Brabantse frustratie over Den Haag
Met zeven doden is Halderberge (ruim 30.000 inwoners) niet noemenswaardig hard geraakt door de pandemie. Maar wat zegt dat over de impact? Over de economische gevolgen? En zijn thema’s als milieu, migratie en identiteit in deze gemeente nu door de pandemie en een naderende diepe recessie naar de achtergrond verdwenen? Hamvraag is of de crisis op het platteland tot meer verdeeldheid leidt? Polarisatie tussen de inwoners onderling en tussen de Randstad en deze plattelandsgemeente.
De snelweg A17 snijdt de gemeente Halderberge, bestaande uit vijf dorpskernen, praktisch in tweeën. Aan de westkant Oud-Gastel en het tegenaan de suikerfabriek van Cosun Beet Company, de voormalige Suiker Unie, gelegen Stampersgat. Aan de andere kant van de snelweg liggen de dorpen, Oudenbosch en Hoeven. Aan de zuidgrens van de gemeente bij Breda International Airport, voorheen vliegveld Seppe, ligt Bosschenhoofd. Het gemeentehuis staat in het grootste dorp: Oudenbosch. Bekend van de fascinerende 19de eeuwse basiliek H.G Agatha en Barbara. Een kleine kopie van de Sint-Pieter. De voorkant is geïnspireerd op de Sint-Jan van Lateranen in Rome. Vanuit de trein of de auto op de A17 is de basiliek goed zichtbaar. Gemoedelijk is een eerste indruk van het alledaagse leven in Halderberge. Wandelend door de dorpen word je al snel gegroet en achter het stuur op een polderweg gaat bij een tegenligger steevast de hand omhoog.
Taalproblemen maken meneer Wu van snackbar ‘T Wagenhoekske in Oudenbosch hooguit wat verlegen. Met een lach legt de Chinese snackbareigenaar ongevraagd uit dat hij niet uit Wuhan komt. Meneer Wu bewijst dat de globalisering niet aan Halderberge voorbij is gegaan. In Oudenbosch heeft 13 procent van de bevolking een niet-Nederlandse achtergrond. Het plaatsje kent zowel een Turkse als Marokkaanse moskee.Het landschap en het dorpsleven van deze Brabantse gemeente zijn in de afgelopen decennia aardig veranderd. De horizon bij Stampersgat wordt volledig gedomineerd door windmolens. Bij Bosschenhoofd is net over de gemeentegrens bij Roosendaal een groot distributiecentrum van Primark gekomen. In de volksmond wordt Roosendaal al Dozendaal genoemd. Er werken veel Oost-Europese arbeidsmigranten. Je hoort in de dorpskernen regelmatig Pools en in de parochiekerk Sint-Laurentius in Oud-Gastel zijn de corona-instructies in het Nederlands en in het Pools te lezen. De landbouw onderging de laatste jaren een kleine metamorfose. Veel minder traditioneel en ook hier werken nu veel arbeidsmigranten. Het is zoeken naar aardappelvelden. Loodsen met geiten en varkens zijn er bij gekomen. Een fokker voor mini-shetland pony’s bij Oud-Gastel is ook niet het eerste wat een stadsmens bedenkt bij bedrijvigheid op het boerenland. Arjan van Dijk werknemer bij Players Casino in Oudenbosch merkt op: ,,Als je van hier naar Zundert rijdt, zie je geen enkele koe meer. Is allemaal stek. Boomkwekers. Heel het weiland staat er vol mee.’’
Halderberge is een rechtse gemeente, stelt zowel Thomas Melisse, wethouder namens de grootste partij VVD als Claudia van Domburgh, raadslid van Progressief Halderberge (GroenLinks, PvdA en D66). Bij de laatste Provinciale Statenverkiezingen stemden 17,3 procent van de inwoners op Forum voor Democratie. De VVD trok nipt wat meer kiezers.
Moe van journalisten zijn ze in Halderberge zeker niet. Veel pers zag men in Oudenbosch een paar jaar geleden bij de spectaculaire roof op de kluisjes van de Rabobank. Maar voor de gewone vox populi, ook in coronatijd, weet de landelijke en provinciale pers plaatsjes als Hoeven, Oud-Gastel en Stampersgat niet te vinden. Spreek je mensen aan dan is echt iedereen bereid tot een praatje. Een enkeling geeft liever zijn naam niet. Want ja dan staat je mening ineens op het internet of in de krant. ,,Vandaag ben je alles en morgen ben je niks’’, zegt een boomkweker uit Oud-Gastel. Maar moeilijk in de omgang dat zijn de inwoners van Halderberge niet. Een interview met de wethouder in vakantietijd via zoom is dan ook zo geregeld. Brabantse gastvrijheid alom.
De coronamensen
De 57-jarge Arjan van Dijk woont in Sint Willebrord en werkt in het in een kelder gevestigde Players Casino te Oudenbosch. Hij maakte corona van dichtbij mee met zijn schoonouders. ,,Zij is opgenomen. Elf weken op de ic en nu revalideren. Het waren gezonde mensen. Komt wel goed, maar het gaat lang duren.’’ Zelf heeft Van Dijk in de lockdown een lange betaalde vakantie gehad. ,,De baas zal wel anders praten’’, zegt hij net boven het geluid van de ratelende gokkasten uitkomend. En nu draait Players Casino weer. Met regels. De broodjes zitten nu in plastic folie en de bezoekers moeten zelf hun drankje pakken. En plexiglas moet voorkomen dat de gokkers te dicht op elkaar zitten.
De 22-jarige Demi van Eck is sinds drie maanden namens welzijnsorganisatie Surplus. jongerenwerkster in de gemeente Halderberge. Ze maakt zich geen grote zorgen. ,,Ik kijk wel waar het allemaal heengaat met mijn leven. Word ik wegbezuinigd door corona ook prima. En word ik ziek, dan word ik ziek.’’ Van Eck heeft een paar vrienden met Covid-19. ,,Eén was echt kortademig. Laatst met hem gezwommen, dat gaat nog niet goed.’’
Op een druilerige juli ochtend treffen we in de Oude Steenstraat te Oud-Gastel een man van eind 50 die zijn hondje uitlaat. ,,Ik heb drie maanden geleden corona gehad, heftige periode geweest en ik houd het kort’’, verontschuldigt hij zich. Sinds drie weken is hij weer aan het werk in de magazijnen bij Friesland Campina te Maasdam. De ziekte heeft diepe indruk gemaakt. ,,Alle kwaaltjes die ik in het verleden had, kwamen terug. Trillingen in mijn voeten en handen. Heel naar.’’ Hij vreest een tweede golf. ,,Het draait allemaal om centjes, dus het moet allemaal meer open nu.’’ Hij verwacht zelf niet werkeloos te worden maar verwacht wel dat veel bedrijven in Halderberge het moeilijk krijgen. ,,Restaurants, zulke dingen allemaal. Dus ik hoop dat veel mensen met vakantie in Nederland blijven. Doen wij zelf ook: eerst andere halve week naar de Achterhoek en dan nog naar Cadzand.’’
In het vijf kilometer verderop gelegen Stampersgat laat André Jansen eveneens zijn hond uit. Jansen werkt in ‘de logistiek voor bloemenverpakking’. ,,In begin had de handel last van corona maar dat bloeit toch weer op. Al die tijd doorgewerkt en heb nu een weekje vakantie.’’ Hij is niet ziek geweest en in zijn omgeving kent hij ook geen mensen met corona . De schrik voor het virus zit er goed in. ,,Ik ben er huiverig voor. Die beelden van de mensen op de ic. Als je dat kan voorkomen.’’ Tot verdriet van zijn dochter zit een bezoek aan de dierentuin er deze zomer niet in. ,,Rotterdam, Amsterdam ik ben huiverig voor die drukte.’’ Hij heeft sowieso geen hoge pet op van de Randstad. ,,Ze zien ons daar als de coronamensen.’’ De coronamensen die na het carnaval Covid-19 over Nederland verspreidden. ,,Tja, ze komen wel uit het hele land bij ons in Brabant carnaval vieren.’’
Hoewel het weer aardig is opgeklaard, is Jansen de enige passant die we in het 1200 inwoners rijke aan de rivier de Dintel gelegen dijkdorp op straat tegenkomen. Stampersgat lijkt nog in lockdown. Onder aan de dijk zit een camping. Bij de receptie is niemand te zien en op één caravan na duidt niets op een bruisend campingleven. Jansen: ,,Die camping is er vooral voor Poolse seizoensarbeiders en die zijn er nu veel minder.’’ Stampersgat oogt kwetsbaar, een paar leegstaande winkelpanden en de gezichtsbepalende neogotische dorpskerk wordt alleen nog maar voor speciale gebeurtenissen gebruikt. Het riante vrijstaande huis ernaast is aan het verkrotten. Een garage, een kapsalon en meubelzaak en de buurtwinkel van de familie Beerendonk is wat rest van een ooit rijke middenstand. Supermarkteigenaar Jan Beerendonk deed in maart goede zaken. ,,Ook hier werd toiletpapier gehamsterd. Ik begreep er niets van.’’ Hij vindt het spannend wat er de komende tijd gaat gebeuren. Voor zijn gezondheid maar natuurlijk voor de economie. ,,Mijn broer heeft ook een eigen zaak, die doet in glas, zeg maar relatiegeschenken. Die heeft niet zoveel meer te doen.’’ De familie Beerendonk kent alle klanten. De mini-supermarkt is cruciaal om dit dorp vitaal te houden. Hij bezorgt ook bij mensen aan huis en vertelt over een vrouw die uit angst voor het virus voor de boodschappen een tas aan de deur hangt. ,,Ik begrijp van haar buurvrouw dat ze nog steeds niet buiten komt. Nog steeds niet’’, aldus de supermarkteigenaar.
En dan ook nog eens die Brexit
De Oud-Gastelse boomkweker is samen met zijn Poolse arbeidskracht aan het werk op een perceeltje langs de A17. De Pool spreekt aardig Nederlands maar laat vooral zijn baas het woord voeren. Leunend tegen zijn bedrijfsbusje draait deze een sjekkie. Het waren wat verdiensten betreft slechte maanden. ,,Het gaat wel door, maar veel minder. Je kunt iets kopen maar je hoeft niet iets af te nemen. Je hebt nooit garantie.’’ Steun bij de overheid heeft hij niet aangevraagd. Zijn Poolse collega steekt er ook een sjekkie bij op. Hij is onder de indruk van het Nederlandse sociale vangnet. ,,In Polen hebben bedrijven niet zoveel geld gekregen als in Nederland.’’ De toekomst in de sierboomteelt is onzekerder dan ooit. ,,Het is niet alleen corona. Ook nog Brexit. Die Britten houden van mooie tuinen. Ze kunnen het me moeilijk maken’’, sombert de Oud-Gastelse boomkweker.
Toeristen druppelen de basiliek van Oudenbosch binnen. Uiteraard zijn de RIVM-richtlijnen zichtbaar. Rood-witte tape moet voorkomen dat de bezoekers achter elkaar in de kerkbanken gaan zitten. Bij de entree staat een gel-pomp om de handen te desinfecteren. Duidelijk is dat veel bezoekers daar geen acht meer op slaan. Kees – door de week schrijf je mijn naam met een K en op zondag met een C – Melisse, is een trotse vrijwilliger. Nee het is slap met rondleidingen, anders staan er hele touringcarbussen hier. Door de ouderenbond georganiseerde busreizen worden gemist. ,,Gingen ze eerst naar vliegbasis Seppe, dan hierheen en daarna naar de aardbeienkwekerij.’’
Corona zorgt ook in ondernemend Halderberge voor winnaars en verliezers. De 39-jarige Selim Sahin is accountant en heeft achter de basiliek, in het pand waar vroeger het roemruchte café de Soeppot zat, een kantoor: Yes Finance & Administratie. Corona had twee gezichten voor zijn bedrijf. Klanten gingen minder investeren. Maar er kwam wel advieswerk bij. Bijvoorbeeld over de aanvraag van subsidies. Met faillissementen van klanten valt het volgens Sahin nu nog mee. ,,De onzekerheid is groot en bij een tweede lockdown houden de reserves van veel klanten op.’’ Samen met zijn broer heeft Sahin ook nog een onderneming in kozijnen. ,,Niet normaal hoeveel offertes we juist in coronatijd de deur uit moesten doen.’’ In de Dorpstraat van Oud-Gastel heeft Micha Spierings een winkel waar je zowel voor computerspullen als kleding terecht kan. ,,Mijn tak, de computerspullen, had geen last van de lockdown, sterker nog: het werd alleen maar beter. Je zou bijna zeggen er mag er nog eentje komen! Thuiswerken hé.’’
Tegenover de basiliek in Oudenbosch zit een filiaal van uitzendbureau WerkTalent. Ze bemiddelen vooral in de logistiek, techniek, industrie en bouw. Het is verre van druk en businesspartner Jesper van den Berg en accountmanager Rick Baremans nemen uitgebreid de tijd voor een gesprek. ,,We hebben het hier over van alles. Over voetbal, de werkdag, vakantie en over politiek.’’ De uitzendbranche kreeg klappen in Halderberge. ,,Dat was in het begin echt stressen’’, aldus Van den Berg. Sommige bedrijven zegden uit angst alle uitzendkrachten op. ,,Dat herstelde zich wat na 4, 5 weken. Maar echt druk is het nog steeds niet voor de mannen van WerkTalent. ,,Bedrijven zeggen nu niet: ‘joepie kom eens langs we hebben acht vacatures openstaan.’ ’’
Geen voetbalshirts met Bol.com erop
Thomas Melisse is wethouder met onder meer zorg, onderwijs en economische ontwikkeling in zijn portefeuille. Melisse (32 jaar) is een fanatiek carnavalsvierder en stortte zich eind februari in het feestgedruis. Nagenieten was er dit jaar niet lang bij. Begin maart besefte Melisse dat zijn werk dit jaar volledig anders zou worden. ,,Dat serious-business besef kwam bij besmetting nummer nul in Uden, begin maart. Toen was er iemand met Covid-19, die niet aantoonbaar in het buitenland was geweest.’’
Zoals gezegd is het virus in vergelijking met hoge dodenaantallen in Oost-Brabant mild voor de gemeente Halderberge geweest. Melisse heeft het meest te stellen met de economische impact. De gemeente moest gelijk in de ondersteunende rol schieten. ,,Je moet als bestuurder altijd van buiten naar binnen werken.’’ Melisse moest dan ook razendsnel een beeld krijgen waar de Halderbergse ondernemers mee worstelden. Hij vervroegde de tweejaarlijkse ondernemerspeiling en ging zelf ondernemers bellen. ,,Soms wel 15 per dag.’’ Halderberge kent sectoren die hard geraakt zijn. ,,We hebben relatief veel horeca en recreatie. Campings zijn booming. Als gemeente hebben we jaarlijks 450.000 overnachtingen. Die mensen geven gemiddeld 25 tot 28 euro per dag uit, buiten de kosten van overnachting.’’
De persoonlijke aanpak zorgde voor snelle oplossingen. De wethouder vertelt over een hotel en conferentiecentrum in zijn woonplaats Hoeven. Alle bedrijvigheid voor dit in een voormalig klooster gevestigde Bovendonk stopte. Congressen en veel trouwerijen gingen niet door. Plots kregen ze van de GGZ het verzoek om uit Zuid-Afrika geëvacueerde mensen met een verslaving onder te brengen. De gemeente schakelde snel en ‘in vijf minuten’ was het geregeld. Melisse: ,,Die ondernemer kon zo drie maanden lang 25 kamers verhuren. Niemand van zijn veertig werknemers moest hij ontslaan.’’
Niettemin klappen gaan en zullen er blijven vallen de komende tijd, realiseert de wethouder zich. Hij noemt als voorbeeld het Hoevense bedrijf Cobi dat in de evenementenbranche zit. ,,Normaal verzorgen ze een wereldexpo of bouwen ze een VNG congres op. Die zitten met de handen in het haar. Daar vallen ontslagen.’’ Het aantal WW-aanvragen zal in Halderberge fors stijgen. Zeker als straks ook die NOW wegvalt. Tweehonderd aanvragen voor een werkeloosheidsuitkering waren er al de afgelopen vier maanden. ,,Dat zijn grote getallen.’’
Juist de kleinere ondernemer op het platteland is volgens de Halderbergse wethouder kwetsbaar in een crisis. ,,Onze middenstanders zijn in vergelijking met de Randstad minder vaak aangesloten bij ketens waar investeringsmaatschappijen de boel overeind houden.’’ Melisse stimuleert het lokaal kopen enorm. ,,Ik heb nog nooit een voetbalteam in shirts van Bol.com, Aldi of Zalando gezien. Het zijn de middenstanders die voor de leefbaarheid zorgen.’’ Om die middenstanders een hart onder de riem te steken, was er een voucher actie, Inwoners mochten 5 euro besteden in een lokale winkel. ,,Daar hebben we 35.000 euro voor uitgetrokken.’’
Tot zover voorbeelden wat de gemeente zelf deed om de coronacrisis op te vangen. Melisse verwacht meer actie, centen, veel centen vooral, uit Den Haag. Extra geld voor gemeenten zoals Halderberge. Hij kiest zijn woorden zorgvuldig. ,,Wat een teneur is, en waar ik me ontzettend tegen verzet, is dat er altijd maar meer geld gaat naar de grotere gemeenten terwijl die lucht uit de begroting van de kleinere gemeente al is verdwenen. Als ik dan zie dat Amsterdam 6 miljoen euro besteedt aan illegalen of aan een bureau diversiteit met 4 of 5 ambtenaren, dan gaan mijn haren overeind staan. Dan moet ik op een bewonersavond uitleggen dat er minder onkruid van de weg wordt gehaald omdat er geen geld is. Dan klopt er iets niet.’’
Als gemeenten de hand op de knip moeten houden, dan gaat het mis
Hij ergert zich aan ‘figuren in Den Haag die wat verder van het platteland afstaan.’ Melisse: ,,Ik ben verdomde nieuwsgierig of het Rijk voor een gemeente zoals Halderberge echt boter bij de vis gaat doen op de langere termijn.’’ Het is zijn oproep aan het kabinet. Aan de man van de diepe zakken, minister van Financiën Wopke Hoekstra (CDA). Aan minister van Binnenlandse zaken Kajsa Ollongren (D66) en aan minister van Economische Zaken Eric Wiebes (VVD), Wiebes, de partijgenoot van Halderbergse wethouder en die eerder zei: ‘we moeten ons uit deze crisis investeren.’ Melisse: ,,Dan moet je beginnen met de gemeenten tegemoet te komen zodat die kunnen investeren.’’ Melisse stelt dat plattelandsgemeenten minstens zoveel impact op de economie hebben als sectoren zoals de luchtvaart en de bloemenhandel die miljardensteun ontvingen om uit de crisis te komen. ,,Als wij de hand op de knip moeten houden en investeringen in winkelstraten, woningbouw en bedrijventerreinen moeten uitstellen of afstellen, dan is de impact veel groter.’’ Melisse is ervan overtuigd dat als er voor de komende vier jaar in het gemeentefonds anderhalf tot twee miljard euro bijkomt de gemeenten kunnen blijven investeren. Zo kunnen ze de gevolgen van corona goed opvangen. ,,Het gezeik en gezeur om meer geld stopt dan echt voor lange tijd.’’
De aanpak van de coronacrisis door het college van Halderberge veroorzaakte geen lokale politieke strijd. Van Domburgh van oppositiepartij Progressief Halderberge: ,,Met brede steun in de raad zijn gelijk goede financiële maatregelen genomen. Er is gezamenlijk veel gedaan om inwoners en bedrijven tegemoet te komen. Dat verdient alleen maar complimenten.’’ Het Progressief Halderberge-gemeenteraadslid deelt met de VVD-wethouder de zorgen over financiële tekorten in de nabije toekomst. ,,Er is bij deze crisis vanuit Den Haag onvoldoende aandacht voor de regio.’’ Ze noemt wel als verzachtende omstandigheid dat het nog niet duidelijk is hoe de coronacrisis voor iedereen in het land uitpakt. Alertheid blijft geboden voor Halderberge. ,,Een crisis kan onze gemeente aardig raken. Denk inderdaad maar aan horeca en recreatie.’’ En dan zijn er zorgen wanneer de inwoners van Halderberge met schulden te maken krijgen. ,,Het is ook in onze gemeente lastig om mensen met geldproblemen te helpen. Er is veel schaamte om hulp te vragen”, aldus het raadslid. Melisse ziet dat ook en zet in op signalering. ,,We werken nu samen met zorgverzekeraars, energieleveranciers en woningcorporaties. Dat er bij een betalingsachterstand bij een instelling bij ons als gemeente gelijk een piepje komt en dat we met een professional letterlijk aanbellen en hulp aanbieden om meer betalingsachterstanden te voorkomen.’’
Roemeense arbeidsmigranten komen met privévliegtuig
In de Fenkelstraat te Oudenbosch zit lunchroom Maddey’s. De tafeltjes zijn op deze donderdag in de zomervakantie goed bezet met vooral vrouwelijke klanten die met een high tea genieten van gebak en chocolade. Het interieur van Maddey’s is ook mierzoet. Roze overheerst en aan de muur hangt een kleine jaren vijftig jukebox. De jonge serveersters zijn opgewekt en behulpzaam. Een van hen zegt dat de lunchroom niet veel averij opliep door de corona. Iets minder zitplaatsen maar ze zijn begonnen met ijsverkoop en dat loopt dan weer als een tierelier.
In een hoekje zitten Marga en Kees van Zundert uit Oud-Gastel. De Van Zunderts hebben net een warm stokbrood kaas op. Hoe ze afgelopen maanden hebben beleefd? Vooral mevrouw van Zundert voert het woord. ,,Lekker nuchter. Afstand houden! Mijn man is drie maanden thuis gebleven. Hij heeft COPD.’’ Normaal gaan ze in deze tijd op vakantie naar Turkije. ,,Nu nemen we het er hier maar van. Keer naar het tuincentrum of even op de fiets naar de dierenwinkel. We kunnen hier ons zelf wel vertoeven.’’ Dat de kleinkinderen drie maanden niet langskwamen, dat vonden het ze ergst. ,,Ik werk bij de gemeente Roosendaal in de plantsoenen’’, zegt meneer van Zundert met zachte stem. ,,En Ik zit vanaf 1981 in de schoonmaak.’’ Zij heeft doorgewerkt tijdens de lockdown. ,,Het was wel beloofd maar ik heb net als mijn man nog niets extra’s van de baas gehad.’’ Ze is niet verbaasd dat haar arbeidsethos niet beloond is. De schoonmaaksector heeft een slecht imago. ,,Niemand van onze jeugd wil in de schoonmaak. Niemand. Ze vinden het vies werk.’’
Er wordt in Halderberge opvallend veel gemopperd op jongeren. De boomkweker begon er ook al snel over. ,,Ik heb een mooi vak, het is alleen hard aanpakken en onze jongeren doen dat niet.’’ Noodgedwongen haalt hij personeel uit Polen. ,,Mensen hier zijn verwend, krijgen makkelijk geld. Niks doen, dat is het grootste probleem.’’ Ook op het uitzendbureau hebben ze geen hoge pet op van de Halderbergse jongeren. Er zijn er volgens Van den Berg bij die alleen maar voor zijn visitekaartje komen om zo aan de uitkeringsinstantie te laten zien dat ze solliciteren. Ook gebeurt het regelmatig dat jongeren niet op hun werk komen opdraven. Van den Berg: ,,Ik ben al bijna 32, nog niet zo oud dus, maar ik begrijp dat hele levenspatroon van iemand van 18 op dit moment niet. Dan zeggen ze tegen me dat dat ze 2300 euro bruto willen verdienen. Dat wil ik ook wel.’’
Jongerenwerkster Van Eck herkent deze kritiek niet. ,,Dat is gewoon ouderwets van die baantjes als aardbeien plukken.’’ De jongeren die ze in zicht heeft zijn helemaal niet te beroerd om te werken. ,,Ze staan bij de Zeeman achter de kassa of vullen vakken bij de Albert Heyn. Werken op het land is niet meer van deze tijd. Ik denk dat het te slecht betaalt.’’
De wethouder heeft in coronatijd ook met boeren gebeld. Zo hoorde hij dat de oogst op het land dreigde te blijven staan omdat Oost-Europese arbeidsmigranten niet naar Nederland konden komen. Melisse, die ook onderwijs in de portefeuille heeft, ving nog iets op. ,,Op het Markland College maakten ze zich zorgen om eindexamenleerlingen die nergens naar toe konden. Vervolgens hebben we heel gericht vier bedrijven gekoppeld aan leerlingen. Dat heeft dan iets opgeleverd. In de marge dat realiseer ik me heel goed.’’
De boomkweker verwacht niet dat dat door economische crisis en werkeloosheid Nederlandse jongeren bij hem aan de slag gaan. ,,Ik heb er ook niks aan dat er iemand hier met tegenzin komt werken.’’ De man met wie hij nu op het akkertje langs de snelweg een sjekkie rookt, is de enige Pool die hij in dienst heeft . ,,Een goeie, want hij spreekt de taal, anders kan ik er niets mee. Een niet Nederlands sprekende Pool, dat is leuk als ie aan de lopende band staat, maar in ons vak, de boomkwekerij, kan dat niet.’’ Als kleine ondernemer zou hij deze Poolse kracht niet kunnen missen. ,,Bel je met een uitzendbureau voor één Pool dan hebben ze geen tijd, wel als je er tien moet hebben. Dat was vroeger beter, had je gewoon Nederlanders.’’
Wethouder Melisse realiseert zich dat arbeidsmigranten van groot belang zijn om ondernemend Halderberge draaiend te houden. Dat zorgde tijdens de lockdown voor drastische oplossingen. ,,Een van onze agrarische ondernemers heeft een privé vliegtuig besteld om in Roemenië arbeidsmigranten op te halen. Als hij dat niet had gedaan, dan was de tent gesloten’’, aldus de wethouder, die trots is op dit soort boerenslimheid. Het is niet alleen de agrarische sector in Halderberge die overeind gehouden wordt door Oost-Europese arbeiders. Van den Berg van WerkTalent betwijfelt of het ‘waanzinnig grote’ distributiecentrum van de Primark zo’n belangrijke werkgever voor de regio is. ,,Ze bieden ons weinig. Het is met name werk voor mensen uit Polen.’’
In het casino zijn ze ook bekend met de arbeidsmigranten. ,,Af en toe heb ik hier een buitenlander die steekt dan een sigaret op of komt met drank binnen, die begrijpen niet dat dat niet mag.’’ Van Dijk denkt dat het Bulgaren en Polen zijn. Ze komen uiteraard ook niet voor een goed gesprek naar de gokhal. ,,Ze zullen hier wel in de buurt wonen. Ik weet het ook niet. Maar weinig problemen met ze’’, de gokhalmedewerker klopt het af op de tafel.
In Amsterdam hoor je alleen maar trambelletjes
Het niet begrepen worden door de Randstad is een veel gehoorde klacht in deze Brabantse gemeente. Staand onder de 63 meter hoge koepel van de basiliek vertelt vrijwilliger Kees Mellisse: ,,Den Haag heeft onvoldoende aandacht voor Brabant. Het is toch altijd een provincie onder de rivieren. Alsof je hier geen grote files hebt.’’ Melisse maakt zich er niet druk meer om. ,,Ik heb mijn portie gehad. Derde jeugd bezig. Aan kanker geopereerd, van de trap gevallen, vandaar dat ik zo krom loop.’’ Relativeren dat kan hij als de beste. ,,Toch mooi dat ik hier in de kerk mag werken. Ben geboren in Oudenbosch en deed in deze basiliek communie.’’ Micha Spierings kijkt er niet van op dat er geen grote bevolkingsonderzoeken over de impact van corona zijn in deze plattelandsgemeente. ,,Ik weet niet beter. We zijn stad georiënteerd in dit land’’, aldus de eigenaar van de Oud-Gastelse computerwinkel.
De trots op het lokale, houden van je dorp, het valt op wanneer je met inwoners van Halderberge praat. Dat begint al op jonge leeftijd. ,,De meeste jongeren willen in de gemeente blijven of dichtbij wonen, in een iets groter stad als Breda’’, aldus de jongerenwerkster die zelf in Breda woont. Ze heeft geen jongeren in Halderberge ontmoet die in Amsterdam of Eindhoven willen studeren. De accountant is lovend over Oudenbosch. Sahin is er geboren. Toen hij één jaar oud was ging hij samen met zijn moeder naar Turkije om op zijn elfde weer terug te keren. Sahin: ,,Oudenbosch is een leuk dorp. Ik zou nooit willen verhuizen.’’
Voor de Van Zunderts staat Oud-Gastel voorop. ,,In de stad zeggen ze wat de buurman doet, zal me worst wezen, dat is in de dorpen gelukkig niet. We houden elkaar in de gaten.’’, aldus mevrouw van Zundert. Ze woonden eerst heel lang in Roosendaal. Ze gaan nooit meer terug. ,,Het gaat hier allemaal heel gemoedelijk’’ Haar man knikt instemmend en zegt zonder enige ironie. ,,En wij houden veel beter afstand dan in de Randstad.’’ De Van Zunderts verwachten dat ze als dorpsbewoners bij een economisch crisis weerbaarder zijn. ,,We vangen elkaar op.’’ Niet iedereen. ,,Als je vanuit Rotterdam of Den Haag hierheen komt, dan kijken we eerst wel het katje uit de boom’’, verduidelijkt mevrouw van Zundert.
Ook op het Oudenbosche filiaal van WerkTalent moeten ze weinig van de Randstad hebben. Van den Berg: ,,In Amsterdam hoor je alleen maar trambelletjes de hele dag.’’ Hij vraag zich af of Amsterdam nog wel écht Nederland is. ,,In Europa heb je een paar grote steden en daaromheen liggen landen.’’ De wethouder is wat laconieker. ,,Een Brabander weet weer niet wat een Hollander of een Fries bezighoudt. Dat werkt twee kanten op. Een Brabander is gehecht aan zijn identiteit en hij doet minder zijn best die te verbergen. Dat zorgt misschien sneller voor het gevoel niet begrepen te worden.’’
In de Sint Janstraat in Hoeven treffen we een jonge blonde vrouw. Haar blote armen zitten onder kleurige tatoeages. Haar nagels zijn felroze gelakt. Ze is 20 jaar en werkt bij de Action in Hoeven. Ze is samen met een tienjarige vriendin op pad. Even kijken in de etalage van Ride Life Tattoo Works. Corona heeft impact. Haar werk bij de Action ging van vier naar twee dagen. ,,En ik maak me veel zorgen om mijn moeder want ze heeft MS en zit in een risicogroep.’’ Ze vreest dat nu iedereen weer de straat opgaat het nog erger gaat worden. Meer mensen ziek en weer een lockdown. Steden als Amsterdam vermijdt ze het liefst. ,,Etten-Leur ie eigenlijk al te druk.’’ Die massale demonstaties in de grote steden tegen racisme vond ze ‘heel vreemd.’ Niet dat er hier geen racisme is, legt de Action-medewerkster uit. ,,Ik woon in Sint Willibrord en dat is heel racistisch. Het heeft zelfs lang geduurd voordat ze mij accepteerde als buitenstaander want ik kwam uit Hoogerheide. Dus heb je dan een kleurtje dan is het helemaal erg. Eigenlijk kan dat racisme door de coronacrisis nog best een beetje erger gaan worden.’’
De vanuit Sint Willibrod forenzende gokhalmedewerker stemt niet meer. ,,De laatste keer op Wilders. Dat mag je gerust weten. Hij heeft gelijk, het moet eerst om de eigen mensen gaan. Geen enkele Nederlander hoeft naar de voedselbank. En die asielzoekers krijgen wel alles betaald, vind ik dan. Eerst de eigen mensen. Die hebben het land opgebouwd.’’ Van Dijk zijn 26-jarige zoon is professioneel kickbokser. ,,Ligt door corona allemaal stil. In oktober voor de eerste keer weer vechten. Is een rustige jongen, die zo de kost probeert te verdienen.’’ Van Dijk begint over kickboksers met een Marokkaanse achtergrond. ,,Ze zijn hier geboren maar als ze mogen kiezen voor de sport zijn het Marokkanen en als ze geld krijgen zijn ze Nederlander. Met voetbal is het net zo.’’
Zwarte Piet daar moet je hier niet aankomen
Accountant Sahin is van Turkse komaf en een voorbeeld van geslaagde integratie. Iemand die hard werkt en zich inzet voor de gemeenschap. Hij heeft altijd gevoetbald bij de plaatselijke club V.V Victoria. ,,Ik doe nu ook de administratie van de club.’’ Hij is ongerust over een tweede golf waardoor verdeeldheid toe kan nemen. Hij volgt de politiek goed en ziet dat partijen als FvD en PVV in Oudenbosch veel stemmen trekken. Sahin schetst een beeld van een kleine Turkse gemeenschap die het goed heeft gedaan in Oudenbosch. ,,Als het economisch tegenzit gaan we opvallen met onze nieuwbouwhuizen.’’ Het roept herinneringen op aan vijf jaar geleden toen net voor opening zijn kantoor was beklad met hakenkruizen. ,,De politie wist wie het gedaan had. Ik wilde met de dader in dialoog maar de politie gaf aan dat hij een discussie nooit zou begrijpen. Het was kattenkwaad van een jonge gast van 18 jaar. Schrikken maar daarna is nooit meer zoiets gebeurd.’’
Sahin voelt zich Oudenboschenaar. Een Oudenboschenaar uit de Turkse gemeenschap. Die gemeenschap is klein vertelt de accountant. Hooguit vijftig families. De Turkse jongeren doen het ook goed. ,,Kregen we van de burgemeester nog complimenten over.’’ Oudenbosch kent volgens Sahin niet veel racistische incidenten. ,,Tuurlijk bij het voetbal hoor ik wel eens wat van mijn teamgenoten maar het is vaak niet zo slecht bedoeld. En sommige dingen moet je in Oudenbosch niet aan beginnen. Zwarte Piet afschaffen? Dan heb je een probleem.’’
Rick Baremans van WerkTalent ergert zich ruim een maand later nog steeds aan de massaal bezochte Black Lives Matters demonstratie op de Dam. ,,Ik denk dat heel Noord-Brabant dacht: wat gebeurt hier nou?’’ Onverantwoord om te demonstreren in coronatijd maar het is ook het onderwerp dat volgens de accountmanager in Brabant weinig sympathie heeft. ,,Racisme is vooral een probleem van de Randstad. Nou ja, wij worden dan natuurlijk weer als boeren gezien.’’
Gemeenteraadslid Claudia van Domburgh vindt het te gemakkelijk om de problematiek rondom racisme als iets van de Randstad neer te zetten. Ze heeft voorbeelden genoeg te Halderberge. Ze noemt het verhaal van een Turkse vader wiens zoon na tien keer schrijven voor een stageplek niet werd uitgenodigd. ,,En toen onlangs een huis aan een Somalisch gezin werd toegewezen, had een buurtbewoner het erover dat het weer naar ‘die zwarte’ ging.’’ Van Domburgh hoort regelmatig vooroordelen zoals wanneer voor een delict nog een dader wordt gezocht. ,,Het zal weer iemand met een getinte huidskleur zijn hoor je dan vaak. Maar ook opmerkingen over blanke kaaskoppen of homoseksuele mensen dat die ziek zijn of dat het smerig is. Helaas komt racisme overal voor ook in een plattelandsgemeente.’’
De wethouder vindt dat vooroordelen te snel worden neergezet als racisme. ,,Mijn professionele mening is dat de overheid daar minder bemoeienis mee moet hebben. En politici er geen eigen politieke agenda mee moeten voeren. Het gebeurt op de linker- en rechterflank, dat werkt polarisatie in de hand.’’ De VVD-wethouder noemt specifiek D66. ,,Hoe makkelijk ze zich uitspreken over racisme, hoe stil ze zijn bij antisemitisme en homohaat. Het is heel duidelijk waar de homohaters oververtegenwoordigd zijn, benoem dat dan gewoon.’’
Polarisatie maakt het verenigingsleven kapot
De demonstraties van Viruswaanzin en Black Lives Matter waar geen anderhalve meter afstand werd gehouden hebben bij haast alle voor dit artikel gesproken inwoners van Halderberge kwaad bloed gezet of op zijn minst voor afkeuring gezorgd. Rick Baremans van WerkTalent is klaar met demonstraties. ,,Die boeren komen ook mijn strot uit. Iedereen die protesteert, het komt mijn strot uit.’’ Zijn collega valt hem bij. ,,Ga de dialoog in Den Haag aan maar ga niet staan toeteren. Zo lang iedereen maar roept dat ie per se gehoord wil worden, komen groepen nooit bijeen.’’ Ook hier in Oudenbosch gaat het volgens Van den Berg hard tegen hard. De WerkTalent businesspartner constateert dat het verengingsleven met verruwing kampt. ,,Zand erover gebeurt bijna niet meer bij een meningsverschil.’’ Net als de wethouder voetballen de mannen van het uitzendbureau bij VV Hoeven. Van den Berg: ,,Binnen de vereniging merk je verharding. Mensen vinden zichzelf in de club het belangrijkst en dan loopt het uit de hand. Het kan over kunstgras gaan of wat voor bier er getapt wordt.’’ Van den Berg voetbalde eerst in Etten-Leur. ,,Daar was het nog veel gekker. Kreeg je twee kampen. En zo gaan verenigingen naar de klote. Het echte verenigingsleven bestaat bijna niet meer.’’
Kunstgras of ruzie over bier, het zijn niet de onderwerpen waar het raadslid van Progressief Halderberge bij polarisatie aan denkt. In 2015 speelde in de gemeente een discussie over de komst van een asielzoekerscentrum. ,,Als linkse partij waren wij voor.’’ Bij een extra ingelaste vergadering puilde de raadszaal uit met voornamelijk tegenstanders van het azc. Van Domburgh: ,,Echt heel heftig wat er als fractie aan beledigingen en bedreigingen over ons heen kwam. We moesten via de achterdeur het gemeentehuis in.’’ Opvallend vond ze dat die extreme verruwing in het dagelijkse leven in Oudenbosch weer niet voelbaar was. Hoe dan ook, het was een nare tijd. ,,Onze fractievoorzitter kreeg online doodsbedreigingen.’’ Van Domburgh mistte solidariteit van de fracties die tegen het azc waren. ,,Nee ik kan niet zeggen dat die heel erg meeleefden met wat ons overkwam.’’
Recent maakte haar partij zich hard voor het opnemen van alleenstaande minderjarige vluchtelingenkinderen van Lesbos. Een politieke meerderheid was er niet voor te vinden. En weer ontving de fractie van Progressief Halderberge haatmail. ,,Ik heb een hele lang mail teruggeschreven en uitgelegd waarom we vinden dat we deze kinderen moeten opnemen. Dan krijg je daar geen antwoord op.’’ Het raadslid merkt verder op dat het wij-zij-denken ook een rol is gaan spelen als het gaat om woningbouw.
Wethouder Melisse zegt nooit bedreigingen te hebben ontvangen. ,,Ik ben makkelijk te benaderen en dan belt er om elf uur ’s avonds wel eens iemand die boos is.’’ Niettemin realiseert hij zich dat door economische neergang de spanning in Halderberge kan toenemen. Hij begint over Oudenbosch. ,,13, 14 procent heeft daar een migratieachtergrond en staat te boek als sociaal zwakker. Er zijn wijken met geclusterde sociale woningbouw.’’ Kwetsbare wijken waar volgens de wethouder spanningen in een crisis toenemen. ,,Snel oplossen is wel de rode draad. Het kabinet moet dat voor ons mogelijk blijven maken want het is een kostbare aanpak.’’
Van Domburgh zegt dat ze met Progressief Halderberge inzetten om iedereen ‘erbij te houden.’ Ze vindt het belangrijk de Turkse en Marokkaanse gemeenschap meer te interesseren voor de gemeentepolitiek. ,,Met de Turkse moskee hebben we goede contacten, met de Marokkaanse minder. Daar moeten we meer tijd in stoppen.‘’ De fractie van Progressief Halderberge worstelt met het onderwerp Zwarte Piet. ,,Natuurlijk vinden wij dat als je er mensen mee kwetst erover gepraat moet worden. Kleine aanpassingen moeten mogelijk zijn, maar helemaal geen Zwarte Piet, die verandering moet vanuit de maatschappij komen en niet opgelegd worden vanuit de politiek. Dit zal tijd nodig hebben, want zolang mensen, zowel voor- als tegenstanders vooral verwijten horen, en niet naar elkaar luisteren, veroorzaakt het een nog grotere tweedeling.’’
Zorgen om radicalisering op platteland
Sinds vorig jaar is in het hele land het protest van boeren tegen milieumaatregelen steeds luider en radicaler geworden. De wethouder mengt zich niet in het protest. Het gaat om maatregelen waar de gemeente niet veel over te zeggen heeft. ,,Uiteraard zijn wij een speler bij bestemmingsplannen in het buitengebied. Het is belangrijk om niet te beperkend te zijn voor een agrariër die met uitbreiding zijn bedrijf overeind kan houden.’’ Melisse is ongerust over agrarische ondernemers die door de crisis last hebben van stilvallende wereldhandel en daardoor zelf wegvallen. ,,Als in het buitengebied bedrijven failliet gaan, dan is het risico op allerlei onderwereld toestanden groot. De aantrekkelijkheid om in een leegstaand gebouw iets anders te doen dan boeren die is groot in Brabant. Dat is een specifiek Brabants probleem.’’
Raadslid van Domburgh deelt de zorgen van Melisse over de kwetsbaarheid van het platteland. Ze vindt verder dat de gemeente de vinger aan de pols moet houden bij het boerenprotest. Ook vanuit het oogpunt van radicalisering. Of het nu gaat om verharding van het boerenverzet of verzet tegen de komst van asielzoekers Van Domburgh stelt dat je als lokale overheid alert moet zijn op radicalisering bij maatschappelijke polarisatie. Ze herinnert eraan dat een paar jaar geleden twee mannen in Oudenbosch werden opgepakt die zich bezighielden met islamitisch terrorisme. ,,Het is naïef om te denken dat dat hier niet voorkomt.’’
In het casino van Oudenbosch, op straat in Hoeven en op de akkers bij Oud-Gastel er is cynisme over de politiek. Mensen geven daarbij aan corona-moe te zijn en de nationale en zeker de lokale politiek nauwelijks te volgen. De Van Zunderts hebben weinig vertrouwen in de politiek en het nieuws kijken ze niet meer. Naast haar man gezeten aan hun tafeltje in lunchroom Maddey’s zegt mevrouw te twijfelen of ze ooit nog gaat stemmen. Meneer van Zundert, nu met meer volume: ,,Ik stem niet. Stemmen das gewoon mensen voor de gek houden. We hebben niks in te brengen. Politiek regelt zijn eigen.’’ Zijn vrouw denkt dat ‘ze’ iets achterhouden met Covid-19. ,,Ik geloof niet dat het van vleermuizen komt, of door het eten van honden. Ik denk dat ze iets losgelaten hebben in de lucht om de bevolking een beetje terug te dringen. Dat mag ik misschien niet zeggen. Ze willen bewust minder mensen vanwege de economie en de vergrijzing.’’
De wethouder vindt de ontwikkeling met nepnieuws en complottheorieën zorgelijk. Maar heeft niet de illusie dit vanuit de gemeente te kunnen voorkomen. Met traditionele media en doelgroepencommunicatie hoopt hij vanuit de gemeente de inwoners te bereiken. En verder heeft Melisse zo zijn eigen irritaties over media. ,,Ik erger me kapot dat talkshows BN’ers neerzetten met een mening over zaken waarin ze helemaal niet deskundig in zijn.’’
Jongeren kennen premier Rutte niet
De boomkweker noemt sociale media ‘zwaar overtrokken’. Hij ziet er meer problemen dan voordelen van. ,,Iedereen zit de hele dag maar op dat ding, die telefoon, en moet overal op reageren. Nieuws volg ik wel, via een app of tv. Ik ga er vanuit dat RTL en NOS wel redelijk betrouwbaar zijn. Daar mag je vanuit gaan.’’ De jongerenwerkster stelt dat de Halderbergse jeugd weinig met politiek bezig is. ,,Ministers herkennen ze niet. Rutte nog net, maar een enkeling ook niet.’’ Ze wijt het aan school. In de klas is te weinig aandacht voor politiek. ,,Dat was in mijn schooltijd al.’’ Het journaal maar ook Facebook negeert de 22-jarige Van Eck. ,,Ik zoek dingen zelf online op en dan heb ik daar met vrienden discussie over.’’ Met jongeren in Halderberge heeft ze het meer over concrete zaken. ,,Het is niet zo dat een 17-, 18-jarige in Halderberge vanuit zichzelf ergens diep mee bezig is. Opleiding, bijbaantje daar gaat het om.’’ Ze ziet dat deze doelgroep kwetsbaar is voor nepnieuws. ,, Ze pikken online iets op en verspreiden het. Dan klopt het niet en dan is het eigenlijk al te laat.’’ Corona wat weten de jongeren daarvan? ,,Dat iemand een vleermuis had gegeten maar dat dat op een markt in Wuhan was, dat weten ze niet. En met een tweede golf zijn ze echt niet bezig.’’
De uitzenders van WerkTalent hebben politieke interesse. Ook in de gemeentepolitiek. De wethouder kennen ze goed van voetbal. Van den Berg blijkt de wethouder geholpen te hebben in de campagne. ,,Thomas is een nieuw soort politicus, die maakt zich hard voor zaken. Je mag hem of je mag hem niet. Kan harde discussie aangaan maar is ook verzoenend.’’ Waarom partijen als FvD en PVV in Halderberge zo goed scoren bij niet-gemeenteraadsverkiezingen? Van den Berg stelt allereerst dat hier redelijk veel mensen met een andere afkomst wonen. En ook in Halderberge neemt de verharding toe. ,,De anders opgeleide mensen, die niet het nieuws volgen, die zien iets op Facebook en dat wordt dan waarheid.’’ Het nieuws boeit hem bovenmatig. ,,Bij thuiskomst nieuws aan, onderweg nieuws aan en het AD kijk ik hier op kantoor.’’ De uitzenders vinden het voor hun werk belangrijk dat ze bij klanten mee kunnen praten over de laatste economische en politieke ontwikkelingen. Van den Berg: ,,Maar ja ben je timmerman dan hoef je bij die particulier niet over het nieuws te beginnen. Baremans: ,,Twee procent economische krimp? Die klant wil dat je als timmerman met de kozijntjes of dakkapel aan de slag gaat.’’
Leegstaande winkels
Toen Arjan van Dijk na drie maanden weer op zijn werk verscheen, bleek de pakketvloerwinkel naast de gokhal gesloten. ,,Of dat dan door de corona komt, dat weet ik niet maar er verdwijnen winkeltjes overal hier.’’ Hij heeft zorgen over zijn eigen werk. ,,Als we nou weer zo’n dinges krijgen, zo’n golf, dan wordt het voor de baas wel moeilijk. Drie maanden dicht dan komt er voor hem geen geld binnen.’’
Die leegstand in een gemeente als Halderberge is opvallend. Het overdekte winkelcentrum Wagenhoek in Oudenbosch is naargeestig. Je passeert in een kille passage eerst een rij lege winkels voordat je de Albert Heijn bereikt. Ook de andere dorpskernen kampen met leegstaande winkelpanden. In 2019 had de gemeente Halderberge een van de hoogste leegstandpercentages van West-Brabant.
Corona maakt het voor de wethouder lastig de leegstand van winkelpanden te bestrijden. ,,Er gaat veel energie inzitten om die plannen die we al hadden door te laten gaan. Het centrum van Oud-Gastel is opgeknapt, Hoeven krijgt een nieuwe winkelstraat en in Oudenbosch investeren we bijna een miljoen in parkeeroplossingen. Dat zijn investeringen die ik overeind wil houden ondanks de druk op de gemeentefinanciën.’’ Het onderstreept nogmaals zijn oproep voor een minder zuinige Haagse opstelling.
Jan en Marga van Zundert hebben nog een paar jaar te gaan voor ze met pensioen kunnen. Ze verwachten niet door corona hun baan te verliezen. Weleens hoofdpijn hoe ze de eindjes aan elkaar kunnen blijven knopen. Mevrouw van Zundert: ,,Dat vind ik sowieso met de economie, als het wat minder wordt, dan moeten de prijzen in de winkel naar beneden. In Nederland wordt brood juist twintig cent duurder. Het is gewoon belachelijk dat je voor een brood bijna 3 euro betaalt.’’ En dan zijn er zorgen om hun pensioen. ,,Dat vind ik heel triest. Wij hebben zolang gewerkt en dan moeten we straks inleveren. Die banken en fondsen en zo, kunnen speculeren met geld, maar als wij dat doen, dan moeten we bijbetalen. Het is altijd de werkman die ze pakken, Daar maak ik me pissig over.’’ Ook de boomkweker vindt dat hij de dupe wordt van het gedrag van anderen. ,,Wat ze nu doen met al die financiële steun is een goede oplossing. Maar het moet terugbetaald worden. En er is maar één die het terugbetaalt en dat is diegene die werkt.’’ Hij vreest dat in de nabije toekomst veel mensen een uitkering gaan trekken. ,,Dat wordt ook hier bij ons alleen maar meer, niet minder.’’
