Jeroen Pauw is een godsgeschenk voor de carrière van de theoloog Alain Verheij. De onzin die Jeroen of zijn gasten debiteren over islam of christendom is voor Alain vaak een mooie aanleiding om in de pen te klimmen. Zo waagde Jeroen het eens om Dimitri Verhulst uit te nodigen, een Vlaamse auteur die de eerste vijf boeken van de Bijbel heeft herschreven tot een orgie van seks en geweld. Jeroen en Dimitri verlustigden zich aan teksten waarin vrouwen werden verkracht, volken uitgemoord en slaven afgemaakt. “Een heerlijk boek”, glunderde Jeroen, die bekende een liefhebber van gewelddadige boeken te zijn. De andere gasten – Erica Terpstra en Hans Spekman – mompelden nog wat over “liefde” in de Bijbel, maar zij werden afgekapt.
Alain ergerde zich kapot aan zo veel domheid en nodigde zichzelf alvast uit: kan in een volgende uitzending van Pauw niet een keer een “theoloog” aan het woord komen, iemand met “dieper begrip”? Want Alain kan tegenover alle homofobe, genocidale en misogynistische teksten die Dimitri Verhulst ons voorschotelt evenzovele Bijbelverzen plaatsen vol liefde, ontferming en barmhartigheid. Onwillekeurig schiet mij wijlen staatsecretaris Karin Adelmund te binnen. Toen zij werd bekritiseerd om de rampzalige onderwijsachterstand van veel immigrantenkinderen riep ze huilend dat er toch ook van alles goed ging. “Maar waarom noemt niemand dat?”
Ik wil van Alain graag aannemen dat er een fraai evenwicht bestaat tussen goedaardige en kwaadaardige Bijbelteksten. Het vervelende is alleen dat die kwalijke teksten onevenredig vaak zijn toegepast op sommige categorieën mensen; op sommige niet-blanke, niet-heteroseksuele of niet-mannelijke mensen, bijvoorbeeld (ik noem voor de vuist weg een paar menselijke eigenschappen, reken me niet af op de onvolledigheid). Toen paus Johannes Paulus II het Amerikaanse continent bezocht, kreeg hij een Bijbel cadeau van een aantal indianenstammen. Ze waren zo attent geweest om er een briefje bij te doen: “we have decided to take advantage of your visit to return to you your Bible, since in five centuries it has not given us love, peace or justice. Please take back your Bible and give it back to our oppressors, because they need its moral teachings more than we do.”
Bijbellezer Humberto Tan lijdt aan het stockholmsyndroom
Het is wat veel gevraagd om van Alain te verlangen dat hij afreist naar Amerika en de oorspronkelijke bewoners uitlegt dat ze de verkeerde helft van de Bijbel gelezen hebben. En dat hoeft ook niet, want in Nederland zelf is nog voldoende zendingswerk te doen onder de nazaten van mensen die geleden hebben onder de Bijbel. Zoals Humberto Tan. De presentator van RTL Late Night had de euvele moed om een “contextloze bijbelquote” over slavernij zomaar op Instagram te zetten (terwijl iedereen toch weet dat dat een platform voor diepgaande discussie is).
De regel “Slaven moeten respect hebben voor hun meester” staat weliswaar in de Bijbel, maar Alain maakt zonneklaar dat Humberto Tan onvoldoende in de godgeleerdheid is onderlegd om die tekst op waarde te kunnen schatten. De hoofdstukverwijzing naar een brief van de apostel Paulus aan Timoteüs klopt niet en Humberto citeert ook nog eens uit de Bijbel in Gewone Taal. Met die vertaling wil je als theoloog nog niet dood gevonden worden! Maar de belangrijkste fout van Humberto Tan is deze: hij leest de Bijbel op dezelfde manier als “een foute christen in 1830”. Als ik Alain goed begrijp, leest Humberto de Bijbel dus op dezelfde manier als negentiende-eeuwse white supremacists die zwarten als ordinaire handelswaar beschouwen. Pardon? Als dat waar is, lijdt Humberto aan een overtreffende trap van het stockholmsyndroom.
Maar Alain heeft nog meer pijlen op zijn boog. Is Humberto ooit wel eens een eenogige christen tegengekomen? Nee toch? En dat terwijl Jezus zegt: “Als je oog je tot zonde verleidt, ruk het dan uit”. Kortom, wat er in de Bijbel staat moet je niet allemaal zo letterlijk nemen en dat weten “hedendaagse gelovigen” heel goed, vindt Alain.
Ik vind de vergelijking tussen slavernij en Jezus’ oproep tot zelfbeschadiging niet zo sterk. Misschien is het Alain wel eens opgevallen dat het voor veel mensen makkelijker is om een ander te gruwelijk te pijnigen dan zichzelf een kleine kwetsuur toe te brengen. Dat verklaart waarom slavernij en volkerenmoord historische feiten zijn, terwijl die foute christenen in 1830 er niet aan dachten om hun eigen oog uit te rukken – en in de eeuwen daarvoor trouwens ook niet.
Alain hamert zo vaak op “context” dat je bijna gaat geloven dat hij simpele zielen als Humberto en ik wil weghouden bij de Bijbel uit angst dat wij alles maar letterlijk zouden nemen. Maar erg consequent is hij niet. Want in zijn ijver om te bewijzen dat slavernij en christendom helemaal niets met elkaar te maken hebben, citeert hij diezelfde apostel Paulus: “Er zijn geen Joden of Grieken meer, slaven of vrijen, mannen of vrouwen – u bent allen een in Christus Jezus.” En dat moeten we dan wel letterlijk nemen? Vertel maar eens aan de Amerikaanse christenen die zich opwinden over genderneutrale toiletten dat er volgens de Bijbel geen mannen en vrouwen meer zijn.
Religiekritiek lijkt het nieuwe fascisme
Humberto wordt door Alain nog op vaderlijke toon toegesproken maar een andere zondaar, journalist Charles Groenhuijsen, krijgt de volle laag. Groenhuijsen had namelijk getwitterd dat godsdienst “al 2000 jaar een ramp voor de wereldvrede” is. Volgens een conservatieve schatting van Alain beledigt Groenhuijsen daarmee zeker driekwart van de wereldbevolking. Bovendien vonden en vinden de ergste mensenrechtenschendingen juist in antireligieuze landen als Noord-Korea, de Sovjetunie en het Derde Rijk plaats. Tussen de regels door suggereert Alain dat Charles Groenhuijsen de oplossing voor religieus geweld juist in die richting zoekt. Daarom noemt Alain de bijdrage van Charles aan de wereldvrede “flink beangstigend”.
In tegenstelling tot Alain ben ik geen theoloog of schriftgeleerde, maar ik durf te stellen dat de tweet van Charles lelijk uit zijn verband is gerukt. Of beter: Alain plaatst de tweet in een abjecte context, die Charles zeker niet bedoeld heeft. Het ene moment mopper je op Twitter wat over religie en een paar tellen later wordt je door Alain gebombardeerd aanhanger van het fascisme of communisme. Zo’n redeneertrant, dat vind ik nou flink beangstigend. Daarnaast ontgaat het Alain dat fascisme en communisme ook vormen van religie zijn, zij het dat ze een heilstaat in het hier en nu beloven in plaats van in het hiernamaals. Het zijn seculiere religies met elementen die godsdienstig aandoen: onderwerping van het individu aan de gemeenschap, de verheerlijking van een leider, heilige boeken en de daarop gebaseerde pseudowetenschap, de nadruk op lijden en opoffering, de grenzeloze onverdraagzaamheid jegens andersdenkenden, enzovoort.
Omdat ik merk dat exegetiseren mij wel bevalt, ga ik nog even door op Alains commentaar. Daarvoor moet ik hem weer even citeren, want ik houd namelijk wel van context. “Charles Groenhuijsen noemt meer dan driekwart van onze huidige wereldbevolking (…) een ‘ramp voor de wereldvrede.’” Maar dat doet Charles niet. Charles noemt “godsdienst” een ramp voor de wereldvrede. Natuurlijk bestaat een god alleen bij de gratie van de mensen die in hem geloven, maar het is toch nuttig om een scherp onderscheid te maken tussen een geloof en de aanhangers van dat geloof. Als we dat namelijk niet doen, dan kan elke vorm van religiekritiek worden uitgelegd als haatzaaien.
Door onderscheid te maken tussen geloof en gelovigen loop ik het risico om door Alain als een soort Wilders weggezet te worden, want beweert de PVV-voorman niet steeds dat hij alleen problemen heeft met de (radicale) islam, en niet met moslims? Mijn advies aan Alain: slik niet alles wat Wilders zegt voor zoete koek. Uit alles blijkt dat hij een diepe minachting koestert voor moslims.
Wil de echte christen opstaan?
Alain klaagt dat ons medialandschap wordt beheerst door “atheïstische mannen” die totaal niet representatief zijn maar wel hun “ongefundeerde, onintelligente mening” geven over zaken waar ze niets vanaf weten. In de politiek is het al niet veel beter, want daar wemelt het van de christenen, zij het van een ondersoort die Alain niet kan luchten of zien: populistische nepchristenen. Donald Trump is zo iemand, want die kan niet eens fatsoenlijk een Bijbeltekst citeren, en dan hebben we het nog niet gehad over zijn goddeloze levensstijl. Ook zelfbenoemde verdedigers van de joods-christelijke cultuur, zoals Geert Wilders, Halbe Zijlstra en Thierry Baudet, deugen niet. Zij misbruiken die cultuur namelijk als een stok om de moslims mee te slaan, stelt Alain.
Het valt niet mee om door Alain als echte christen erkend te worden. Ook over Kees van der Staaij – toch bepaald geen Hollandse Trump – luidt zijn oordeel: “Ik heb u nooit gekend; gaat weg van mij.” Van der Staaij valt door de mand omdat zijn SGP een kritisch manifest publiceerde over de islam in Nederland. “Schandalig” en “onchristelijk”, meent Alain, die zich niet kan voorstellen dat Jezus op die manier met moslims zou omgaan. Helaas zullen we nooit weten of Alains voorstellingsvermogen tekortschiet, want Jezus werd een half millennium te vroeg geboren om van de opkomst van de islam te kunnen genieten.
Alain legt andere christenen steeds langs zijn duimstok terwijl hij ons – de ongelovigen, de heidenen, de wandelaars op de brede weg – oproept om niet te oordelen over godsdiensten in abstracto. We moeten juist oog hebben voor de diverse manieren waarop gelovigen in de alledaagse praktijk hun godsdienst beleven. En wat ziet Alain dan? “Een katholieke vrouw met een hoofddoek, een moslima die met een vrouw trouwt, een boeddhistische kerkganger, een christen die de sabbat viert of de ramadan houdt, een moslim die wiet rookt en whisky drinkt, een jood in een zen-klooster.”
Religieuze hybriden en lesbische moslima’s die zich te goed doen aan alcohol en drugs; de ark van Alain telt allerlei exoten, maar aan soorten als refo’s, populisten en atheïsten biedt zijn varende herberg geen onderdak.
Ik wens Alain een behouden vaart naar Atlantis.
