De Zimbabwaanse tiener was een van de honderden meisjes die vorig jaar zwanger raakten in de lockdown. In het Afrikaanse land is de minimumleeftijd waarop iemand mag trouwen niet wettelijk vastgelegd. Meisjes in de gemeenschap waar Memory Machaya uit kwam, worden vanaf hun 10e jaar voorbereid op een huwelijk. Het tragische verhaal van Memory Machaya doet momenteel veel stof opwaaien. Volgens lokale berichtgeving werd het meisje op de leeftijd van 13 jaar gedwongen te trouwen met een meerderjarige man. Ze overleed op 15 juli tijdens de bevalling van haar eerste kind, een zoon. Dat gebeurde in een gebouw van de Apostolische Kerk, in de Marange-regio in het oosten van het land.
Kind krijgt kind
Behalve alle ethische en de psychische bezwaren die er zijn tegen kindhuwelijken, kleven er ook lichamelijk veel bezwaren aan tienerzwangerschappen en -bevallingen. Uiteraard is daar het seksuele aspect, maar een jong, nog niet volgroeid vrouwenlichaam, vormt een aanzienlijk gevaar voor zowel de zwangere zelf als voor haar (ongeboren) kind.
Aretha Franklin was 12 jaar
Deze week dook ik eens goed in de materie van tienerzwangerschappen, naar aanleiding van het lezen van de biografie van Aretha Franklin (1942-2018). De soulzangeres die miljoenen mensen wereldwijd beroerde met haar stem en met haar R.E.S.P.E.C.T tevens stem gaf aan zowel de burgerrechtenbeweging als aan de 2e feministische golf, werd op 12-jarige (?!) leeftijd voor het eerst moeder. En op haar 14e schonk zij het leven aan een tweede zoon. De namen van de vader(s) van deze kinderen, respectievelijk in 1955 en 1957 geboren, zijn altijd in nevelen gehuld gebleven. Ze kregen dan ook Franklin als achternaam. Een hardnekkig gerucht is dat haar eerste kind zelfs het product zou zijn van een incestueuze relatie met haar vader. Die was behalve een charismatische dominee, burgerrechtenactivist en womanizer ook de roadmanager van zijn dochter Aretha die al jong dwars door de Verenigde Straten reisde, optrad en daarmee haar complete familie kon onderhouden.
Het grimmige geheim van de kerk
Inmiddels is uit verhalen bekender geworden dat juist in evangelische geloofsgemeenschappen (zogenaamde gospelkerken), waar voorhuwelijkse seks, anticonceptie en abortus uit den boze waren (en zijn), seksueel misbruik aan de orde van de dag was. En dat de voorkeur van de ‘geestelijke leidsmannen’ met name piepjonge meisjes betrof. Voor veel geld zijn de familie Franklin-schandalen afgekocht en worden de drama’s uit het leven van ‘The Queen of Soul’ grotendeels weggehouden uit documentaires, necrologieën en biopics. Deze week is in de VS de film RESPECT in premiere gegaan met Jennifer Hudson als (nog door Aretha zelf aangewezen) vertolkster.
Wel vruchtbaar, niet draagbaar
Complicaties bij zwangerschap of bevalling zijn wereldwijd doodsoorzaak nummer 1 bij tienermeiden. Het onvolgroeide (edoch vruchtbare) lichaam is meestal niet klaar voor de voortplanting. De baby’s worden vaker te vroeg geboren en met een laag geboortegewicht, waardoor ze niet levensvatbaar zijn en zo niet dan juist vatbaar voor vele andere levenslange aandoeningen. De bevallingen zijn, ondanks het vaak beperkte geboortegewicht van de baby, meestal lang en pijnlijk voor de piepjonge moeders, wat leidt tot ernstige, blijvende schade aan hun lichaam of zelfs de dood van moeder en/of kind.
Stigma van stinkende fistel
Veelal is het bekken te smal, waardoor er een gat (ja, het is plastisch) tussen vagina en blaas ontstaat: een zogenaamde fistel. In de westerse wereld is dat met een snelle ingreep effectief te verhelpen, maar in derdewereldlanden is het een levenslang stigma. Hierdoor raken de meisjes namelijk incontinent, waardoor ze altijd bloeden, lekken, ontsteken en als gevolg daarvan als ‘stinkend vuil’ worden verlaten door hun echtgenoot en verstoten door hun familie. Het gevolg is dat ze in afzondering en armoede leven. Hun baby’s hebben dan ook vaker dan gemiddeld een groei- en ontwikkelingsachterstand. Veel van deze tienermeiden weten niet hoe ze hun kind goed moeten verzorgen en opvoeden, omdat ze door niemand worden geholpen of gecoacht.
Ook hier dekt de kerk het toe
“De kerk zou een veilige plek voor jonge meisjes moeten zijn. Dat Memory Machaya juist daar overleed, is ontzettend verdrietig en verontrustend”, aldus de Zimbabwaanse Ekenia Chifamba in de Britse krant The Guardian. Zij is oprichter van Shamwari Yemwanasikana, een maatschappelijke organisatie die zich inzet voor de rechten en emancipatie van juist deze groep verstoten meisjes. Inmiddels zijn er internationaal petities verschenen op internet om het probleem van deze kindmoeders aan te kaarten bij regeringsleiders en om een rechtvaardige nagedachtenis voor Memory (what’s in a name?) Machaya te bewerkstelligen.
Cyclus
De Verenigde Naties veroordelen het treurige sterfgeval van het 14-jarige meisje scherp. “Er blijven verontrustende berichten binnenkomen van seksueel geweld met minderjarige meisjes, waaronder gedwongen huwelijken en dit is een nieuw triest geval.” Zwangerschappen bij meisjes onder de 18 jaar hebben onherstelbare gevolgen, meldt het UN-Bevolkingsfonds (UNFPA). Het schendt de rechten van meisjes, met levensbedreigende gevolgen op het gebied van seksuele en reproductieve gezondheid, en brengt hoge ontwikkelingskosten met zich mee voor gemeenschappen, met name in het bestendigen van de cyclus van armoede.
Moedersterfte
Gevolgen voor de gezondheid zijn onder meer dat ze fysiek nog niet klaar zijn voor zwangerschap en bevalling, wat leidt tot complicaties en ondervoeding, aangezien de meerderheid van de tieners uit huishoudens met lagere inkomens komt. Het risico op moedersterfte onder de 15 jaar in lage- en midden-inkomenslanden is hoger dan voor vrouwen van in de 20. Tienerzwangerschappen zijn tevens van invloed op het opleidings- en inkomenspotentieel, aangezien velen gedwongen worden te stoppen met school, wat uiteindelijk de toekomstige kansen en economische vooruitzichten in gevaar brengt.
Educatie bis bis
Dit vereist een holistische benadering, wat vooral betekent dat de onderliggende redenen van kindhuwelijken en -verkrachtingen (want dat zijn dergelijke seksuele handelingen) aangepakt moeten worden. De armoede, genderongelijkheid, sociale druk en (seksuele) dwang dienen aandacht te krijgen en educatie is daarbij het sleutelwoord. De recente geschiedenis laat zien dat onderwijs aan meisjes een land naar een hoger plan trekt. Beter geschoolde vrouwen zorgen voor meer inkomen, betere hygiene, geven hun zonen een andere opvoeding, geven hun dochters meer mentaal, lichamelijk en seksueel zelfbewustzijn mee en last but not least: ze zorgen voor anticonceptie.
Wetgeving
Daartoe is de stichting ‘Girls Not Brides’ (GNB) opgericht in 2011 door Prinses Mabel van Oranje met ‘The Elders’, een onafhankelijke groep van wereldleiders die zich inspannen voor vrede en mensenrechten. Zij zorgen ervoor dat het kindhuwelijk wereldwijd op de agenda komt én blijft. Veel nationale, regionale en lokale regeringen zijn zich er nu veel meer van bewust van de schadelijke impact ervan; ook geven zij hulp aan meisjes om hen een andere toekomst te geven. Bovendien hebben veel landen stappen gezet om hun wetgeving tegen kindhuwelijken aan te scherpen; sommigen van hen zijn ook gestart met campagnes tegen deze praktijk. Het doel is nu om het kindhuwelijk te stoppen tegen 2030, zoals opgenomen in de UN Sustainable Development Goals.
Tuurlijk moet het verboden worden
Terug naar Zimbabwe, waar het werk van GNB langzaam vruchten begint af te werken. 1 op de 3 meisjes in is nog geen 18 als ze trouwen. Vooral in de apostolische kerken, die ook polygamie toestaan, zijn de huwelijken van oudere mannen met piepjonge meisjes gemeengoed. De overheid kneep altijd een oogje toe, maar een nieuwe wet die momenteel bij het parlement ligt, gaat het huwelijk verbieden voor iedereen onder de 18. Wie als meerderjarige een minderjarige trouwt is dan voortaan strafbaar. Daarmee zullen slachtoffers, zoals de nu betreurde 14-jarige Memory Machaya, nog niet direct allemaal voorkomen worden, maar geeft het goede hoop voor een betere toekomst voor de meisjes in Zimbabwe en daarmee ook aan de economie en dus de gezondheidszorg van het land.
Illustratie 1: United Artists Releasing
Illustratie 2: Petitie ‘Justice for Memory Machaya!’, Change.org
