Vreemdeling: ‘U mag niet weggaan, u bent immers gevangengenomen.’
K.: ‘Daar lijkt het wel op. En waarom dan wel?’
Vreemdeling: ‘Wij hebben niet de opdracht u dat te vertellen. Gaat u maar in uw kamer wachten. De procedure is nu eenmaal begonnen en u zult alles te bestemder tijd te horen krijgen.’
Hoofdpersoon K., een bankemployé, belandt in Kafka’s Het Proces in een juridische nachtmerrie, een labyrint zonder uitgang. Het ergste: hij weet niet waarom hij is aangeklaagd. Ook in de theaterversie van het Nowy Teatr uit Warschau krijgt K. daar geen antwoord op. Als regisseur Krystian Lupa al een antwoord heeft, dan weet hij dat in de vijf uur die de voorstelling duurt, goed te verbergen. Nou telt de romanversie van Het Proces een bescheiden aantal pagina’s, zodat Lupa allerlei andere zaken erbij moet slepen om deze theatermarathon te vullen.
In het begin volgt nestor van het Poolse theater redelijk trouw de roman. Dialogen zoals hierboven komen letterlijk in de voorstelling terecht. Wel een beetje door elkaar geklutst, anders wordt het wel erg makkelijk allemaal voor de toeschouwer. Direct legt regisseur Lupa een link met de Poolse actualiteit, doordat er in het huuretablissement van bankemployé K. een tv aanstaat met een actualiteitenshow over het Poolse rechtstelsel. De suggestie is duidelijk: ook daar ontbreekt het niet aan juridische labyrinten waar niemand geestelijk gezond uit komt.
Vervolgens worden de scènes steeds droomachtiger. Het decor vangt goed de morsige sfeer van een goedkoop pension, ook later in de rechtbank is elk decorstuk ontelbare malen hergebruikt en versleten.
In het tweede bedrijf van de marathon verlaten regisseur en zijn 17 acteurs het script van de roman en besteden meer aandacht aan brieven en dagboeken van Kafka. De handelingen verlopen steeds trager. In slow motion ontkleden de acteurs zich, erotische dromen plagen de personages. Ook K. weet zich geen raad. We horen stemmen in zijn hoofd, die afwisselend Pools en Engels praten. Mysterieus en dromerig? Jawel. Helaas wreekt zich hier het feit dat de ondertitelingen op onhandige plekken links en rechts van het podium hangen. De eerste drie rijen kunnen niets van het stuk volgen (tenzij ze Pools spreken). De rest van de toeschouwers moet veel moeite doen om de dialogen te volgen. Hoe minder kledij, des te minder rationeel de zinnen die de acteurs voortbrengen.
Als kijker zink je steeds verder in een moeras, word je steeds wanhopiger of je de eindstreep van de vijf uur durende voorstelling haalt. Een afdaling naar een vreemde angstaanjagende plek. In Polen had regisseur Lupa enorm veel moeite om deze productie rond te krijgen, al in 2016 was hij hiermee bezig. Dankzij het Holland Festival kan de Nederlandse kijker zich onderdompelen in zijn Poolse nachtmerrie. Voor het Amsterdamse publiek had het ook wel in 3 uur gemogen: de zaal liep steeds verder leeg naarmate de avond vorderde. Kafka’s boek lezen kost 4 uur, maar dan heb je ook wat. In je eigen huiskamer.
www.hollandfestival.nl
Foto’s Natalia Kabanov en Studio Hueckel
