In 1945 beschrijft van Liempt de honger, de toenemende Duitse terreur, de vreugde en de chaos na de bevrijding, de opvang van de gedeporteerden, de vervolging van de collaborateurs, het ruimen van landmijnen door Duitse krijgsgevangen en de ontwikkelingen in Indonesië/Nederlands-Indïe.
Hij put daarbij voornamelijk uit eerder verschenen boeken, en het dient gezegd dat Van Liempt in vrijwel alle gevallen uitvoerig aan bronvermeldingen doet, met – vrij opmerkelijk in een Van Liemptje – vermelding van de meeste namen van de oorspronkelijke auteurs in de lopende tekst. 1945 – De afrekening lijkt, bij oppervlakkige lezing, een geslaagde bloemlezing uit boeken en studies over de gebeurtenissen van 1945.
Onevenwichtig boek
Maar… in 1945 gebeurde alleen al in bezet en bevrijd Nederland bijzonder veel. De maker (of het NIOD) heeft de rare keuze gemaakt daar ook nog eens de gebeurtenissen in Nederlands Indië/Indonesië bij te betrekken. En dat alles in nog geen honderdenveertig bladzijden aan tekst (het boek bevat zo’n zestig bladzijden aan afbeeldingen – maar geen enkele verhelderende kaart).
Met als gevolg een totaal onevenwichtig boek, waarin voor de hongerwinter in Nederland, die enkele tienduizenden Nederlanders het leven kostte, twintig bladzijden wordt uitgetrokken, terwijl de hongersnood op Java, die tenminste tweeëneenhalf miljoen onderdanen van koningin Wilhelmina niet overleefden, in twee korte zinnetjes wordt afgedaan.
Over wat er in Suriname en de Antillen gebeurde geen woord – terwijl óók mensen uit die delen van het toenmalige Koninkrijk hun leven gaven voor de bevrijding van Europa en Azië.
OVW-ers
Een ander voorbeeld: aan het door Duitse krijgsgevangen verwijderen van landmijnen worden twee pagina’s tekst en één pagina foto besteed. Bij dat ruimen kwamen circa 210 Duitsers om – een ontegenzeggelijke Nederlandse oorlogsmisdaad, maar – in het grotere verhaal niet meer dan een incident. In deze beschrijving heeft Van Liempt het heel kort over de Oorlogsvrijwilligers (OVW-ers) Volgens hem waren de OVW-ers “jonge mannen die na de bevrijding van hun dorp of stad bereid waren te helpen waar nodig. “(…) Onder deze onervaren, heel kort opgeleide vrijwilligers vielen (bij het mijnenruimen) al snel slachtoffers.” En dat is alles.
Hij wekt hiermee de indruk dat de OVW-ers een soort veredelde padvinders waren. Niets is minder waar: de OVW-ers waren jonge mannen uit bevrijd gebied die vanaf januari 1945 tekenden voor dienstname in het heropgerichte Nederlandse leger, ‘voor de duur van de oorlogsomstandigheden’. Ze vormden – naast de mannen van de Irenebrigade (die in dit hele boek ongenoemd blijft) – de kern van het nieuwe Nederlandse leger. Na een korte training werden ze ingezet voor bewakingsdoeleinden, maar ook voor frontdienst. Ze vochten onder meer, zij aan zij met andere geallieerde troepen, tegen de nazi’s in Noord-Brabant en Duitsland. Een van hen was mijn vader, soldaat in het 1ste bataljon OVW Regiment Jagers.
Ze werden vervolgens klaargestoomd voor de strijd tegen de Japanners. Toen Japan capituleerde werd hen verteld dat ze in Nederlands Indië (dat toen al niet meer bestond; dat had op 17 augustus 1945 met het uitroepen van de Indonesische onafhankelijkheid, opgehouden te bestaan) de orde moesten gaan herstellen. Tienduizenden OVW-ers zijn vanaf oktober 1945 richting Indonesië verscheept. Honderden van hen gaven daar hun leven voor ‘koningin en vaderland’ (een eufemisme voor ‘niets’), vele duizenden van hen raakten verminkt voor het leven.
17 ton versus 1600 ton
Het verder verzwijgen van de OVW-ers en de Irenebrigade is al even bizar als wat Van Liempt schrijft over het allerzwaarste bombardement uit de gehele Tweede Wereldoorlog, dat op Tokio, in de nacht van 9 op 10 maart 1945. De Japanse hoofdstad werd toen door 279 B29 Superfortresses bommenwerpers bestookt met ruim 1600 ton aan brandbommen, wat circa 100.000 mensen het leven kostte.
Van Liempt: “De Amerikaanse commandant Curtis LeMay had besloten om een bommentapijt te leggen van bijna zeventien ton aan napalmbommen die een groot deel van de stad in brand zouden moeten zetten. Daartoe moesten de ruim 300 vliegtuigen extreem laag vliegen, wat een fors risico betekende. (…)”
Zeventien ton? Elke bommenwerper alleen al vervoerde bijna zes ton aan bommen. En dat extreem laag vliegen, dat was niet het gevaarlijke, want in Tokio stond nauwelijks luchtafweergeschut: het gevaarlijke bestond eruit dat de B29’s van alle machinegeweren gestript waren, om een zo groot mogelijke bommenlast te kunnen dragen. En zich dus niet tegen Japanse jachtvliegtuigen konden verdedigen.
Die gemelde zeventien ton op Tokio hadden tenminste bij de betrokken NIOD-redacteuren alarmbellen moeten doen rinkelen. Want de binnenstad van Rotterdam werd op 14 mei 1940 verwoest door circa 97 ton aan bommen, ten koste van ongeveer 850 doden.
Wikipedia als bron
De bron die Van Liempt hierbij opgeeft is een tijdschriftartikel uit een populair historisch tijdschrift. En ook dat is vreemd – want die tijdschriften zijn vaak gevuld met advertortials – nu niet bepaald betrouwbare bronnen. En om het nog vreemder te maken: bij de opstand van de Georgiërs op Texel blijkt de bron (noot 112) een Wikipediapagina te zijn, waarbij Van Liempt als klap op de vuurpijl geen speciefiek URL vermeldt, maar volstaat met “wikipedia.org”.
Vragen aan het NIOD
Anyhow: Uit dit alles rijst de vraag wat ‘onder redactie van het NIOD’ feitelijk betekent. Plus natuurlijk de vraag waarom het NIOD überhaupt de opdracht tot het schrijven van dit werk aan een persoon gegeven heeft, die medeverantwoordelijk is voor de Oorlogsoudersaffaire, oftewel het boek Oorlogsouders van Isabel van Boetzelaer, een werk waarin oorlogsmisdadigers worden vergoelijkt? Deze vragen legde ik voor aan Frank van Vree, de directeur van het NIOD. Hij antwoordde:
“De serie is in 2014 opgezet door het Spectrum in samenwerking met het NIOD. Daarvoor zijn toentertijd auteurs aangezocht, waarmee vervolgens door de uitgever een overeenkomst is aangegaan.
De redactie heeft zich beperkt tot wat redacties van series doorgaans doen: zij beoordelen het manuscript als geheel en dragen bij aan de uiteindelijke bezorging van het geheel, waarmee zij echter niet automatisch verantwoordelijk worden voor de gehele inhoud van het werk. Het NIOD handelt daarin niet anders dan ieder andere wetenschappelijke instelling, en dat maakt het mogelijk dat onderzoekers van zeer verschillende pluimage er een plek kunnen vinden. En dat geldt uiteraard ook voor auteurs die bijdragen aan boeken of series die in samenwerking met het NIOD worden uitgegeven. Een voorbeeld: dat het NIOD onlangs met Verbum een uitgave verzorgde van alle relevante passages uit het werk van Loe de Jong over de Jodenvervolging, betekent niet dat het NIOD als instituut, of ik – als medebezorger van die editie – aan alles wat daarin staat ‘goedkeuring’ verleen.”
Nu hadden Chaja Polak en Maarten van Voorst al in 2018 duidelijk gemaakt dat Van Liempt in toenemende mate aantoonbare leugens verkocht over zijn betrokkenheid bij dat omstreden werk – nadat Van Voorst al in 2017 korte metten had gemaakt met de inhoud van dat boek. In maart 2019 toonde Frits Barend aan dat Van Liempt in het verleden nogal opzichtig met andermans veren had gepronkt. De enige reactie van Van Liempt op het aangetoonde bewijsmateriaal bestond uit niet onderbouwde verdachtmakingen.
Dit alles had het NIOD kunnen, nee moéten, doen besluiten, om de opdracht tot het schrijven van 1945 – De afrekening in te trekken. Per slot van rekening is het maken van een bloemlezing uit bestaande geschriften niet bijster tijdrovend. Er waren en zijn genoeg andere historici die deze klus tijdig en met een beter resultaat hadden kunnen klaren – zonder daarbij weer hele volksstammen op de kast te jagen. Het is te betreuren dat het NIOD dat niet heeft ingezien.
Ad van Liempt. De afrekening 1945, het Spectrum / NIOD, Amsterdam, 2020. 216 blz. € 24,99.
