Het is niet voor niks dat deze dag Blue Monday heet. Blauwe maandag, of deprimaandag, is de meest deprimerende dag van het jaar als we de Britse psycholoog Cliff Arnall mogen geloven. Misschien herkent u zich ook wel in het bovenstaande gegeven. Er is alleen een probleem: blauwe maandag is gigantische lariekoek, we mogen die Arnall helemaal niet geloven.
Dat Blue Monday zulke onzin is, is eigenlijk vanaf het begin al aangetoond door serieuze psychologen en wetenschappers, en is in de afgelopen 15 jaar waarin deze pseudowetenschappelijke kul is verkondigd vaak genoeg herhaald. En toch is de kans vrij groot dat ook dit jaar op de tijdlijn van uw favoriete sociale mediaplatform weer de waarschuwingen voor deze deprimaandag voorbijkomen, of dat uw collega bij de koffieautomaat weer begint over hoe moeilijk deze dag door te komen is.
Jubileum
Het is dit jaar dus het 15-jarige jubileum van Blue Monday. Arnall bedacht een “wetenschappelijk verantwoorde” formule om de meest deprimerende dag van het jaar uit te rekenen. In de formule wordt onder andere het weer met het aantal dagen sinds kerst vermenigvuldigd en gedeeld door je motivatieniveau…
Sommige mensen worden heel blij van koud weer, anderen van warm weer. Sommige mensen vinden regen prachtig, anderen hebben alleen een goed humeur wanneer er geen wolkje aan de hemel is. Het kost niet veel moeite om uit te leggen dat een formule met constant veranderende observaties en persoonlijke percepties dus nooit op kan gaan. Om nog maar te zwijgen over de vraag hoe je in vredesnaam tijd met weer kan vermenigvuldigen, of een resultaat kan delen door motivatie…
De formule was dan ook helemaal niet wetenschappelijk verantwoord, maar bedacht door een marketingbureau. Een organisator van vakanties zag dat er niet veel geboekt werd vlak na de decembermaanden en huurde een marketingbedrijf in om de mensen te overtuigen dat dit juist een prima periode was voor een vakantie. Dan alleen nog een psycholoog vinden die voor wat extra geld zijn naam er wel aan wilde verbinden om het verhaal wat geloofwaardiger te krijgen en de marketingstunt is compleet.
Vlek op de psychologie
Het werd Arnall niet in dank afgenomen door zijn collega-psychologen die deze onzin verkopen zagen als een vlek op de psychologie. De psychologie wordt al door veel mensen gezien als een wat vage wetenschap die niet gelijkwaardig is aan andere wetenschappen, omdat psychologen met heel abstracte begrippen werken. De psychologie wordt immers beschreven als de wetenschap van gedrag en mentale processen. Gedrag is nog best goed waarneembaar, maar “mentale processen” klinkt alweer lekker vaag en moeilijk te meten.
De psychologie voldoet natuurlijk wel aan alle eisen die aan een wetenschap gesteld worden, maar deze formule doet dat dus niet. Het enige psychologische aan het hele fenomeen Blue Monday is de beïnvloeding. De wetenschap van gedrag en mentale processen omvat immers ook het antwoord op de vraag hoe je mensen het beste kunt beïnvloeden, waarover straks meer. Er werken dan ook aardig wat psychologen in de marketing.
Tegenover al die deprimerende factoren zijn er genoeg positieve factoren om tegenover te zeggen. De dagen worden weer langer, dus we krijgen steeds meer natuurlijk licht – wat (wetenschappelijk bewezen) goed is voor ons humeur. De grote feestdagen zijn weliswaar voorbij, maar er komt nog genoeg te vieren aan. Over drie weken is het alweer Valentijnsdag; toch iets te vieren en – tenzij je een veeleisend liefje hebt – volstaat een doos chocolade en hoeft dus ook helemaal niet duur te zijn. Hoe komt het dan toch dat we al 15 jaar lang blijven geloven in iets wat we vandaag de dag nepnieuws zouden noemen?
Beïnvloeding
Mensen zijn dus zeer beïnvloedbare wezens, kijk maar naar de kop van dit artikel die toch heeft bijgedragen aan het feit dat u dit nu leest. Nog mijn excuses daarvoor, maar ik beloof dat ik aan het eind van dit artikel aan de verwachting die de kop schept zal proberen te voldoen.
Beïnvloeding is de kracht achter een placebo. Je geeft een iemand een medicijn zonder werkzame stoffen, maar door hoe je het medicijn brengt kan het toch het gewenste effect hebben. Sterker nog, een placebo kan zelfs helpen wanneer de patiënt weet dat deze een placebo krijgt. Zolang die ook maar weet dat uit wetenschappelijk onderzoek is gebleken dat dit ook echt werkt. Je creëert namelijk ook op die manier een positieve verwachting.
Beïnvloeding is tevens de kracht achter bijvoorbeeld horoscopen of voorspellingen op basis van iets als tarotkaarten. Je creëert een moeilijk te bevatten begrip, in dit geval dus een wetenschappelijke formule, en verwerk daar zodanig veel algemeenheden in dat een meerderheid van je publiek zich erin kan herkennen. Voeg vervolgens wat overtuigende termen als “wetenschappelijk verantwoord” of “ontwikkeld door een ervaren psycholoog” aan toe en het filter waarmee mensen kritisch kijken wordt langzaamaan uitgeschakeld. Want zelfs wanneer iemand helemaal niets zou hebben met kerst, of juist houdt van dit januariweer, is het slechts een variabele in de hele formule waarin er best wat herkenbare begrippen voorbij zijn gekomen.
Het is hetzelfde principe als in je horoscoop lezen dat er deze maand een verandering in je leven aankomt. Het merendeel van ons maakt continu veranderingen mee. Het is afhankelijk van je eigen mindset of je vervolgens ook echt gelooft dat die nieuwe collega, die nieuwe baan of dat nieuwe prulletje dat je eigenlijk niet nodig had maar wel weer besteld hebt in je leven is gekomen doordat het in de sterren geschreven stond.
En daar is wat mij betreft ook niks mis mee. Prima als mensen – of het nou uit vermaak of als houvast is – de horoscoop lezen en daar een positieve boodschap uithalen. Zelfs een algemene waarschuwing als “kijk extra uit voor mensen die u gebruiken voor eigen gewin” is geen ramp, het kan namelijk nooit kwaad om voor dit soort mensen op je hoede te zijn en heel wat reality-TV kan diezelfde kant van mensen blootleggen en dus hetzelfde effect teweegbrengen als zo’n zinnetje in de horoscoop.
Nocebo
Maar dat is waar de overeenkomsten tussen dit soort zaken en Blue Monday ophouden. Blue Monday is namelijk helemaal geen positieve boodschap. In plaats daarvan wordt er een probleem gecreëerd waarvan mensen geen idee hadden dat het überhaupt bestond. Omdat het dus niet bestond. En vervolgens komt dezelfde persoon die je de put in praatte ook gelijk met het touw om je weer uit die put te trekken. Maar ja, dat touw kost je alleen wel geld.
Ook dit jaar wordt er weer slinks ingespeeld op Blue Monday. Er zijn winacties; van een simpele beker die je kunt winnen door een Facebookpagina te liken tot een heuse zonvakantie. Er wordt zelfs een Blue Monday concert gehouden. En natuurlijk doet waar de Blue Monday-ellende allemaal mee begon ook nog steeds mee: op een bekende site voor vliegtickets kun je een “Happy Blue Monday Deal” boeken.
Blue Monday is niets meer dan een nocebo-effect; een negatief verwachtingseffect. Die term heb ik niet als tegenhanger van placebo verzonnen, omdat het iets is om nee tegen te zeggen, maar bestaat echt. Als je verwacht dat Blue Monday de meest deprimerende dag van het jaar wordt, dan zorg je er onbewust voor dat deze verwachting ook echt uitkomt.
Zoals beloofd dus de gouden tip om Blue Monday fluitend door te komen: geniet van de wetenschap dat het allemaal flauwekul is en laat u dit jaar niets aansmeren waar u anders ook geen gebruik van zou maken. Zo wordt er geen geld uit uw zak geklopt en leeft u in de wetenschap dat u die gehaaide marketeers te slim af bent geweest. En u heeft iets interessants om terug te zeggen bij het koffieapparaat. Voelt goed, nietwaar? Fijne maandag!
Credit: Chanze Foto art, Flickr
