Egypte wordt al sinds het begin van de burgeroorlog overspoeld door Syrische vluchtelingen. Volgens de VN wonen er 123.585 Syriërs in Egypte, maar omdat veel vluchtelingen zich niet registreren is het eigenlijke aantal waarschijnlijk hoger.
Het aantal loopt sinds begin dit jaar echter terug, omdat veel Syriërs de oversteek naar Europa wagen. Maar waarom doen ze dat eigenlijk? Waarom proberen ze geen nieuw leven op te bouwen in Egypte?
De twee landen hebben een vergelijkbare cultuur, de overgrote meerderheid van de inwoners is moslim en ze spreken ook nog eens dezelfde taal. Maar Egyptenaren zijn alles behalve vriendelijk voor hun hulpbehoevende regiogenoten.
Syriërs worden in Egypte financieel uitgebuit, gediscrimineerd en op andere manieren het leven zuur gemaakt. ‘Dat Europa ons niet moet kan ik me nog iets bij voorstellen, maar dat ik in Egypte door mede-moslims uitgekotst wordt vind ik moeilijk te verteren.’
Paspoort nodig? Eerst even het Syrische leger in
Thair Orfahli vlucht in 2012 naar Egypte en zet zijn studie rechten voort aan de universiteit van Alexandrië. In 2014 studeert hij af. Hij wil vervolgens aan de slag als advocaat, maar komt er al snel achter dat hij als Syriër een werkvergunning van de advocatenvakbond in Damascus nodig heeft om in Egypte als advocaat te mogen werken. ‘Of ik even af wilde reizen naar een oorlogsgebied om een papiertje op te halen’, schampert Orfahli.
Niet lang daarna wordt Orfahli’s paspoort gestolen. Zonder geldig identiteitsbewijs loopt hij het risico door Egypte uitgezet te worden naar Syrië. Maar de Syrische ambassade in Caïro wil hem alleen een nieuw paspoort geven als hij terug gaat naar Syrië en zich aanmeldt bij het leger. ‘Toen had ik geen andere keuze meer dan te vluchten.’
Orfahli betaalt 2.000 Amerikaanse dollar voor een illegale boottocht van Alexandrië naar Europa. De eerste poging mislukt. Hij wordt gearresteerd door de Egyptische kustwacht en zit een paar dagen in de gevangenis. De tweede keer bereikt hij na tien helse dagen met 233 anderen in een bootje gepropt gezeten te hebben de Italiaanse kust. De 28-jarige Syriër heeft asiel aangevraagd in Duitsland. Hij hoopt uiteindelijk bij zijn moeder in Engeland te kunnen gaan wonen. Hij heeft haar al meer dan vier jaar niet gezien.
Met open armen ontvangen
Mohammed Abdulrahman is in de zomer van 2011 een van de eerste Syriërs die vanuit Homs de oorlog ontvlucht naar Egypte. ‘Toen ik een vergunning ging aanvragen om een restaurant te openen was ik een bijzonderheid. Ook in de wijk waar ik mijn eetcafé opende werd ik met open armen ontvangen.’
De buurt waar Abdulrahman zijn broodjes falafel slijt zit tegenwoordig vol Syrische restaurants, meestal gerund door een Egyptenaar met Syriërs in de keuken en de bediening. De concurrentie is moordend en het personeelsverloop hoog. ‘Ik gok dat iedere drie maanden de helft van mijn medewerkers op de boot naar Europa stapt. De meesten komen goed aan, maar van sommigen hoor ik nooit meer wat. Geen nieuws, goed nieuws, denk ik dan maar heel naïef.’
De huur van het bedrijfspand wordt om de zoveel maanden zonder opgaaf van reden verhoogd. ‘Omdat de eigenaar van het pand weet dat niemand aan Syriërs wil verhuren en ik zonder restaurant mijn inkomen kwijt ben.’ In vergelijking tot zijn Egyptische mede-restaurateurs betaalt Abdulrahman minimaal 150% meer.
Ook krijgt hij regelmatig bezoek van mannen die ‘belasting’ komen innen. ‘In het begin ging ik altijd naar een kantoortje om mijn belastingen te betalen, maar op een dag stond er iemand in het restaurant die beweerde van de fiscus te zijn. Of ik hem het verschuldigde geld wilde meegeven. Het was veel meer dan normaal gesproken.’ Al snel wordt duidelijk dat de man bij alle Syrische ondernemers langs gaat en alle Egyptische winkels overslaat. ‘Collega’s die er wat tegen probeerden te doen werden gevangen gezet en hun bedrijven opgedoekt. Nu houd iedereen zijn mond erover.’
Betaling in natura
Ook betaling in natura komt veel voor. ‘Ze knippen voor niks hun haar bij de Syrische kapper, nemen zonder betalen wat kaas en kruiden mee uit de Syrische supermarkt en komen dan hier langs voor een gratis maaltijd.’ Toch piekert Abdulrahman er niet over om uit Egypte weg te gaan. ‘Ik heb een vrouw en kind. Ik kan hen hier niet alleen laten en wil hun leven ook niet riskeren met een illegale boottocht.’
De ervaringen van Abdulrahman staan niet op zichzelf. Navraag bij Syrische ondernemers door heel Caïro levert vergelijkbare verhalen op. Een bakker om de hoek bij verschillende ministeries en een groot politiebureau staat iedere week kilos gratis gebakjes af. ‘In het begin stelde ik nog wel eens vragen, maar dan beginnen ze gelijk van ‘zullen we eens kijken of je verblijfsvergunning wel in orde is?’ en meer van die dreigementen.’
Een Syrische schoonmaakster vertelt dat ze moet opletten voor wie ze werkt. ‘Het gebeurt wel eens dat ik een hele middag ergens schoonmaak en dan naar mijn geld kan fluiten. Wat kan ik doen? Naar de politie? Dat levert alleen maar meer problemen op.’
Discriminatie
Een freelance vertaler uit Aleppo heeft in Caïro vooral last van discriminatie. Hij heeft lichtbruin haar en blauwe ogen. Voor een Syriër een vrij gewoon uiterlijk, maar in Egypte trekt het onnodige aandacht. ‘Ik word er altijd overal uitgepikt. In de metro, als ik in het café zit, als ik op straat loop. Altijd is er wel een agent of een mannetje van de geheime dienst die vindt dat ik iets verkeerd doe en vragen begint te stellen. Als ik dan een Syrisch paspoort tevoorschijn tover is het hek van de dam. Ik heb al zoveel uur op politiebureaus gezeten om niks.’
‘Soms lieg ik dat ik Deens ben en mijn paspoort niet bij me heb. Dan brabbel ik wat. Ik spreek geen Deens, maar de kans is vrij groot dat degene die voor me staat dat ook niet doet, ha ha.’ De vertaler zegt zich in Egypte een derderangs burger te voelen. ‘Zodra Egyptenaren erachter komen dat ik Syriër ben betaal ik opeens meer bij de bakker, gaat mijn huur omhoog, krijg ik toch die vertaalopdracht niet en mag ik plotseling mijn favoriete restaurant niet meer in. Het houdt niet op’, verzucht hij.
Waar al die haat tegen Syriërs vandaan komt snapt hij niet. ‘We zijn allemaal Arabieren, bijna allemaal moslims en hebben dezelfde moedertaal en culturele achtergrond. Dat Europa ons niet moet kan ik me nog iets bij voorstellen, maar dat ik in Egypte door mede-moslims uitgekotst word vind ik moeilijk te verteren.’
