Overal in Nederland moeten patiënten muziek aangeboden krijgen tijdens behandelingen, want het werkt. Dat is al uit meerdere onderzoeken gebleken. “Dertig jaar geleden zag ik al dat mensen onder anesthesie minder pijnstillers en minder narcose nodig hadden”, zegt Giel. “Waarom zou dat nu anders zijn?” De uitwerking van muziek op patiënten komt uitgebreid aan bod in de documentaire Mind & Music, waarin Giel overal in de wereld laat zien wat voor uitwerking muziek heeft op mensen en hun gemoedstoestand. Bijvoorbeeld bij de verschoning van het verband van kinderen met brandwonden. Dat is erg pijnlijk, maar door met de kinderen samen muziek te maken, wordt de aandacht afgeleid en daardoor wordt de wisseling van het verband minder stressvol en minder pijnlijk.
Wetenschappelijk onderzoek
Om muziek als nieuwe behandelingsvorm in de zorg te krijgen, is wetenschappelijk bewijs nodig. Daarvoor startte professor dr. Hans Jekel zeven jaar geleden een onderzoeksgroep op. “Hij is zelf geen onverdienstelijk pianospeler, dat bracht hem mede op het idee”, vertelt Drs. Fryke Wouda Kuipers van de stuurgroep Muziek als Medicijn. Maar om iets triviaals als muziek in het ziekenhuis en bij de operaties te krijgen, is wetenschappelijk onderzoek nodig. Inmiddels zijn twee studenten gepromoveerd op hun onderzoeken naar muziek als medicijn en lopen nog meerdere andere onderzoeken. “Zo’n onderzoek duurt drie tot vier jaar. Inmiddels hebben we wel echt bewijs, waar niemand meer omheen kan”, aldus Wouda Kuipers. Resultaten uit deze onderzoeken zijn in de toonaangevende tijdschriften British Journal of Surgery, Journal of Surgical Research en de Annals of Surgery gepubliceerd. Muziek voor, tijdens en na operatie leidt tot minder angst, pijn en stress en ook tot minder gebruik van pijnstillers en minder narcosemiddel.
Praktische problemen
Het is niet zozeer dat niemand gelooft dat muziek echt werkt waar de onderzoeksgroep tegenaan loopt, alswel de praktische bezwaren. Hoe moet dat gebeuren? Met live muziek? Of muziek op de band? Maar hoe krijg je muziekapparatuur de operatiekamer binnen? Wie zorgt ervoor dat patiënt muziek blijft horen? Welke muziek? Moet die muziek continu hoorbaar zijn voor de patiënt, ook als hij of zij onder narcose is? En in de uitslaapkamer? En als de patiënt tijdens een operatie op zijn zij moet worden gelegd, wie zorgt dan voor de koptelefoon of de oortjes? “Dat zijn allemaal dingen die we al tegen zijn gekomen en die goed in kaart moeten worden gebracht”, zegt Wouda Kuipers. “Muziek in de zorg is geen gewoonte en dat willen wij er wel van maken, maar dat gaat niet zo simpel. Live muziek is prachtig, maar een heel orkest in de OK is niet haalbaar.”
Minder stress
Ook bij baby’s is muziek een goed middel om ze te kalmeren en ze lekkerder in hun vel te laten zitten. In de documentaire laat Giel een harpspeelster zien die bij de moeders en kinderen op bezoek gaat. Je ziet de reactie van die kinderen. Ook in couveuses is muziek een goed middel om voor minder stress te zorgen. Dat kan bijvoorbeeld door boxjes in de couveuse te plaatsen. Maar ook dan kom je weer praktische bezwaren tegen, want je kunt moeilijk uit tien verschillende couveuses in een kamer muziek laten schallen. “Dat zou een kakofonie worden”, reageert Wouda Kuipers. “Dus moet je daarvoor een oplossing vinden.” Daarnaast is niet iedere muziek geschikt als medicijn. “Ook dat zijn we aan het onderzoeken. We willen patiënten kunnen laten kiezen uit verschillende playlists.”
Operatandarts
Witte jassen roepen bij veel mensen al stress op, als je die stress kan verminderen door muziek dan is dat toch prachtig? Giel komt zelf al jaren bij de operatandarts, die zichzelf ook zo noemt: “Daar staat de hele dag loeihard opera aan. Dat betekent voor de patiënten afleiding, die zijn minder bezig met de behandeling en de pijn die ze voelen, want de operamuziek horen ze voortdurend. Het bezoek aan de tandarts werd daarmee voor mijn gezin meer iets gezelligs, er was minder aandacht voor angst.” Het onderzoek van het door het Erasmus MC ondersteunde Muziek als Medicijn heeft tot nu toe vooral resultaat gevonden bij volwassenen, maar kinderen krijgen ook steeds meer aandacht. Wouda Kuipers: “Dat is het volgende waar wij ons op richten. Maar er is meer. Het is al lastig genoeg om in een ziekenhuis te verblijven, ook slapen is daar voor veel mensen lastig. Als wij ze daarmee kunnen helpen met muziek, dan is dat toch alleen maar mooi?’
Miracles of Music
In de documentaire Mind & Music van Giel, die op 12 november tijdens het congres Miracles of Music in première is gegaan, komen niet alleen patiënten in het ziekenhuis voor. Het laat ook zien hoe depressieve mensen door het maken van muziek weer zin in het leven krijgen en hoe een patiënt in een tbs-kliniek door het maken van muziek met een muziektherapeut anders naar het leven gaat kijken. Het toont ook hoe daklozen met diverse problematiek elkaar vinden in de muziek. “Het is zo gemakkelijk en kostbaar om op deze manier iets voor mensen te kunnen betekenen”, legt Giel uit. “Na dertig jaar in de zorg was ik de discussies over ‘geen geld en geen tijd’ helemaal zat. Muziek is een positieve manier om patiënten en andere mensen te helpen, zonder dat ze ‘moeten’. Ze mogen muziek maken en het gaat er niet om hoe goed of slecht dat is. Het gaat erom dat je met muziek bezig bent en dat dat heel veel verschil uitmaakt. Dertig jaar geleden gaven wij mensen tijdens een operatie al muziek op een koptelefoon, waardoor er minder narcose en minder pijnbestrijding nodig was. Muziek is een medicijn zonder bijwerkingen en zonder restafval.”
De psyche
Muziek is dus ook een goed geneesmiddel in de GGZ, het heeft duidelijke invloed op de psyche. De 90-jarige Toos zit ook in de documentaire. Zij verloor haar partner en zoon en is sindsdien depressief. Maar ze is mee gaan doen met een senioren popkoor en heeft daarmee de lust voor het leven teruggevonden. De 50-jarige getraumatiseerde Ralf speelt basgitaar in een popband van de GGz Centraal en treedt op voor volle zalen. Dat muziek wel degelijk effect heeft, is niet onopgemerkt gebleven. Muziek als Medicijn krijgt aanvragen binnen van diverse ziekenhuizen die interesse hebben om ook bij hen muziek te implementeren. “Dat is prachtig om te zien, wij helpen ze daar graag bij”, zegt Wouda Kuipers. “Muziek kan op zoveel gebieden werken. We zien regelmatig mensen die totaal in verwarring uit een narcose komen, een delier noemen we dat. Voor deze mensen kan muziek een goed hulpmiddel zijn. Dat zijn wij nu aan het onderzoeken bij oudere patiënten met een acute heupfractuur. Als wij met muziek rondom de operatie het aantal mensen dat een delier krijgt, kunnen verminderen, is dat natuurlijk een enorme winst, met name voor de patiënt en zijn familie.”
Giften
Muziek als Medicijn is een fonds, het wordt niet betaald vanuit het Erasmus MC. Iedereen kan de onderzoeken steunen en een bijdrage geven. “We zijn onafhankelijk”, vertelt Wouda Kuipers. “Onze onderzoeken vinden in meerdere ziekenhuizen plaats en moeten leiden tot nieuwe richtlijnen in de gezondheidszorg. Een nieuwe richtlijn introduceren in de zorg is lastig en een lange weg. Maar dat meerdere ziekenhuizen bij ons aankloppen voor informatie en hulp, dat stemt ons hoopvol. Muziek werkt echt als medicijn, dat kan de gezondheidszorg een hoop opleveren als mensen sneller herstellen, eerder weer naar huis kunnen en minder medicijnen nodig hebben.”
