Een verzinner, noemden klasgenootjes hem ooit. Eigenlijk zit daar alles in, volgens Mark Haayema (Hardenberg, 1985). Zijn hang naar verscheidenheid, zijn aversie tegen hokjes, zijn drang om te veranderen. Dreigt er teveel van hetzelfde, een etiket of routine, dan slaat hij aan het bedenken. “Ik ben altijd op zoek naar iets nieuws.” Daarom ook werkt hij zo graag voor en met kinderen. “Ze zijn wie ze zijn. Terwijl ze tegelijkertijd voor alles openstaan.”
Hij is weer lekker bezig, zegt hij, na een jaar waarin hij meer rust moest nemen dan hem lief was. Mark Haayema kreeg corona, een hernia en toen ook nog de diagnose lymfeklierkanker. Inmiddels zijn er weer draaidagen geweest voor Kinderen voor Kinderen, en opnames voor de Boterhamshow, het educatieve ontbijtprogramma op NPO Zappelin. Al gooiden coronabesmettingen in de teams de schema’s soms alsnog overhoop.
Des te groter het plezier dat Haayema beleeft aan Vreemde Vogels, waarvoor hij zijn eigen prentenboek Johannes de Parkiet bewerkte tot een familievoorstelling op locatie. Bovendien tekent hij als doorgewinterd poppenspeler voor de regie van het poppenaandeel in deze productie. Mede dankzij een bijdrage van het Prins Bernhard Cultuurfonds kan de voorstelling vanaf 30 juli bij zonsondergang op buitenlocaties in Enschede, Zwolle, Steenwijk en Harderwijk worden gespeeld. “Echt een cadeau in deze tijd, de zekerheid dat je iets kunt maken. Bovendien hebben we het zo ingericht dat het sowieso kan doorgaan.”
Dat wennen aan de ander moeite kost is niet gek
In Vreemde Vogels verkast Johannes de Parkiet naar een grote volière, waar hij allengs meer bewoners om zich heen krijgt. En vooral: moet dulden. Want wennen aan medebewoners die weliswaar soortgenoten zijn, maar anders eten, fluiten en gekleed gaan, dat kost moeite. Het belangrijkste gevoel dat Haayema wil overbrengen is dat dat laatste niet zo gek is. Te vaak en te snel krijgt het iets geforceerds, vindt hij, het idee dat iedereen met elkaar móet kunnen omgaan. “Terwijl, als je het de tijd geeft, dan went het. Omdat je erachter komt dat je zelf net zoveel vreemdeling bent als de ander.”
Je mag hem gerust een idealist noemen, zegt Haayema. Naïef desnoods. “Maar ook al is het misschien een utopie, ik heb toch het liefst een samenleving voor ogen waarin iedereen hand en hand optrekt.” Hij vertelt over zijn jeugd in Ommen, waar de komst van een asielzoekerscentrum destijds weerstand opriep. “Ik heb het stadje nooit als bekrompen beschouwd; in mijn klas hadden we veel kleuren. Daarom begreep ik die bezwaren tegen het azc niet goed. Maar met ze domweg veroordelen los je ook niks op. Het is beter om de tijd te nemen om de kant van de tegenstanders te begrijpen.”
Zelf wijst hij ook niet met de vinger naar anderen, wanneer hij zegt dat hij zich in die tijd een buitenstaander heeft gevoeld. “Ik viel op mannen, en had zelf het idee dat iedereen me stom of raar vond.” Hij vertrok op zijn achttiende, woont nu in het midden van het land, maar de band met Overijssel is warm gebleven. Haayema is de motor achter het familiefestival Wortelpop in Beerze en regelmatig te gast op scholen in Hardenberg. “Deze week stond ik nog in het Bostheater in Ommen. Veel oude bekenden, dat is pure nostalgie. En nu met Vreemde Vogels staan we op de mooiste plekken in de provincie.” De muziek voor de voorstelling is geschreven door Jan Kisjes, ooit boegbeeld van kinderkoor de Dalfser Moppen, waar Haayema zijn eerste podiumervaring opdeed.
Het is lekker om zonder labeltje overal doorheen te laveren
In zijn werk doet Mark Haayema nu zoveel verschillende dingen dat hij niet onder een hoedje is te vangen. Precies zoals hij dat graag wil. “Onder kinderboekenschrijvers voel ik me geen kinderboekenschrijver en onder acteurs geen acteur. Het liefst ben ik Mark, zonder dat er een labeltje aan hangt. Het is lekker om overal doorheen te laveren.”
Ook in de periode van zijn ziekte bleef hij op zoveel mogelijk fronten actief. “Ik wilde gewoon niet dat het mijn leven en gedachten volledig zou gaan beheersen. De eerste week heb ik alleen maar op bed gelegen. Daar werd ik zo ongelukkig van. Ik wilde dóór, niet stilstaan.” In een interview vertelde hij hoe hij het als een ‘evenement’ probeerde te zien. Hij kan zich voorstellen dat dat raar klinkt, maar: “Toch helpt het. Als ik terugkijk denk ik ook: het is mooi wat er allemaal is gebeurd. In mijn relatie met mijn partner Dennis, in de waardering die je zelf krijgt voor het leven, voor anderen. En ván anderen. Al die kaarten, bloemen, berichten: je voelt je echt geliefd.”
Dat je er kotsend boven de wc een filmscène van maakt
Het maakte ook dat hij na de laatste kuur in een gat viel. “De behandelingen, de zorg; helemaal in tijden van corona zorgen ze gek genoeg ook voor zoiets als een veilige bubbel. Dat kader raak je dan weer kwijt.” Tegelijkertijd gaat bij tegenslag zijn creativiteit des te harder stromen, zoals Haayema vaststelt. Een kwestie van zelfbescherming, legt hij uit. Voordat heftige emoties de kans krijgen om ‘weerhaakjes in de tijd’ te worden, zoals hij dat noemt, heeft hij ze al omgezet in een lied, een tekst, een idee. “De scheiding van mijn ouders, mijn eigen uit de kast komen, de puberellende; ze zijn niet blijven hangen, doordat ik er iets mee heb gedaan. Zodra ik de grip verlies maak ik mijn eigen grip.”
In de vorm van een boek, bijvoorbeeld. Zoals recent het bundeltje Word maar beter, waarmee hij een benard jaar omzette in lichtvoetige gedichtjes als Bedankt dokter: ‘Ik wil u graag bedanken/voor de zorgelijke tijd.’ Het werkt voor hem met de lelijkste dingen. “Dat je haar uitvalt en je kotsend boven de wc hangt, en dan toch nog tegen je partner roept: ‘Het lijkt wel een scène uit een film.’ Voor mij kan echt in alles een verhaal of een tekst schuilen. Zo werkt mijn brein nou eenmaal. Ik ben wel iemand die de wereld graag mooier denkt dan ze is.”
Waar dat vandaan komt? Haayema: “Als ik echt zou zien en tot me laten doordringen hoe de wereld in elkaar steekt, dan zou ik doodongelukkig zijn. De motor is de vraag: wat is nou de werkelijkheid? Feit is dat die elke dag, elk moment kan veranderen. Daar kun je continu bang voor zijn, of elke keer dat het gebeurt van slag raken, maar dat is niet te doen. Dan denk ik de boel liever mooier. Wat trouwens niet betekent dat ik van alles wegstop. Integendeel.”
Bij mij kloppen de dingen nooit helemaal precies
Bijzonder aan het bundeltje Word maar beter – ondertussen toe aan de vierde druk – zijn ook de illustraties: Haayema kreeg bij hoge uitzondering toestemming om tekeningen te gebruiken van Fiep Westendorp, befaamd vanwege haar samenwerking met Annie M.G. Schmidt. In Het Parool verklaarden degenen die Westendorps nalatenschap beheren dat er een goede klik is met Haayema vanwege diens ‘zeldzame manier van denken.’ Wat ze daarmee bedoelen is, denkt Haayema zelf, dat zijn werk net als dat van Westendorp altijd een tikje uit het lood staat. “Bij mij kloppen de dingen nooit helemaal precies. Ik gebruik werkwoorden die niet echt bestaan, of zinnen die je wel begrijpt terwijl ze ook vragen oproepen. Dat je er al voorbij bent en denkt: hè, wat stond daar nou?”
Misschien is het het kind in hem dat hij nooit is kwijtgeraakt, beaamt Mark Haayema. Hij illustreert het in stijl: “Als puber schreef ik een gedichtje over een hoopje klei dat hard en kwetsbaar uit de oven komt, terwijl je van zachte klei steeds iets nieuws kunt kneden. Ik denk dat ik dat nog steeds heb: het verlangen naar flexibiliteit. Zodat je kunt blijven veranderen en verzinnen.”
Vreemde Vogels, van 30 juli tot en met 11 september op locatie in achtereenvolgens Enschede, Zwolle, Steenwijk en Harderwijk. Met Emiel de Jong, Dennis de Groot, Aniek Stokkers, Abke Bruins en Maggie Symonds. Regie Joep Onderdelinden.
