het kalifaat dat ondertussen werd gebombardeerd tot er nog maar een paar vierkante kilometer over was in de Syrische woestijn.
In die periode lukte het me niet om contact te krijgen met Angela. Die slordige twee maanden waren afschuwelijk. Elke dag als ik wakker wordt dacht ik: Is dit de dag dat ik te horen krijg dat mijn dochter is overleden? Ik speurde alle foto’s af die in de media uit kwamen, met de hoop dat ik ze zou zien. Ook de foto’s van overleden mensen bekeek ik. Alle Twitter accounts die ook maar iets van informatie konden geven, werden door mij en andere ‘achterblijvers’ nauwlettend in de gaten gehouden. Er is zelfs een app waar je kan zien waar op de wereld er gebombardeerd wordt. Zo bracht ik mijn nachten door, en overdag ging ik weer naar mijn werk. Een hele andere wereld, maar wel een die ik nodig had om een beetje afleiding te kunnen krijgen. Totdat ik een berichtje kreeg met een telefoonnummer waarbij stond dat ik Angela daarop kon bereiken. Ik belde meteen. Het horen van de stem van mijn dochter was ontzettend emotioneel. Sowieso had ik haar al een hele tijd niet meer echt kunnen spreken, ons contact verliep via de App. En nu klonk ze ook nog eens in paniek. Wanhopig. bij bombardementen op het laatste IS-bolwerk Baghouz was Soumaya geraakt door een rondvliegende bomscherf, vertelde ze. Ze was er slecht aan toe.
Na het bombardement in Baghouz heeft Angela zich overgegeven aan de Koerden. Angela heeft hun gesmeekt om hulp voor Soumaya. Als ze gelijk medische zorg had gehad had ze het waarschijnlijk overleefd, maar de scherf drong steeds verder in haar hersentjes en toen ze hulp kreeg was het te laat. Angela was wanhopig omdat Soumeya nergens meer op reageerde, ik heb alles geprobeerd om hulp in te schakelen. Ik heb zelfs het telefoonnummer van een Syrische minister achterhaald, journalisten gecontacteerd….iedereen die maar iets kon betekenen. Uiteindelijk is Angela met Soumeya naar het ziekenhuis gebracht. Omdat Soumeya moest blijven, ging Angela terug naar het kamp om haar zoontje op te halen, maar daarna ze mocht niet meer het kamp uit. Ik was op dat moment dus de enige die contact had met het ziekenhuis waar Soumaya lag. En dat was het enige moment dat ik me voor het eerst echt oma voelde.. Het was zo vervreemdend..ik zat ondertussen op mijn werk in een hele andere wereld, en kreeg berichten binnen van het ziekenhuis en van Angela die helemaal in paniek was. Uiteindelijk mocht ze toch met haar zoontje naar het ziekenhuis, maar het ging inmiddels zo slecht met Soumaya dat ze niet meer geholpen kon worden. Ze was helemaal opgezet en kreeg bijna geen adem meer. In het ziekenhuis had ik nog even telefonisch contact met Angela, en voor we ophingen zei ik nog: ‘Misschien is het wel beter als ze gaat.’ We hingen op, en vrijwel direct kreeg ik een foto. Mama, ze is dood. Ik heb mijn kleinkind nooit kunnen knuffelen.
Angela heeft Sumaya begraven in het Koerdische vluchtelingenkamp Al Hol, waar ze nu nog steeds verblijft met haar zoontje van twee. De omstandigheden zijn er vreselijk, als de regering niets doet, zullen er nog veel meer onschuldige kinderen sterven. In Nederland staan hulpverleners van de Kinderbescherming al maanden klaar om de kinderen op te vangen. Ze wachten op groen licht van de regering, maar die doen niets.
Angela zit echt in de overlevingsstand. haar dagelijks leven bestaat uit een beetje met andere vrouwen praten, eten maken, het nieuws in de gaten houden. Met haar zoontje gaat het goed. Het klinkt raar, maar ik ben ergens blij dat hij niet weet hoe het leven hier is. Hij weet niet beter dan de situatie waar hij nu in leeft, hoe triest dat ook is.
Begrijp me goed: ik probeer niets goed te praten en ik zeg ook zeker niet dat mijn dochter zo weer de maatschappij in kan. Ik wil daar niet te diep op ingaan. Die materie hoort in de rechtbank thuis. Angela weet ook dat ze waarschijnlijk een tijdje de gevangenis in zal moeten en daar heeft ze vrede mee. Ze wil rust en daar heeft ze alles voor over. .k snap dat mensen bang zijn voor aanslagen, maar ik zie haar niet als een risico. Mensen zijn bang voor alles wat met IS te maken heeft. Ik zeg niet dat het voor elke Syriëganger opgaat, maar Angela ik weet zeker dat niemand bang hoeft te zijn voor mijn dochter. Mijn vertrouwen in haar is niet geschaad. Ze is echt gegaan met een veel te rooskleurig, naïef idee van wat het kalifaat inhield. Ze zegt dat ze geloofde dat daar in vrede zou kunnen leven op een plek waar iedereen gelijk zou zijn. Ik denk dat de meesten op die manier ernaartoe zijn gegaan en toen een hele harde reality check kregen. Wie haar heeft verteld over het kalifaat en hoe het precies is gegaan, weet ik ook niet precies, het is niet dat ik een avondje met haar en een kop thee het hele verhaal heb gehoord. Alle contact is over de app en slechte verbindingen. Op dit moment staat mijn leven in de wachtstand. Ik weet niet hoe mijn toekomst eruit komt te zien. Ik ben bijna 49, mijn dochters zijn volwassen.. normaal gesproken zou ik nu lekker aan mezelf gaan werken, maar ik kan geen plannen maken voor de toekomst, daarom heb ik ook geen relatie. Ik heb het gevoel dat ik niemand deze situatie kan aandoen. Als ik mijn kleinzoon moet opvangen zal mijn leven totaal veranderen, maar ik zou het niet over mijn hart kunnen verkrijgen om hem bij vreemde mensen onder te brengen. Hij heeft al zoveel meegemaakt, we zijn al een kindje verloren en we willen er niet nog een laten verloren gaan. Het enige wat ik wil is hem alle kansen geven om een goed leven te leiden. Een goed mens te kunnen worden. Hem in bad doen, en op de bank zetten met een dekentje en een kopje thee. Daar zou ik al heel gelukkig van worden. Ik wil alleen de kans krijgen om oma te zijn.’
*Niet haar echte naam
Dit stuk verscheen eerder in weekblad, Flair en werd in 2019 genomineerd voor een Mercur award in de categorie ‘Reportage van het Jaar’. Carla wilde niet in de pers reageren op de recente ontwikkelingen. Tegenover een Portugese tv-zender verklaarde Angela zelf vorig jaar nog steeds te geloven in een islamitische staat ‘waarin islamitische regels gelden, zoals het dragen van een hijab, en waar een verbod op roken heerst’. In het interview toonde ze zich mild kritisch ten opzichte van het IS-kalifaat, zonder er volledig afstand van te nemen. Ze merkte slechts op: ‘Helaas sloeg IS een andere weg in.’
