Tienduizenden Spanjaarden gingen vorige week wederom de straat op. Ze streden "voor een Europa van de mensen en tegen de EU van de markten''. Maar ze eisten vooral verandering: ''Een nieuw sociaal en economisch model''.
Een nieuwe economie, een ander financieel systeem. Is het mogelijk? De zevenentwintigjarige Ben Dyson denkt van wel. In zijn studententijd had hij een eigen bedrijf en bevond hij zich met drie vrienden midden in de financiële wereld. De bancaire excessen speelden zich voor zijn neus af. Toen in 2008 de bom barstte, begon hij zich verder te verdiepen in de oorzaken van de crisis en de wereld waarin hij zich bevond. Ben ontdekte de werking van het geldsysteem en de desastreuse werking ervan op de economie. Vol frustratie zag hij daarna elke dag op het journaal dat politici en media de kern van de problematiek lieten liggen.
Met zijn initiatief Positive Money (positief geld) informeert hij nu het Britse publiek over hoe banken te werk gaan en hoopt hij het financiële systeem te veranderen. Zijn idee wordt omarmd door veel Britten. Door het hele land vinden meetups plaats van mensen die willen dat het nieuwe geldsysteem wordt ingevoerd. Ook elders in Europa worden Positive Money initiatieven opgestart.
Of zijn idee nu een utopie is of de ideale oplossing; deze jongeman heeft het lef en de idealen gehad om na te denken over een alternatief. Ik ben benieuwd naar zijn verhaal.
Politici lijken zich te focussen op bonussen en bezuinigingen. Waarom is er volgens jou een heel nieuw financieel systeem nodig?
“Het geldsysteem dat we nu hebben is niet goed voor de economie en zal blijven leiden tot crises. De kern van het probleem is de manier waarop geld wordt gecreëerd. Als je mensen vraagt waar nieuw geld vandaan komt, zeggen ze meestal: de centrale bank. Maar in werkelijkheid drukt de centrale bank maar 3 procent van het geld dat in omloop is. Dus dan is de vraag: waar komt die andere 97 procent vandaan? Het antwoord is: de commerciële banken. De banken die je in de normale winkelstraat ziet en die hebben gefaald tijdens de crisis. Als jij een bankgebouw binnenloopt en een half miljoen wilt lenen, wordt dat geld niet weggehaald van de spaarrekening van een ander. Er worden gewoonweg cijfers ingetypt in de computer. Commerciële banken hebben op deze manier heel veel krediet in de economie gepompt. Dat heeft uiteindelijk geleid tot de huidige crisis.”
Want waar gaat dat gecreëerde geld precies naartoe?
“In het huidige systeem wordt er heel veel geld gepompt in vastgoed en financiële markten. In Engeland ging in de tien jaar voorafgaand aan de crisis bijvoorbeeld 40 procent van het gecreëerde geld naar vastgoed, 37 procent ging naar financiële markten, 10 procent naar persoonlijke leningen en 13 procent ging naar de reële economie, zoals bedrijven. Dat betekent dat het meeste geld dat gecreëerd wordt naar het speculatieve gedeelte van de economie gaat. Daarom hebben we zo’n grote financiële sector en zo veel schuld.”
Wie bepaalt dan dat het geld naar de financiële sector en vastgoed gaat?
“De top van die sector heeft ontzettend veel macht. In Engeland hebben de vijf grootste banken 85 procent van de markt in handen. Dus bijna al het geld dat wordt gecreëerd komt van hen. Bij elkaar hebben deze vijf banken ongeveer twintig machtige bestuurders die de belangrijkste beslissingen nemen. Dus als deze twintig mensen beslissen ‘wij als bank gaan ons focussen op vastgoed en financiële markten in plaats van op leningen aan bedrijven’, dan gaat het geld daar gewoonweg naartoe. Er is geen democratische controle, er is geen verantwoordelijkheid naar de maatschappij. Ik sprak een keer één van die belangrijke bestuurders en ik vroeg hem: ‘Staat u wel eens stil bij de impact van uw handelen op de economie?’ En hij zei: ‘We denken eigenlijk vooral aan het effect van de economie op ons als bank, en niet andersom’.”
Jullie hebben een idee voor een alternatief. Leg eens uit.
“Wij zijn van mening dat commerciële banken niet meer het recht zouden moeten hebben om geld te creëren. Dan zullen ze namelijk altijd te veel speculeren en het geld in vastgoed stoppen, waardoor je de welbekende bubbles krijgt. Maar het recht op geldcreatie moet je ook niet aan politici geven, want zij misbruiken die macht waarschijnlijk op dezelfde wijze. Wij stellen voor om een transparante publieke commissie in het leven te roepen, die wel onderdeel is van de centrale bank, maar werkt in het belang van de burger. Een democratischer orgaan dan bijvoorbeeld de Monetary Policy Committee, die we nu in Groot-Brittannië hebben. De nieuwe commissie bepaalt in welke mate er geld wordt gecreëerd. Er wordt alleen geld gecreëerd zodra de inflatie laag is en bij stijgende inflatie stopt men met geld bijdrukken. De commissie ziet daarop toe. Het nieuwe geld gaat naar de overheid, die mag beslissen waar het in wordt geïnvesteerd. Waar het geld naartoe gaat, hangt dus af van de gekozen partijen. Het kan gaan naar zorg, infrastructuur, bedrijven. Maar een kabinet die kiest voor een kleine overheid kan met het gecreëerde geld de belastingen verlagen.”
En hoe voorkom je dat in de transparante commissie mensen zitten die in het belang handelen van commerciële banken?
“Wanneer iemand kan bepalen hoeveel geld er gecreëerd wordt, mag er geen sprake zijn van belangenverstrengeling. De bestuurders van de commissie moeten niet zelf kunnen profiteren van de hoeveelheid geld die erbij komt. Dat betekent dat in een dergelijk instituut niemand uit de financiële sector of de politiek mag zitten. Bovendien beslist dit orgaan niet waar het geld naartoe gaat. Het beslist alleen over hoeveel geld er wordt bijgedrukt, afhankelijk van de inflatie.”
Welke rol is er dan nog voor commerciële banken weggelegd?
“Als je in het nieuwe systeem naar de bank gaat, heb je twee keuzes: je kiest voor een transactierekening, waarbij er niks met je geld gebeurt. Het staat bij de centrale bank. Of je kiest voor een investeringsrekening, waarbij je je bewust bent van het feit dat het geld elders wordt belegd en dat daar een risico mee gepaard gaat. Commerciële banken kunnen in dit systeem dus gewoon falen, want wanneer een bank omvalt zijn in elk geval de bedragen op de transactierekeningen gered.”
Banken zijn toch wereldwijd in zekere mate met elkaar verbonden? Is het wel mogelijk om het nieuwe systeem alleen in één land in te voeren?
“Een nieuw monetair systeem is verbonden aan je munteenheid. Dus hier in Engeland kunnen we het invoeren omdat we de pond hebben. Voor IJsland, waar ik vorige week was, geldt dat ook. Als je het in Nederland wilt invoeren, moet je eerst de hele Eurozone overtuigen, omdat jullie de euro hebben.”
Ah, dat is slecht nieuws. Ik vraag me ook af of het niet tot massale paniek leidt op de financiële markten en in de maatschappij.
“Je kan ook niet van de ene op de andere dag omschakelen. Er moet eerst bewustwording en debat plaatsvinden in de maatschappij over het geldsysteem. Bovendien kan je het beste in twee langzame stappen werken. De eerste stap is dat je centrale banken geld laat drukken dat de overheid mag uitgeven. Als men ziet dat dat werkt, kan je de volgende stap zetten: het stopzetten van geldcreatie door commerciële banken.”
Dus stel dat we hier, net als jij, een nieuw financieel systeem willen. Wat zijn dan de eerste stappen?
“Het begrijpen van het huidige financiële systeem is essentieel en een belangrijke eerste stap. Want daardoor begrijp je ook alle andere ontwikkelingen in de economie. Deel dat verhaal op internet. Maar zorg, tot het zover is, dat je geld niet meer staat bij één van de grote banken. Kies voor een kleinere bank die vooral investeert in de reële economie, zoals in kleine ondernemingen of duurzame projecten.”
Volgende week vertelt Dirk Bezemer, universitair hoofddocent Economie aan de Rijksuniversiteit Groningen, zijn idee over een sociaal financieel systeem. Tipje van de sluier: hij gelooft niet in geldcreatie zonder schuld.
Meer Positive Money: ga naar hun website, bekijk hun Youtube filmpjes en volg ze op Twitter.
Meer over het geldsysteem: lees de boeken van Willem Middelkoop of google ‘money as debt’.
Journaliste Frederieke (@FrederiekeH) interviewt experts over de crisis en de hervorming van de financiële sector. Kijk voor de overige interviews op www.economievanmorgen.nl.
