Ik heb gisteren twee dingen geleerd.
1. Azijn werkt écht tegen traangas.
2. De massabetogingen die Brazilië nu al bijna twee weken in hun ban houden zijn als los zand.
Het begon allemaal zo vreedzaam. Op het centrale plein Campo Grande verzamelden zo’n twintigduizend demonstranten zich in de hete middagzon, schreven de meest uiteenlopende leuzen op stukken karton en smeerden verf op hun gezichten. Het doel: naar het spiksplinternieuwe voetbalstadion oprukken, om daar te demonstreren tijdens de wedstrijd Nigeria–Uruguay: tegen duur openbaar vervoer, corruptie, slecht onderwijs, belabberde gezondheidszorg, politiegeweld en tig andere zaken.
Kippenvel
Ik maakte op het plein van Campo Grande een foto van een moment dat me – op een positieve manier – kippenvel gaf: een jongen die gratis mensen schminkte, waaronder een vrouw op leeftijd (zie foto rechts.) Hij zwart, zij blank. Hij nog geen twintig, zei de zestig al gepasseerd. Hij demonstreert voor het eerst van zijn leven, zij herinnert zich de massaprotesten die begin jaren tachtig leidden tot het einde van de dictatuur. “Ik wacht nog steeds op de democratie die ons toen beloofd is,” zei ze tegen me.
Winkelstraat wordt oorlogszone
Hoe anders zag de wereld er een uurtje later uit, toen de protestmars op de Avenida Joana Angélica, een winkelstraat op nog een meter of zeshonderd van het stadion, op de schoktroepen van de militaire politie stootte. Die wilden voorkomen dat de betogers het stadion zouden bereiken. Vrijwel onmiddellijk ontstond er in de voorhoede van de demonstratie – waar ik me, net als menige andere journalist, bevond – iets wat ik zal omschrijven als een impromptu knokploeg.
Het waren zo’n tweehonderd jongens van nog geen twintig, borst ontbloot, hemden gedrenkt in azijn om hun gezichten gebonden, die – een enorme Braziliaanse vlag dragend – de confrontatie met de politie aangingen. Keer op keer probeerden zij een scherpe hoek in de avenue te bereiken, maar telkens als ze die hoek naderden schoot de politie, die uit het zicht bleef, traangasbommen op hen.
Azijn
Het gas waaide de straat in, niet alleen in de gezichten van de jongens die probeerden de hoek om te komen, maar ook in de gezichten van betogers die vreedzaam wilden demonstreren, zoals het meisje in de foto rechts. Uiteraard waaide het gas ook in de gezichten van de pers, die zich bij dit soort confrontaties nou eenmaal aan de frontlijn hoort te bevinden. Het flesje azijn in mijn rugtas kwam dus goed van pas. Een plens in je gezicht en de pijn houdt op.
Maar op een gegeven moment – er werd ondertussen brand gesticht, met stenen gegooid en met rubberkogels geschoten – was mijn azijn op. Nadat een traangasbom vlak voor de betogers viel rende ik tranend en proestend met hen mee een zijstraat in om aan de gaswolk te ontkomen. Daar stonden we dan: een allegaartje van vechtersbazen, vreedzame demonstranten en pers – en niemand had azijn.
Het was een straat met woningen boven de winkels. “Vinagre! Vinagre!” galmde het al snel tussen de gebouwen. “Azijn! Azijn!” En geloof het of niet, maar weldra openden zich de ramen en gooiden huisvrouwen plastic flessen azijn naar beneden alsof het Zweeds wittebrood was. Het was het tweede moment van de dag dat me kippenvel gaf. Ik heb er helaas geen foto van.
Zand
Het feit dat azijn de pijn die traangas veroorzaakt verlicht was eigenlijk de tweede openbaring van de dag. De eerste was dat de massabetogingen die Brazilië in hun ban houden als los zand aan elkaar hangen. De voorhoede van de demonstratie was voortdurend de kluts, en op een bepaald moment bizar genoeg zelfs de weg, kwijt. Beslissingen over de route werden impromptu genomen en niet doorgecommuniceerd, waardoor grote gaten in de betoging vielen.
Ernstiger is dat vreedzame demonstranten – de overgrote meerderheid – niet in staat bleken om diegenen die op rellen uit waren in bedwang te houden. “Sem violência!” klonk het uit allemacht, “Geen geweld!” Maar het bleek niet genoeg. De Avenida Joana Angélica veranderde in een oorlogszone. Ook elders in het centrum van Salvador ging het goed mis: twee stadsbussen gingen in vlammen op en twee bussen van de FIFA werden met stenen bekogeld.
En het WK van volgend jaar?
Hoe lang het azijnoproer nog stand houdt kan niemand voorspellen, maar over één ding lijkt iedereen het eens: als de Braziliaanse regering niet snel met iets substantieels over de brug komt om de onvrede bij de bevolking weg te nemen, kunnen voetbalfans die volgend jaar voor het WK naar Brazilië willen afreizen dit soort beelden verwachten (de rook in de foto komt van twee brandende stadsbussen, achter de flats.).
Update
Vanochtend (Braziliaanse tijd) zijn groepen demonstranten in het centrum bezig om te helpen de gisteren veroorzaakte puinhoop op te ruimen. Ondertussen wacht heel Brazilië af wat de volgende zet van de regering zal zijn. President Dilma Rousseff heeft voor 14:30 Nederlandse tijd een buitengewone ministerraad samengeroepen.
Volgens het blog van voetbalanalist Juca Kfouri bij de Braziliaanse nieuwssite Uol.cm zijn er onofficiële signalen dat de FIFA Confederations Cup, die momenteel in Brazilië wordt gespeeld, al dan niet tijdelijk afgelast zal worden.
Alle foto's bij deze reportage zijn van Alex Hijmans
