In een van Afrika’s langst verwachte processen sinds jaren zullen 14 mensen op 11 oktober voor een militaire rechtbank in de Burkinese hoofdstad Ouagadougou worden berecht voor de moord op de voormalige president van het land, Thomas Sankara, en 12 leden van zijn entourage.
Sankara, bijgenaamd de “Afrikaanse Che Guevara”, kwam aan de macht door een staatsgreep in 1983. Hij was een held voor veel van zijn fans – die zeggen dat hij opkwam voor de nationale soevereiniteit door hulp van het IMF (Internationaal Monetair Fonds) af te wijzen, en te wijzen op zijn bevordering van de rechten van de vrouw, het bevorderen van gezondheidszorg in het land, en het bouwen van maar liefst 350 scholen in 3 jaar tijd.
Sankara’s tegenstanders schilderden hem als een autoritair leider en beschuldigden hem van mensenrechtenschendingen zoals willekeurige arrestaties van politieke tegenstanders. Hoe dat precies zit, zal lastig achterhalen te zijn. Immers, Sankara regeerde tijdens een lastige periode, vlak voor het einde van de Koude Oorlog. Een periode waarin socialistische leiders over het algemeen niet op steun van het Westen konden rekenen.
De charismatische pan-Afrikaan werd op 37-jarige leeftijd doodgeschoten tijdens een staatsgreep op 15 oktober 1987, waardoor zijn goede vriend, Blaise Compaoré, aan de macht kwam.
Vier jaar eerder had het tweetal de machtsovername gepland waardoor Sankara uiteindelijk president zou worden.
Compaoré is een van de 14 beschuldigden, al zit hij momenteel in ballingschap in buurland Ivoorkust, waar hij heen vluchtte nadat hij tijdens massaprotesten in 2014 tot aftreden was gedwongen. Hij boycot het proces en maakte via zijn advocaten duidelijk dat hij niet van plan is om te verschijnen.
Naar het proces wordt met spanning uitgekeken – meer dan 200 honderd journalisten uit de hele wereld zijn geaccrediteerd om het proces te verslaan. Afrikaanse nieuwszenders zoomen al wekenlang in op de zaak.
De moord op Sankara heeft jarenlang een donkere schaduw geworpen over de arme Sahel-staat.
Waarom wordt Sankara als held vereerd?
“Voor ons was Sankara een patriot. Hij hield van zijn volk. Hij hield van zijn land. Hij hield van Afrika. Hij gaf zijn leven voor ons,” zei Luc Damiba, secretaris-generaal van het Thomas Sankara Memorial Committee.
Als jonge legerkapitein en marxistisch-leninist kwam Sankara in 1983 op slechts 33-jarige leeftijd door een staatsgreep aan de macht.
Hij schrapte de naam Opper-Volta, een erfenis uit de Franse koloniale tijd, en doopte het land om tot Burkina Faso, wat “het land van eerlijke mannen” betekent.
Hij zette een socialistische agenda van nationalisaties voort en verbood genitale verminking van vrouwen, polygamie en gedwongen huwelijken.
Net als de vroegere leider van Ghana, Jerry Rawlings, werd hij een idool in linkse kringen in Afrika en over de hele wereld, geprezen om zijn radicale beleid en zijn verzet tegen de grote mogendheden.
Sankara zelf hield er een sobere levensstijl op na, die aan zijn ideologie herinnerde. In tegenstelling tot andere socialistische leiders verlaagde hij zijn eigen salaris, net als dat van alle overheidsambtenaren. Ook verbood hij het gebruik van overheidschauffeurs en eersteklas vliegtickets.
Onderwijs was een belangrijke prioriteit voor Sankara – terwijl hij aan de macht was steeg het alfabetiseringscijfer van 13% in 1983 tot 73% in 1987, en hij hield ook toezicht op een grootscheepse nationale vaccinatiecampagne.
Hij herverdeelde ook land van feodale landheren en gaf het rechtstreeks aan arme boeren, wat leidde tot een enorme toename van de tarweproductie. Sankara maakte zich niet geliefd bij de vroegere corrupte elites van het land.
“Sankara ontwikkelde volledige onafhankelijkheid in zijn land door de bevolking vertrouwen in zichzelf te geven,” zegt Bruno Jaffré, auteur van L’insurrection inachevée: Burkina 2014 (“De onvoltooide opstand: Burkina 2014”) die een website runt die gewijd is aan Sankara, thomassankara.net. “Buiten Burkina Faso wordt hij gezien als een anti-imperialistische revolutionair die sprak voor de onderdrukten en die de soevereiniteit van zijn natie versterkte ten opzichte van Frankrijk.
Sankara’s radicaal linkse beleid heeft ook kritiek uitgelokt van de kant van mensenrechtenorganisaties, die het als draconisch bestempelden.
In een rapport van Amnesty International uit 1986 werd onthuld dat vermeende politieke tegenstanders zonder proces werden vastgehouden en gemarteld.
Waarom moest Burkina Faso 34 jaar wachten op een proces?
Het lijkt misschien vreemd dat dit proces niet al ergens in de afgelopen 34 jaar heeft plaatsgevonden. Dit is te wijten aan het regime van Compaoré. Onder zijn bewind kon de bevolking van Burkina Faso niet eens dromen van de mogelijkheid van een proces, omdat spreken over het bloedige verleden van de toenmalige regering gevaarlijk en taboe werd geacht.
Het was de regering die werd aangesteld voor de democratische overgang van Burkina Faso – na de afzetting van Compaoré en zijn toevlucht in Ivoorkust – die in maart 2015 het justitieproces op gang bracht.
In december van datzelfde jaar werd een internationaal aanhoudingsbevel uitgevaardigd tegen Compaoré. Uiteindelijk vond de eerste reconstructie van de moord op Sankara plaats op de plaats van het misdrijf in februari 2020. De rechter die het onderzoek voorzat, droeg het vervolgens in oktober over aan een militaire rechtbank – waarmee de weg was vrijgemaakt voor het proces dat maandag van start ging.
In 2016 hebben de autoriteiten van Burkina Faso de Franse regering officieel verzocht om militaire documenten over de moord op Sankara vrij te geven.
Die archieven werden gedeklasseerd en in drie fasen aan Burkina Faso overgemaakt – de laatste in april 2021.
Wie staan er nog meer terecht?
Generaal Gilbert Diendéré – een van de belangrijkste chefs van het Burkinabé-leger ten tijde van de staatsgreep van 1987 – is de andere hoofdverdachte. Diendéré was de stafchef van Compaoré tijdens diens lange presidentschap, maar zat 20 jaar in de gevangenis wegens poging tot moord tijdens de couppoging van 2015.
In het komende proces worden hij en Compoaré beiden beschuldigd van “medeplichtigheid aan moord”, “verbergen van lijken” en “aantasting van de staatsveiligheid”.
Onder de aangeklaagden is ook Diébré Jean Christophe, de arts die de overlijdensakte ondertekende waarin stond dat de voormalige president een natuurlijke dood was gestorven. Hij wordt beschuldigd van vervalsing van een openbaar document.
Een andere man die bij verstek wordt aangeklaagd is Hyacinthe Kafando, het voormalige hoofd van de veiligheidsdienst van de heer Compaoré, tegen wie een internationaal arrestatiebevel is uitgevaardigd. Hij wordt ervan beschuldigd de groep te hebben geleid die de moord op Sankara en 12 anderen heeft gepleegd.
Aanvankelijk werd verwacht dat meer mensen terecht zouden staan. Er zijn echter “veel verdachten overleden”, aldus advocaten van de burgerlijke partij.
Heeft het proces ook gevolgen voor andere landen?
Er is in de loop der jaren veel gespeculeerd over de mogelijke rol van buitenlandse landen of inlichtingendiensten in het moordcomplot tegen Sankara – waaronder met name Frankrijk, maar ook buurlanden zoals Ivoorkust, Liberia en Libië. Lokale pers voorspellen echter dat het proces zal zich uitsluitend richten op Burkinabé-mensen die bij zijn moord betrokken waren.
Waarnemers hebben verklaard dat er een Franse aanwezigheid was in de hoofdstad van Burkina Faso op de dag dat Sankara werd vermoord, maar documenten over deze specifieke dag zijn door de Fransen achtergehouden.
Veel schrijvers en analisten zijn het erover eens dat Sankara’s regering zich verzette tegen de operatie van de Françafrique, waarmee hij de langdurige alliantie van zijn land met Frankrijk afwees. Hij maakte Parijs ook boos door te vragen Nieuw-Caledonië, een Frans overzees gebiedsdeel, op te nemen op de VN-lijst van plaatsen die moeten worden gedekoloniseerd.
Tijdens een reis in 2017 naar Burkina Faso beloofde de Franse president Emmanuel Macron om de classificatie “nationaal defensiegeheim” van alle Franse archieven met betrekking tot de moord op Sankara op te heffen. Sindsdien zijn er drie partijen gederubriceerde documenten naar Ouagadougou gestuurd.
Deze bevatten echter alleen secundaire documenten en geen documenten uit de kantoren van François Mitterrand en Jacques Chirac, die respectievelijk president en premier van Frankrijk waren op het moment van de moord.
Hedwig Kuijpers” Hedwig Kuijpers”
