Bettina Wilpert schreef in 2018 het boek ‘Nichts, was uns passiert’ in de slipstream van de #MeToo-beweging. Het boek is inmiddels een bestseller bij onze oosterburen, er is al een theaterstuk van gemaakt en een hoorspel en het wordt verfilmd. Bettina Wilpert won de Aspekte Literatuurpreis en vertalingen verschijnen wereldwijd, zo ook in Nederland, onder de titel ‘Wat ons overkomt’.
Goede gesprekken
Jonas en Anna kenden elkaar van de universiteit. Anna, dochter van Oekraïense ouders volgde tot voor kort de opleiding tot Duits-Russisch vertaalster. Nu werkt ze tijdelijk in een café. Jonas is aan het promoveren op Oekraïense popliteratuur en geeft colleges. Anna is levendig en mondig, Jonas is wat bedachtzamer. Anna & Jonas kunnen het goed vinden met elkaar in hun gesprekken, maar echte aantrekkingskracht is er niet. Maar het klikt wel en waarom zou je dan niet een avondje of nachtje seks hebben? Die blijkt slecht en Anna en Jonas zoeken elkaar niet meer op.
Overwinnigsroes
Dan zien ze elkaar weer op dat tuinfeest op die warme dag tijdens het WK Voetbal, waarbij Duitsland (natuurlijk) wint. Ze spelen daarna met alle aanwezigen een spel, waar je bij verlies een borrel in 1x achterover moet slaan. Anna geeft veel foute antwoorden en ondanks dat ze behoorlijk wat drank gewend is, is ze katjelam. Daardoor kan ze niet meer naar huis en mag ze bij Jonas op de kamer slapen, die in het huis een kamer heeft. En dan gebeurt het onvermijdelijke. Anna verdwijnt hierna voor 4 dagen van de radar, voor iedereen.
Zelfbeschikkingsrecht
Was deze ‘gebeurtenis’ zoals Anna dit voor zichzelf noemt een verkrachting? Jonas, de slimme Jonas met wie ze zo goed kon praten, urenlang kon discussiëren. Nooit had Anna kunnen denken dat hij haar zelfbeschikkingsrecht, haar lichaam zo zou negeren en gewoon zou nemen wat hij wilde. Uiteindelijk vertelt ze ‘wat haar is overkomen’ aan haar zusje Daria. Die raadt haar aan aangifte te doen. Anna twijfelt, is bang voor de consequenties. Maar dan loopt ze Jonas tegen het lijf bij de supermarkt. En daarna stevent ze, door emoties overmand, rechtstreeks naar het politiekantoor. De agent van dienst weet Anna fijntjes te melden dat ze ‘het over zich zelf heeft afgeroepen’ als hij hoort over de hoeveelheden drank. Toch doet ze aangifte, maar dit is bepaald geen opluchting. Ambtelijke en gerechtelijke molens beginnen te draaien.
Hij zei, zij zei
Een verhaal dat laat zien welke ontwrichtende invloeden seks zonder duidelijke consensus heeft op beide partijen, op hun omgeving en op de maatschappij. De perspectieven van Anna & Jonas staan tegenover elkaar in het boek, zoals de voetbalelftallen voor een match. Zo moet de lezer tot een eigen conclusie komen. Jonas meent dat ‘het’ in onderlinge overeenstemming gebeurde: hij had immers een condoom gebruikt. Anna meent dat het onvrijwillige seks was. “Ze herinnerde zich dat ze op Jonas’ bed lag. Dat hij haar broek uittrok. Ze had eerst niet geregistreerd wat er precies gebeurde. Toen ze het merkte, had ze zich verzet, maar hij was sterker, had haar polsen tegen het matras gedrukt. Hij was bij haar binnengedrongen. Op een gegeven moment had ze haar verzet opgegeven, het had geen zin, ze was te dronken en hij was groter en sterker. Het belangrijkste was dat het snel voorbij zou zijn.” Jonas is zich van geen kwaad bewust, zou met een goed gesprek waarschijnlijk duizendmaal excuses hebben gemaakt, maar wordt door de aangifte onderworpen aan een politieonderzoek.
Geloofwaardigheid
De geloofwaardigheid van zowel Jonas als Anna staan op het spel. Er doen verhalen de ronde over een valse beschuldiging door Anna, maar ook Jonas begint de consequenties te voelen. Hij is gekwetst en verbaasd als hij op een dag uitgesloten wordt van een cultuurclub, waar hij al jaren lid van is, omdat ze niet medeplichtig willen zijn aan een mogelijk geval van ‘rape culture’.
Team Jelle, team Gijs
Het thema is in Nederland herkenbaar vanwege de zaak Jelle Brandt Corstius vs Gijs van Dam, die bij het ontvlammen van de #MeToo beweging in Nederland de media regeerde. Want dat ‘het’ is gebeurd is wel duidelijk, maar ‘de waarheid’ kent diverse interpretaties. Wat betekent het, als vrienden niet kunnen geloven dat de één tot verkrachten in staat is en dat ze weten dat die ander nooit liegt?
Grapperhaus
Aan het eind van het boek gaat het ook over de wettelijke kant van overschrijdend gedrag. Of nee zeggen voldoende is of dat je je ook fysiek moet verzetten om te voldoen aan de juridische eisen van verkrachting. In mei 2019 kondigde minister Grapperhaus van Veiligheid & Justitie aan met een wetsvoorstel te komen waarin alle seksuele handelingen tegen de wil van een ander strafbaar worden. In een aanpassing op het voorstel werd vorig jaar bepaald dat alle onvrijwillige seks als verkrachting wordt gezien. Het is daarmee strafbaar als een ernstig misdrijf. In het voorstel ontbrak alleen nog de hoogte van de strafmaat. “Seksueel grensoverschrijdend gedrag komt teveel voor”, schreef de minister in november aan de Tweede Kamer. En de gevolgen voor slachtoffers zijn vaak verwoestend en langdurig. Seks hoort altijd vrijwillig en gelijkwaardig te zijn. Dat is de norm. Als hiervan geen sprake is en onvoldoende rekening wordt gehouden met de positie van de ander, dan wordt dit in de nieuwe wetgeving aangemerkt als verkrachting.” In dit aangescherpte wetsvoorstel over onvrijwillige seks en verkrachting kunnen overtreders 4 tot 9 jaar gevangenis tegemoet zien.
Grijs gebied
‘Wat ons overkomt’ is ideaal voor een leesclub. Omdat de gedachten, omstandigheden en gevoelens van zowel Anna als Jonas los van elkaar worden beschreven. Ieder die het leest zal het weer anders interpreteren en beoordelen. Voer voor discussies, overdenkingen en vooral voor wederzijds begrip. Het maakt duidelijk dat er eigenlijk nog heel veel onduidelijk is tussen mensen als het op seks aan komt. Toen in 2018 (vlak voordat MeToo losbarstte) in Zweden de goedkeuringswet van kracht werd, werd er in de rest van de wereld lacherig over gedaan. Alsof je samen eerst een contract op gaat maken voordat je seks gaat hebben. Inmiddels zijn we doordrongen van het feit dat er toch in elk geval duidelijk consensus moet zijn, al waren het maar twee (of meer) opgestoken duimpjes.
There’s an app for that
De Nederlandse app LegalFling is een reactie op deze wet in Zweden. Het idee is dat gebruikers voordat ze seks hebben in de app aanvinken wat ze in bed wel en niet willen doen. Die lijst delen ze via WhatsApp met hun partner. Gebruikers staan sterker als er regels worden overtreden omdat het contract rechtsgeldig is. Als de voorwaarden overtreden worden, dan kan de gedupeerde met de ondertekende app naar de rechter stappen. “Waarschijnlijk zal 9 van de 10 gebruikers zich netjes gedragen”, zegt Rick Schmitz in het AD, mede-ontwikkelaar van de app. “Maar mensen moeten er rekening mee houden dat wanneer iets gebeurt tegen iemands wil, je het haasje bent.”
Bettina Wilpert, ‘Wat ons overkomt’, Uitgeverij Cossee, €21,-
Beeld: Pixnio
