Als Maarten* ruim voor de afgesproken tijd in de wachtkamer van het ziekenhuis verschijnt, ligt zijn jongste zoon (16) al op de behandeltafel, met zijn ex-vrouw er smalend naast. ‘Je was er niet op tijd, dus zijn we maar alvast naar binnen gegaan,’ bijt ze hem toe. “Zo geeft ze mijn zoon de boodschap: papa vindt jou niet belangrijk genoeg. Ik slik mijn weerwoord in, omdat ik bang ben dat hij zich anders van mij afkeert, net als mijn oudste zoon (18) eerder al deed.”
Maarten weet het zeker: het komt door dit soort – soms heel subtiele – beïnvloeding door zijn ex-vrouw dat zijn oudste zoon hem al drie jaar niet meer wil zien. “Er is wel een omgangsregeling op papier, maar hij kan gezien zijn leeftijd niet worden gedwongen om mij te zien. De rechter verzocht mijn ex-vrouw wel om het contact te stimuleren. Maar ze weigert de jongens zelfs te brengen, terwijl dat wel de afspraak is. Een kostbare rechtszaak beginnen is zinloos. Het ouderschapsplan, dat sinds 2009 verplicht is, heeft daar niets aan veranderd. Het enige wat wordt gehandhaafd is de alimentatiebetaling.”
Subtiel onthechtingsproces
Ouderverstoting wordt het genoemd, het fenomeen dat een kind na een scheiding een van beide ouders niet meer wil zien. Het treft een onbekend deel van de 35.000 kinderen die elk jaar de dupe zijn van een vechtscheiding. Marieke Lips noemt het liever ouderonthechting. Lips is jurist familie- en jeugdrecht, bijzondere curator en kindbehartiger (belangenbehartiger van kinderen in scheidingsituaties). “Verstoting klinkt alsof een kind dit zelf doelbewust doet. Maar het is een subtiel onthechtingsproces, waarin één ouder een grote rol vervult. Die ouder haalt rare trucjes uit waardoor een kind teleurgesteld raakt in de andere ouder. Of boos wordt op de andere ouder, of zegt bang voor de andere ouder te zijn, terwijl daar geen aanleiding voor is. Het resultaat is dat het kind deze ouder steeds meer gaat wegduwen.” Maarten kan er talloze voorbeelden van geven, zoals die ene keer dat hij op de rekening van zijn oudste zoon – toen 16 – zag dat deze een groot bedrag had gepind bij een slijterij. “Ik stuurde mijn ex een sms: of ze daarvan wist. Zij reageerde niet, maar mijn zoon stuurde even later een woedende app dat ik mij nergens mee moest bemoeien en dat het niet raar was dat hij alcohol kon kopen.”
Leo Bevaart is bestuurslid van de Stichting Dwaze Vaders. “Sommige mensen hebben zo’n hekel aan hun ex gekregen, dat hun kinderen dat langzaam overnemen en zich tegen die ouder keren,” zegt hij. “Dat vinden wij geestelijke mishandeling. Die kinderen hebben zelf helemaal geen probleem met die ouder.” Lips: “Als een kind in een scheidingsituatie belandt, krijgt het ineens de keuzevrijheid om vader of moeder af te wijzen. In de puberteit gaan kinderen zich sowieso wat meer afzetten tegen ouders. Dat is een cruciale leeftijdsfase als het gaat om ouderonthechting en ook een leeftijd waarin we kinderen veel meer een stem geven. Ik zie kinderen die oprecht denken dat ze hier zelf in kiezen, omdat ze zijn gaan geloven in die waarheid. Maar het is tegennatuurlijk dat een kind niet bij een ouder wil zijn. Een kind is diep in zijn hart loyaal aan beide ouders. Dat zie je zelfs nog in gevallen van kindermishandeling. De stem van kinderen moet daarom niet uit zijn verband worden getrokken. In veel ouderverstotingszaken schrijven kinderen een brief aan de rechtbank. Maar of die brief daadwerkelijk bij het kind vandaan komt?”
Ze willen niet
Lips wordt wekelijks benaderd door ouders zoals Maarten. Maar ook door advocaten, mediators, en medewerkers van jeugdbescherming. “Het rechtssysteem heeft vaak geen antwoord, hulpverlenende instanties weten er ook geen raad mee, of signaleren het niet. Wat ik als kindbehartiger kan doen, is meedenken over hoe en bij wie we inzichtelijk kunnen maken dat er een proces van ouderonthechting aan de gang is. Maar ook welke hulpverlening passend zou zijn en wat school of het netwerk kan doen.” Een kind heeft recht op contact met beide ouders, benadrukt Lips. Als ouder heb je dan ook de plicht om het contact met de andere ouder te bevorderen. “Maar er zijn ouders die een kind naar de deur van hun ex-partner brengen en zeggen: ‘Ik heb ze gebracht, maar ja, ze willen niet.’ Nog lastiger wordt het als er bij die ouder psychopathologie speelt, zoals narcisme of borderline. Dat moet worden onderzocht. Maar wie gaat dat opleggen?”
Volgens Lips zouden bij professionals die betrokken zijn bij een scheiding alle alarmbellen af moeten gaan als een kind veel irreële boosheid naar één ouder laat zien en openlijk negatief over die ouder praat, vaak met veel details en in volwassen taal. Lips pleit voor vroegsignalering, gevolgd door – desnoods afgedwongen – interventies door professionals. “Tussen kind en béide ouders. Want nu kan de ouder die aan verstoten doet nog te gemakkelijk zeggen: ‘De kinderen willen niet, ik heb hierin verder geen rol.’” Bevaart van de Stichting Dwaze Vaders vindt dat de oplossing op een ander vlak ligt. “Wij geloven niet in mediation. Mensen kunnen daar braaf aan meewerken, maar er gebeurt niets als ze de afspraken vervolgens niet nakomen. Wij willen dat het niet nakomen van de omgangsregeling strafbaar wordt. We voeren al jaren gesprekken met Kamerleden.” De inspanningen van Bevaart en anderen lijken nu eindelijk effect te krijgen: de Tweede Kamer wil dat ouders die zich na een echtscheiding niet houden aan een omgangsregeling harder worden aangepakt.
Geen éénouderschap
Niet zelden kiezen rechters of hulpverleners bij vechtscheidingen trouwens voor het éénouderschap. Dit staat ook in het advies van André Rouvoet – die zich eerder dit jaar op verzoek van het kabinet boog over de vraag hoe schade bij kinderen bij scheidingen beperkt kan worden. Geen goed idee, vinden zowel Lips als Bevaart. Bevaart: “Je werkt daarmee alleen maar verdere verwijdering in de hand.” “Je schaadt ook nog eens de ontwikkeling van kinderen als je één ouder willens en wetens uitgumt,” zegt Lips. “Als je echt vanuit het belang van je kinderen denkt, dan gun je hen de andere ouder. Dat zou los moeten staan van je eigen gevoelens richting je ex-partner.”
* Maarten heet in werkelijkheid anders.
