Zelfs de gevonden aardewerken potten, gouden voorwerpen en vazen uit die tijd bekijk ik met matige interesse tijdens mijn bezoek aan Peloponnesos.
Mijn interesse voor de Griekse oudheid werd pas getriggerd toen ik de eerste koepelgraf uit de Myceense tijd binnenging. Later leerde ik dat ze tholos tombes worden genoemd.
Wie waren de Myceners?
Eerst even kort iets over de Myceense tijd. Rond 1600 voor Christus arriveerde een nieuwe groep bewoners op het schiereiland Peloponnesos. De daar al wonende bevolking werd onderworpen aan hun gezag en van daaruit ontwikkelde zich een nieuwe beschaving. Zij kregen de naam Mycenen, vernoemd naar de hoofdstad van deze cultuur. De Mycenen worden gezien als de eerste Griekse gemeenschap.
Of de Mycenen nu een vriendelijk handelsvolk waren of gewetenloze rovers, daarover verschillen de meningen. Waarschijnlijk een mix van beide. In ieder geval zijn sporen van deze gemeenschap over heel Peloponnesos te vinden, maar ook op Kreta en Cyprus. Naar verluidt beheersten zij de handel in het oostelijk deel van de Middellands Zee, nadat ze de Minoïsche gemeenschap op Kreta tot val hadden gebracht. Dit gebeurde in de 14de eeuw voor Christus.
Rond de 12de eeuw voor Christus verdween de Myceense cultuur van Peloponnesos. Waarom dat gebeurde, daarover wordt nog steeds gediscussieerd. Waarschijnlijk is het een combinatie geweest van verschillende factoren zoals mislukte oogsten, onderlinge ruzies en het binnenvallen van de Doriërs die beschikten over betere wapens.
Over heel Peloponnesos zijn nog sporen van de Myceense beschaving te vinden. Zo is de hoofdstad van de Mycenen nu één van de bekendste bezienswaardigheden op Peloponnesos. Het voormalige paleis van Nestor, aan de westkust van Peloponnesos, is één van de best bewaarde paleizen uit die periode. Verder zijn er over heel Peloponnesos nog verschillende kleinere paleizen, tempels en graven gevonden uit die tijd.
Tholos tombes in Mycene
Op het terrein van de voormalige hoofdstad van de Mycenen bevinden zich een aantal tholos tombes. In deze tombes werden vooral leden van de koninklijke familie en andere aristocraten begraven. Met de term tholos wordt een rond gebouw met een koepelvormig dak bedoeld.
Dat het ooit graven van de meest rijke en invloedrijke Myceners zijn geweest, zie je er nu niet meer aan af. De muren zijn kaal en de enorme deuren zijn verwijderd. Toch maken ze ook nu nog veel indruk met de grootte van hun graven. Alle tombes hebben een pad met aan beide zijden hoge muren die je naar de ingang van de koepel brengt.
De deuropening is zeker 3 meter breed en 5 meter hoog, waarvan het frame wordt gevormd door 3 gigantische blokken steen. Als je over de drempel stapt, dan kom je in een ronde ruimte. Soms is daarbinnen nog een kleine zijkamer. In eerste instantie zijn de muren recht, maar na ongeveer 3 tot 5 meter gaan de stenen steeds een stukje verder naar binnen totdat er een koepel ontstaat.
De koepelgraven bij Mycene waren mijn eerste kennismaking met het fenomeen ’tholos tombes’.
In de schatkamer van Atreus
Schatkamer van Atreus
De meest indrukwekkende tholos tombe is die net buiten de voormalige hoofdstad van de Mycenen. Niet alleen is de schatkamer van Atreus één van de meest bekende koepelgraven op Peloponnesos, het is ook de grootste die tot nut toe is gevonden.
Een pad van 36 meter in lengte en 6 meter in de breedte, vormt de entree naar de ingang van de tombe. De muren langs het pad zijn van grote blokken steen gemaakt. Je voelt je kleiner worden met elke stap die je neemt.
De poort waardoor je naar binnen gaat, is 5 meter hoog. Dat zijn bijna 2 verdiepingen van een modern huis. De opening wordt gevormd door drie grote stenen, waarvan de bovenste zo’n 120 ton moet wegen. Boven die ingang is een driehoekige opening. Die zorgt ervoor dat de koepel niet instort. De totale hoogte van de entree is ruim 10 meter. De koepel zelf heeft een diameter van 14,5 meter en is 13,2 meter hoog. Al die getallen zijn interessant, maar zeggen niets totdat je in de tombe zelf staat en dan de perfecte rijen met stenen ziet die steeds verder naar binnengaan. Dan pas raak je écht onder de indruk.
Ooit was deze graftombe rijkelijk versierd met rozetten, had het stenen zuilen, en was het gevuld met metalen, zilveren en gouden voorwerpen. In de loop van de tijd zijn veel van de versieringen verdwenen, maar de grootste ‘roof’ vond plaats toen aan het begin van de negentiende eeuw Lord Elgin op bezoek kwam. Zijn meegenomen voorwerpen bevinden zich nu nog grotendeels in het Brits museum.
Dodenmasker
Het gouden dodenmasker dat eind 19de eeuw in een cirkelgraf net binnen de poorten van Mycene werd gevonden door archeoloog Schlieman, bevindt zich gelukkig nog wel op Griekse bodem, in Athene.
Schlieman schreef het masker toe aan koning Argemennon, bekend uit de verhalen van Homerus. Of dat masker ook daadwerkelijk aan deze persoon toebehoorde, daar is nooit bewijs voor gevonden. Meer recent onderzoek laat zien dat het masker stamt uit een periode van voor koning Argemennon. Daarom dat de tholos tombe net buiten de muren is vernoemd naar Argemennon’s vader, Atreus. Alhoewel ook niemand zeker weet of die wel daar begraven heeft gelegen.
Perfectie
En ondanks dat dit koepelgraf is ontdaan van alle kostbaarheden en versieringen, het maakt nog steeds indruk. Dat heeft vooral te maken met de perfectie van hoe de stenen zijn geplaatst. De constructie, die dus meer dan 4000 jaar oud is, is zo opgebouwd dat het zichzelf in stand houdt. In 30 rijen wordt vanaf de grond toegewerkt naar het bovenste puntje, waar één steen de koepel afsluit. Deze sluitsteen is essentieel voor de stabiliteit van het gebouw, net als de driehoekige opening boven de deur.
Als de koepel is gemaakt, dan komen de steenhouwers. Zij hakken de steen totdat er een naadloze overgang is van de ene rij naar de ander. Totdat er een echte koepel ontstaat. Het geheel blijft niet alleen staan dankzij de sluitsteen en de driehoekige opening, maar vooral door de aarde die er overheen wordt gegooid. De grond vormt een soort bindmiddel die ervoor zorgt dat de koepel niet instort.
Daarom vind je Myceense koepelgraven altijd in een heuvel, het is nooit een vrijstaand gebouw. Sommige tombes lijken nu wel vrij in de natuur te staan, of althans gedeeltelijk, maar dat komt doordat de aarde eromheen is weggehaald of verdwenen door water en wind.
Veel Myceense koepelgraven zijn dan ook ingestort, waardoor alleen nog het pad, de deuropening en cirkel van het gebouw is te zien.
Necropolis een begraafplaats met koepelgraven
De tombe van Atreus is absoluut de meest indrukwekkende tombe qua grootte. Necropolis net buiten Kalámata, pal naast het vliegveld, is de meest indrukwekkende qua aantal. Hier vind je zo’n 15 koepelgraven naast elkaar.
De tombes liggen keurig op een rij. Het ene graf is in een betere staat dan de ander. Sommige koepelgraven zijn gestut met houten palen om de koepel overeind te houden. Eén tombe heeft nog mooie stenen rozetten rondom de deuropening.
De locatie van deze graven is magnifiek. De opening van de graven zijn allemaal richting een kloof waar een rivier doorstroomt. Aan de andere kant is er uitzicht over de vlakte van Messini.
Koepelgraven in Navarino
Een ander cluster van koepelgraven bevindt zich aan de westkust van Peloponnesos. In de omgeving van Pylos en Navarino zou een ander belangrijk koninkrijk van de Mycenen zijn geweest. Nestors paleis dat net buiten Chora is gevonden, is één van de best bewaarde paleizen uit die periode.
Van de heuvel waarop dit paleis ligt, tot aan de zee, zijn verschillende tholos graven gevonden. Alle koepelgraven die gevonden zijn in Navarino en omgeving dateren van rond de 16de en 15de eeuw voor Christus. De meeste ervan worden niet meer onderhouden en vervallen langzaam totdat ze nog maar een stapel stenen in het landschap zijn.
Het gevonden koepelgraf pal naast Voidokiliastrand is nog wel duidelijk te zien. Hij wordt toegeschreven aan de zoon van Koning Nestor.
In het graf zijn verschillende gouden voorwerpen gevonden, welke te zien zijn in het museum van Pylos. Het bijzondere is dat deze tholos tombe is gebouwd op dezelfde plaats als waar tussen 3.000 en 2.000 jaar voor Christus ook een nederzetting is geweest.
En wederom is het uitzicht vanaf hier fenomenaal. Vanaf het plateau kijk je uit over Voidokilia strand en daarachter zie je bovenop een klif kasteel Palaiokastro. Echt een mooie begraafplaats voor een koning.
Tholos tombe bij Voidokilia strand
Nieuwe ontdekkingen
En er worden nog steeds nieuwe koepelgraven gevonden. Zo zijn er pal naast Nestors paleis nog twee graftombes gevonden in 2018. Hun koepels zijn ingestort en de graven zijn gedeeltelijk leeggeroofd, maar nog in vrij goede staat. Eeuwenlang hebben ze gewoon onder de aarde gelegen, zonder dat iemand wist dat ze er waren. Archeologen hebben al verschillende voorwerpen uit de twee graven gehaald en zijn nu nog steeds bezig met verder onderzoek.
Dat betekent dat nog elk jaar nieuwe informatie wordt verzameld over deze eerste Griekse beschaving, en tegelijkertijd worden ook oude theorieën ontkracht. Dat maakt dat voor mijn gevoel de Griekse oudheid nog steeds leeft, dat het een wereld is die je kunt ontdekken.
