Aangezien ik zelf een blanke huidskleur heb, heb ik er nooit bij stilgestaan dat deze traditie racistisch zou kunnen zijn. Daarom heb ik besloten om eens te luisteren naar getuigenissen van jongeren met een andere huidskleur. Hierbij luister ik niet alleen naar het standpunt van mensen met een zwarte huidskleur, maar ook naar dat van mensen die niet zwart en niet wit zijn. Ik ben benieuwd of zij zichzelf ook als een deel van “The Black Community” beschouwen, en hoe zij tegenover het figuur van Zwarte Piet staan.
Kennismaking
Ik sprak zeven jongeren met een verschillende afkomst. De eerste persoon die ik sprak, was Blessing (21). Hij is een Belg met Congolese roots. Hij heeft vroeger net als vele kinderen in Sinterklaas en Zwarte Piet geloofd, net als Brent (21). Brent is een jongeman met een Belgische moeder en een Indische vader. Aangezien hij in België opgegroeid is, heeft ook hij als kind de traditie rond Sint en Piet meegekregen. Ook Djaro (21) is een Belg met Indische roots. Hij heeft als kind ook hevig in het bestaan van Sinterklaas en Zwarte Piet geloofd. De eerste vrouwelijke persoon die ik gesproken heb, was Elaya (19). Zij is een Belgische jonge vrouw met Marokkaanse roots. Zij was tot op zesjarige leeftijd grote fan van Sint en Piet. De vijfde persoon die ik in het kader van deze reportage sprak, was Sandy (22). Ook zij is in België geboren, maar heeft Chinese ouders. In tegenstelling tot de andere jongeren die ik gesproken heb, werd er bij haar thuis niet aan de traditie rond Sinterklaas en Zwarte Piet gedaan. Er werd haar altijd verteld dat Zwarte Piet niet in hun schoorsteen paste, omdat haar ouders Chinese tradities wilden behouden. De voorlaatste persoon die mij te woord stond, was Selin (24). Selin heeft een Turkse vader en een Belgische moeder. Ook zij heeft met hart en ziel in Sint en Piet geloofd. Ten slotte sprak ik Stephanie (21). Zij is een Belgische jonge vrouw met Filipijnse ouders. Ze heeft tot op achtjarige leeftijd in Sinterklaas en Zwarte Piet geloofd.
Het verhaal doorheen de tijd
Het personage van Sinterklaas komt oorspronkelijk van de bisschop Nicolaas van Myra. Nicolaas werd aan het begin van de vierde eeuw bisschop van Myra, waar nu de stad Demre ligt. Hij stierf op 6 december, de dag waarop we vandaag de dag Sinterklaas vieren. Later werd hij heilig verklaard door de legendes die over hem werden verteld. Zo zou hij ooit drie vermoorde studenten weer tot leven hebben gewekt. Deze studenten werden onschuldig vermoord, waardoor Nicolaas gelinkt werd aan het redden van onschuldige kinderen. Tot de negentiende eeuw werd de traditie rond Sinterklaas op verschillende manieren afhankelijk van de streek gevierd. Rond 1850 schreef Jan Schenkman een boek, genaamd “Sint Nicolaas en zijn knecht”. Zo is onze huidige Sinterklaastraditie ontstaan. In het boek komt Sinterklaas samen met zijn Moorse knecht uit Spanje. Doorheen de jaren wordt deze Moorse knecht meer en meer Zwarte Piet genoemd. Toch krijgt hij pas in de 20e eeuw het kostuum, waarin we hem vandaag de dag nog steeds zien rondlopen. Tussen de zestiende en de achttiende eeuw waren er veel Moorse knechten bij Europeanen in dienst. Ze werkten op plantages en hielpen in het huishouden van rijke mensen. Er is dus wel degelijk een link tussen Zwarte Piet en de slavernij.
Een onschuldige traditie?
Zoals elk jaar zijn de meningen rond deze kwestie verdeeld. Sommigen ervaren de traditie als racisme, terwijl anderen het als iets onschuldigs zien. Wat mij opvalt, is dat vooral jongeren hier een uitgesproken mening over hebben. Een deel van de bevolking ziet de link tussen Zwarte Piet en de slavencultuur niet. Zij vinden dat Zwarte Piet geen knecht, maar een goede vriend van Sinterklaas is. Anderen vinden dat mensen die de traditie willen behouden, hun ogen sluiten voor het racisme dat nog steeds in deze samenleving aanwezig is. De jongeren die ik in het kader van deze reportage heb mogen spreken, hebben hier verschillende meningen over. “Sinterklaas is een feestelijke traditie. Elk jaar maken Sint en Piet duizenden kinderen blij. Dit feest staat in mijn ogen los van slavernij. Kinderen zien Zwarte Piet juist heel graag. Ik heb Zwarte Piet ook nooit als een knecht van Sinterklaas gezien. Voor mij was hij zijn beste vriend”, weet Brent me te vertellen. Djaro is van dezelfde mening. Volgens hem is er geen link tussen Zwarte Piet en de slavencultuur. “Hij is zwart door het roet van de schoorsteen”, luidt het meermaals. Volgens Stephanie wordt de traditie rond Sinterklaas en Zwarte Piet nooit racistisch in beeld gebracht in films of boeken. Daardoor vindt ze het moeilijk te geloven dat Zwarte Piet daadwerkelijk iets met racisme te maken zou hebben. Volgens haar is het nooit de bedoeling geweest om Zwarte Piet een racistisch gegeven te maken.
Sandy heeft hier een andere mening over. Zij heeft Zwarte Piet ook nooit als racistisch ervaren. Ze heeft in dit kader nooit last gehad van racistische pesterijen. Ze benadrukt dan ook dat Zwarte Piet zeker niet afgeschaft moet worden, omdat traditie heel belangrijk voor een samenleving is. Net als Stephanie zegt ze, dat het volgens haar nooit de bedoeling is geweest om Zwarte Piet een racistische connotatie te geven. Toch is ze van mening dat, dit het niet minder erg maakt. “Als een deel van de bevolking zich benadeeld of gekwetst voelt door deze traditie, dan moet er wel iets veranderen”, zegt ze. Blessing ziet wel duidelijk een link tussen Zwarte Piet en de slavencultuur. Als kind vond hij zes december altijd een feestelijke dag, totdat hij meer over het concept Blackface leerde. Blackface is een term uit de Amerikaanse theaterwereld. Hiermee wordt bedoeld dat het gezicht van een acteur volledig zwart geschilderd wordt om een karikatuur van een Afro-Amerikaanse slaaf te representeren. Blessing is zelf ook meermaals slachtoffer van racisme geworden in het kader van Sinterklaas en Zwarte Piet. Medeleerlingen maakten vaak “onschuldige” grapjes die voor hem toch kwetsend waren.
Toch is het niet altijd makkelijk om met elke bevolkingsgroep rekening te houden. Zo betrap ik mezelf erop dat ik vroeger misschien toch eens onbewust een racistische uitspraak deed. Elaya merkt ook dat ze als kind soms onbewust racistische opmerkingen gaf. Zo heeft ze ooit “Kijk mama, Zwarte Piet!” geroepen naar een gezin met een donkere huidskleur dat op de bus zat. Daarom vindt ze het ook heel belangrijk dat kinderen een goede educatie krijgen in verband met racisme. Wanneer ik Selin vraag hoe zij de kwestie rond Zwarte Piet ziet, krijg ik een zeer uitgesproken mening. Ze zegt dat de zwarte huidskleur van Zwarte Piet niet echt het probleem is. Dat zou je nog kunnen verklaren door het roet van de schoorsteen. Volgens haar is er echter geen excuus voor het feit dat Zwarte Piet heel karikaturaal wordt afgebeeld. In cartoons, strips of tv-programma’s wordt hij bijna altijd als een Afro-Amerikaanse slaaf geschetst, met dikke rode lippen en gouden oorbellen. Daarnaast wordt Zwarte Piet volgens Selin ook altijd afgebeeld als de helper van Sinterklaas, een blanke rijke man. “Als Zwarte Piet dan zwart zou zijn door het roet van de schoorsteen, van waar komen de oorbellen en de rode lippen dan?”, vraagt ze. Verder voegt ze toe dat het duidelijk is dat de meerderheid van “The Black Community” Zwarte Piet als racistisch ervaart. Hieraan koppelt ze een anekdote uit haar eigen jeugd. Als ze met haar moeder door Antwerpen reed en ze zag een persoon met een donkere huidskleur over straat lopen, zei ze dat Zwarte Piet nog op straat liep. Hiermee wil ze aantonen dat Zwarte Piet effectief met mensen met een donkere huidskleur geassocieerd wordt.
Wit, donker, donkerder, zwart?
Als we nadenken over racisme in het kader van de Sinterklaas en Zwarte Piet, denken we onmiddellijk aan discriminatie tegenover zwarte mensen. Ook als we spreken over mensen uit “The Black Community”, staan we er niet bij stil dat ook niet-zwarte mensen zich aangesproken kunnen voelen. Toch is dit bij vele jongeren wel zo. Zo voelt Elaya zich ondanks haar lichte huidskleur deel van “The Black Community”. “Ik heb vroeger veel racistische pesterijen ervaren”, luidt het, “ik wil me dan ook niet voorstellen hoe moeilijk het moet zijn als je huidskleur nog donkerder is. Door de pesterijen schaamde ik me voor mijn familie en mijn afkomst, iets waar heel “The Black Community” waarschijnlijk moeilijkheden mee heeft” Toch valt het op dat er vele jongeren zijn die het gevoel hebben dat ze uit de boot vallen wanneer er in de media over “The Black Community” gesproken wordt. Ik sprak hier met Sandy over. Zij vindt dat we door de media iedereen in categorieën van zwart en wit gaan bekijken. “De Aziatische Community wordt net als de Latino Community en vele andere gemeenschappen vergeten. Ik voel me niet wit maar ook niet zwart. Is er dan geen enkele categorie waar ik in pas?” Dat is een vraag waar vele jongeren over lijken na te denken. Zo vinden Brent en Selin dat ze niet tot “The Black community” behoren, omdat hun huidskleur niet donker genoeg is. Vele jongeren met een andere afkomst hebben het moeilijk met het feit dat er over een “Black community” gesproken wordt. Ze vinden dat er op deze manier een duidelijk onderscheid tussen blanken en anderskleurigen gemaakt wordt, en dat zou vandaag de dag niet meer mogen. “Uiteindelijk zijn we nog steeds allemaal mensen”, zegt Stephanie (21), “ik geloof niet in een “Black/White/Gay/Asian/Latino, etc.. Community”, maar wel in de menselijkheid van iedereen. Iedereen is gelijk, en als er bepaalde mensen onrechtvaardig behandeld worden, moeten we hen vanuit onze menselijkheid helpen.”
Weg met de traditie! Of toch maar niet?
Ik stond aan het station in Eindhoven, waar het al snel duidelijk werd dat er iets gaande was. Overal waar ik keek, zag ik zwarte pieten lopen. Ze hadden allemaal een volledig zwart gezicht. Ik heb een van de mannen die als Zwarte Piet verkleed was, kunnen spreken. Hij wist me te vertellen dat hij samen met enkele landgenoten protesteerde tegen de afschaffing van Zwarte Piet. Ze waren van mening dat Zwarte Piet deel van onze traditie is, en dat tradities niet zomaar veranderd moeten worden. “Wij vragen bovendien ook niet aan de moslims om hun Suikerfeest aan te passen”, luidde het. Ze bleven erbij dat Zwarte Piet niets met racisme te maken heeft, en dat zijn zwarte kleur van het roet in de schoorsteen komt. Blessing heeft hier een andere mening over. Volgens hem zouden niet alle tradities moeten behouden worden. Daarmee bedoelt hij niet dat de hele feestdag afgeschaft moet worden, maar dat we het op een andere manier moeten vieren. Hij vindt het belangrijk dat een feestdag een leuke dag voor heel de bevolking is. Het mag zeker geen dag zijn waarop sommige mensen het leuk hebben ten koste van anderen. Daarom vindt hij roetpieten een zeer goede oplossing. Zo wordt het duidelijk dat Piet door het roet van de schoorsteen zwart is, en niet doordat hij een andere afkomst heeft. Selin sluit zich hierbij aan. Volgens haar is het overduidelijk dat de traditionele Zwarte Piet een deel van de bevolking kwetst. “Het is tijd om de traditie aan te passen”, zegt ze.
Toch vindt niet iedereen dat Zwarte Piet een racistisch personage is. Sommigen vinden dat de originele traditie moet worden behouden, maar dat kinderen gewoon een goede educatie rond het thema “racisme” zouden moeten krijgen. Volgens de jongeren worden er nog veel mensen omwille van hun etniciteit gepest. Dat zou vandaag de dag niet meer mogen. Kinderen zouden zowel thuis, als op school een goede en duidelijke opvoeding rond racisme moeten krijgen. Ook Sandy vindt dat onze maatschappij nog veel werk heeft als het op racisme aankomt. Zij vindt dat de traditie aangepast zou moeten worden. Toch vindt Sandy de kleurpieten geen goede oplossing. “De kwestie rond Zwarte Piet is een serieus probleem. Roetpieten vind ik een goede oplossing, maar kleurpieten trekken het probleem in het belachelijke.” Volgens haar gaat het hier om een serieus probleem, dat ook serieus aangepakt moet worden.
Als blanke Belg is het soms moeilijk om eens in de schoenen van een anderskleurige landgenoot te gaan staan. Er zijn veel Belgen die het moeilijk vinden om van een eeuwenoude traditie af te zien. Anderen vinden dan weer dat de traditie door de racistische connotatie geschrapt moet worden. Tot op heden is er nog steeds veel racisme in ons land. De jongeren in deze reportage trekken aan de alarmbel. Onze samenleving wordt steeds meer multicultureel. Net zoals vele dingen, moeten ook tradities zich misschien wel aan de bevolking aanpassen. Dat wil niet zeggen dat de traditie geschrapt moet worden, maar misschien is een aanpassing wel op zijn plaats.
