“Ik ben de nieuwe vriend van Ilse Uyttersprot.” Zo wilde deze Jurgen zijn sinds jaren besmeurde reputatie oppoetsen. Een bekende juriste en politica aan zijn zijde. Heel de wereld moest het weten. “Hij was charmant in de eerste maand van de relatie. Gruwelijk gewelddadig nadien”, melden kennissen. “Hij had een zwak voor sterke blonde vrouwen en hij schiep er een duivels plezier in om hen dan karakterieel kapot te maken. Elke vrouw die hij heeft gehad, en het zijn er veel geweest, heeft kennis gemaakt met zijn vuisten.” Hij werd in 2014 voor het geweld tegen een eerdere ex-vriendin veroordeeld tot een half jaar voorwaardelijk. Deze vrouw deed als slachtoffer meermaals aangifte bij de politie. Maar hieraan was tot dan toe geen gevolg gegeven.
Femicide
Het zijn kapsters, leraressen, zakenvrouwen, maar dus ook burgemeesters die het slachtoffer zijn. Het komt in alle geledingen van de maatschappij voor. Dit soort misdrijven wordt meestal onder kopjes als ‘familiedrama’, ‘huiselijk geweld’, ‘crime passionnel’ of ‘ongeluk in de relationele sfeer’ geschaard. Alsof het ook maar iets met andere gezinsleden, passie of liefde te maken heeft. Het is pure femicide: een vrouw wordt vermoord, omdat ze een vrouw is. Of eigenlijk: omdat ze iemands vrouw is. Bezit. En als zij de relatie verbreekt of niet doet wat haar opgedragen wordt, denkt ‘de eigenaar’ met haar te kunnen doen wat hij wil.
Dodelijke cijfers
Terwijl de totale moord- en doodslagcijfers al jaren dalen, is dit bij femicide niet het geval. In Nederland werden vorig kalenderjaar 44 vrouwen om het leven gebracht, zo blijkt uit cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek. In alle gevallen was de dader een bekende. Bij 23 (ruim de helft dus) was de (bijna)-(ex)-partner de moordenaar. In 2018 was dat zelfs zo bij 33 van de 43 dodelijke slachtoffers. In de gehele periode 2015 t/m 2019 was er in 60% sprake van partnermoord bij vrouwen. Het daadwerkelijke aantal ligt hoger, omdat ongehuwde of ongeregistreerde vormen van relaties niet zijn meegerekend.
Machocultuur
Wereldwijd worden de meeste vrouwen vermoord in Zuid Amerika. Dat gebeurt er op dusdanig grote schaal dat de VN spreekt van een alarmerend en toenemend probleem. Volgens de laatste cijfers van Eclac, het VN-orgaan voor Latijns-Amerika en de Cariben, kwamen er in 2016 bijna 2000 vrouwen om het leven. Met een inktzwarte top 3 van El Salvador, Honduras en Guatemala. In 2014 waren dat er nog 1700. Hoewel veel landen in die regio inmiddels wetten hebben aangenomen die het geweld de kop in moeten drukken, stijgt het aantal vrouwenmoorden nog steeds, aldus Kathleen Taylor, expert geweld tegen vrouwen bij UN Women. “Het probleem is vermoedelijk veel groter dan de cijfers vertellen. Femicides, inclusief gevallen die te maken hebben met seksueel geweld, worden structureel te weinig gemeld, niet opgelost of niet als zodanig herkend door de autoriteiten.” Vrouwen durven bij geweld binnenshuis vaak geen aangifte te doen: uit schaamte of omdat ze reeds ervaren hebben niet serieus te worden genomen door politie en justitie.
Overal
“Geweld tegen vrouwen bestaat in elke samenleving. Het komt vooral voor als mannen een zeer patriarchale kijk hebben op hun relatie”, aldus sociologe Birgitt Haller van het Instituut voor Conflictonderzoek in Wenen. Zij onderzoekt de femicide in haar land. Het dodelijke geweld tegen vrouwen neemt ook daar toe. Vorig jaar werden er 70 mensen vermoord in Oostenrijk, onder wie 41 vrouwen. Daarbij komt dat geweld tegen vrouwen nog steeds een groot taboe is. “Het schaamtegevoel is bijzonder groot wanneer vrouwen door hun man worden mishandeld”, aldus Haller. “Het is daarom belangrijk om hen duidelijk te maken dat ze een beroep kunnen doen op tal van ondersteunende diensten die hen in bescherming kunnen nemen, voor het te laat is.”
Gezicht geven
Het Franse Féminicides par compagnons ou ex doorzoekt dagelijks de pers op vrouwenmoorden. Die publiceren ze op hun Facebookpagina, voorzien van een foto van het slachtoffer en de trieste geschiedenis. Daarmee willen ze hun gedode landgenotes toch nog een gezicht geven. “Zo voorkom je dat ze anoniem verdwijnen in de jaarlijkse moordcijfers en -statistieken waar niemand zich meer over opwindt”, zo motiveert het collectief haar acties.
Apenliefde
Een mooi geste, maar daar hebben de kinderen hun moeders niet mee terug of de ouders hun kind. Opvoeding van meisjes tot mondige doortastende wezens is belangrijk. Net als het opvoeden van jongens, zodat ze leren een meningsverschil niet met hun vuisten, maar met woorden te beslechten. En laten we onze kinderen vooral geen sprookjes meer voorhouden over ‘de ware’. Die bestaat niet en een relatie is per definitie een compromis dat dagelijks tact, beleid en echte liefde vergt. “Aan apenliefde heb je niks”, zei mijn moeder altijd. Tegenwoordig vind ik dat apies vaak liever zijn voor elkaar dan mensen.
Aantrekkelijk in het begin
Aan de zijde van vrouwen en meisjes moet dus ook wat gebeuren. Bezitterig gedrag van een mannelijke partner wordt door velen, zeker in het begin van een relatie, gezien als teken dat hij om haar geeft. Dit wordt mede ingegeven door films, series, videoclips en social media. Deze beeldvorming is een probleem omdat de kans op partnergeweld dan onderschat wordt en zo stereotyperingen in stand houdt. “Als controlerend gedrag, jaloezie en stalking als romantisch bestempeld kunnen worden, dan blijven vrouwen extra risico lopen om slachtoffer te worden van partnergeweld, tot aan moord toe. Het is hoog tijd om deze beeldvorming te veranderen!” aldus Nicole van Gelder. Zij is promovendus aan het Radboudumc en ontwikkelde met haar team een online platform voor vrouwen die in nood zijn : SAFE. Een anonieme website die je desnoods in het geheim op het toilet kunt bekijken.
Coronatijden
Bij de 26 Veilig Thuis-organisaties in Nederland komen gemiddeld per maand 11.000 meldingen van huiselijk geweld en kindermishandeling binnen. Er worden in een maand 9000 adviesgesprekken gevoerd. Hoewel het aantal gemelde gevallen in het begin van de lockdown in Nederland daalde, is het denkbaarder dat het eerder is toe- dan afgenomen, aldus criminoloog en antropoloog Janine Janssen in De Volkskrant. “Veel betrokkenen zochten juist door de coronacrisis geen hulp.” Cijfers van hulpinstanties uit andere landen laten juist een enorme stijging zien. Zo verblijven veel partners nu langer in dezelfde ruimtes doordat ze thuiswerken, wat tevens maakt dat melding maken van gevaarlijke situaties lastiger is.
Codewoord & codegebaar
Minister Hugo de Jonge van VWS, minister Sander Dekker voor Rechtsbescherming en apothekersorganisatie KNMP lanceerden in mei daarom het codewoord ‘masker 19’, dat slachtoffers van huiselijk geweld kunnen noemen bij apotheken om zo hulp te kunnen krijgen. Voorts is er een internationaal subtiel ‘help’-gebaar voor vrouwen in noodsituaties, zoals in onderstaande afbeelding te zien is. Dit kan ook en vooral tijdens beeldbellen gebruikt worden.
Bel bij dreigend gevaar altijd 0800 2000 (of kijk op veiligthuis.nl) en doe dat ook als je geweld en/of mishandeling bij anderen vermoedt. Het niet wegkijken kan mensenlevens schelen.
Beeld bovenaan: jurk van DI$COUNT UNIVER$E
