De Britse filmmaker David Malone gelooft niet. De natuurkundige Ard Louis wel. Daarom trekken ze samen langs een rits befaamde wetenschappers voor een antwoord. Niet op de vraag of God bestaat, maar waarom we altijd meer willen, ook als we alles goed voor elkaar hebben. Waarom struinen we onbekende terreinen af en zoeken we een doel?
In de vierdelige documentaireserie ‘Waarom zijn we op aarde?’ die de NPO deze weken uitzendt, laten natuurkundigen, filosofen, biologen en schrijvers hun licht schijnen over de waaromvraag.
De sciëntisten onder hen menen het antwoord te kennen. Er is geen waarom. Het heelal vormt één grote, geoliede machine en alles om ons heen is uiteindelijk ter herleiden tot materie. Voorspelbaar en doelloos. Het is slechts wachten op de dag dat de wetenschap dit aantoont. Maar Malone en Louis zoeken naar de connectie tussen een zuiver materieel universum en betekenis. De Amerikaanse filosoof Alexander Rosenberg is er duidelijk over: verspilde moeite. Zin is een menselijk bedenksel en bestaat dus niet werkelijk.
Verbeelding
Een deel van de wetenschappers is niet gespeend van spirituele denkbeelden en dat maakt de serie tot een boeiend relaas. Ze zetten hun werk, ieder op een eigen manier, in een zinvol kader. Zo ziet de Amerikaanse wiskundige Greg Chaitin zichzelf niet als religieus, maar ‘de wiskunde drijft me die kant op. Transcendentie spreekt me enorm aan.’ Hij gaat graag naar de besneeuwde bergtoppen en voelt zich daar dichter bij…God. De Oxfordse hoogleraar Sunetra Gupta was bang dat de wetenschap iets zou afdoen aan haar achting voor het heelal. Maar die wetenschap bleek gelukkig vooral om verbeelding te draaien. En Martin Nowak, theoretisch bioloog aan Harvard, gelooft in een universum dat klopt. Hij hangt daar het bestaan van God aan op. ‘Een tamelijk filosofische en wiskundige reden.’
Ze hebben allemaal ervaring met het sublieme. Dat voegt volgens de Nigeriaanse schrijver Ben Okri iets toe aan ons menszijn. Een diepe schoonheidsbeleving van iets dat groter is dan wijzelf, wat we niet zelf hebben gemaakt. ‘Het maakt ons groter. We zijn zo’n één meter tachtig, maar we voelen ons een kathedraal van binnen.’ Leuk, zegt Alex Rosenberg, maar het sublieme is slechts een culturele institutie die ons tot daden weet aan te zetten. ‘Natuurlijk kun je ontroert raken door de lofzang op de vreugde uit Beethovens Negende. Maar er schuilt geen grootste betekenis achter de emotionele impact van een kunstwerk.’
Irritatie
Heet hangijzer is de vraag naar het bestaan van waarheid en moraal. Zijn die persoonlijk of juist onafhankelijk van ons? De kwestie leidt tot irritatie tussen de twee interviewende zoekers. De gelovige Louis wordt ‘gek’ van Malones ‘wollige’ ideeën: ‘Hij snapt niet dat morele overtuigingen pas kracht hebben als iets ze een permanent gezag geeft.’ Ofwel als er een kerel over je schouder meekijkt, volgens Malone. Voor hem is de waarheid met een hoofdletter minder belangrijk. Je kunt met elkaar bepalen of iets waardevol is, los van een eventuele waarheid. Met één vraag aan Louis komt hij tot de essentie van de reeks: is het een ramp wanneer blijkt dat we slechts uit een verzameling moleculen bestaan? Het antwoord is veelzeggend: alles wordt dan als zand dat tussen je vingers doorglipt.
Wetenschap wordt in de serie kritisch onder de loep genomen als het gaat om de grote levensvragen. Maar dat zij daarop geen pasklare antwoorden heeft, is niets nieuws onder de zon. En ook Gods wegen zijn ondoorgrondelijk. Uiteindelijk leven we allemaal met dezelfde existentiële onzekerheid. Wie heeft daarbij het mooiste verhaal? Dat is de vraag.
Meer lezen over de manier waarop we betekenis geven? Meld je hier aan.
