Fokke Obbema overleeft in 2017 een hartstilstand. Tot zijn eigen verbijstering (“Wat als het dubbeltje de andere kant op was gerold? Ik had evengoed dood kunnen zijn. Dan was alles waarover ik me in het leven drukgemaakt had whooooosh zomaar weggeweest. Wat een chaos!”) kan hij anderhalf jaar nadien in de Volkskrant vrij nauwkeurig navertellen wat er is gebeurd. In een fikse longread beschrijft hij hoe zijn vrouw alles precies goed doet, waardoor hij een kleine drie uur na het wegvallen van hartslag en ademhaling aan de slangen van het OLVG in Amsterdam ligt, en twee weken later weer met zijn dochter naar de bakker fietst. Zelfs geen schrammetje dat herinnert aan die bizarre nacht van zaterdag 1 april.
Wat hij er wél aan overhoudt: een zoektocht naar de zin van het bestaan. Ook, of misschien wel vooral daarover gaat zijn openhartige relaas, dat direct de topdrie van best gelezen artikelen van de krant aanvoert en honderden reacties aan het adres van de auteur oplevert.
Fast forward door zijn publicatie heen: Obbema had, hoewel zonder het zelf zo te ervaren – hij was immers tijdens zijn slaap door de hartstilstand overvallen – de dood in het gezicht gekeken. Het besef dat zijn leven kwetsbaar was, bracht hem als bij toverslag op de grote vragen, samengebald in die ene Grote Vraag: wat is de zin van ons bestaan?
Een spoor waarop hij zich vóór die levensveranderende gebeurtenis slechts bij toeval begaf, zegt hij. En vaak heel even maar.
Het stuk is een persoonlijke inleiding op de serie interviews met bekende en minder bekende Nederlanders die daarna zal verschijnen. Aan de kandidaten wordt telkens als eerste die ene zinsvraag voorgelegd.
Als Obbema de serie bij zijn hoofdredactie pitcht, vindt die dat direct een uitmuntend idee. (Hoewel ze natuurlijk geen ‘nee’ durfde verkopen aan een collega die zojuist aan de dood was ontsnapt, grapt Obbema.)
Het worden veertig gesprekken met zeer uiteenlopende lieden. Een van de eerste kandidaten is schrijver A.L. Snijders, die, naar zin en betekenis gevraagd, het leven weet te verengen tot ‘een klein spleetje licht tussen twee eeuwige perioden van duisternis’. Tegen het einde van de serie spreekt Obbema met de 51-jarige abt Broeder Bernardus. Die ziet geen ‘vervelende tussenruimte’, maar ervaart simpelweg ruimte, waarin hij zegt de eenheid met God te willen beleven. Volstrekt zinloos tot uitermate zinvol, het is de reikwijdte van de serie.
Daar blijft het niet bij. In 2019 verschijnen de interviews gebundeld in boekvorm (De zin van het leven), aangevuld met zeven inzichten die de auteur eraan ontleent. In september 2021 komt ‘deel twee’ uit: Een zinvol leven. Het bevat de interviews in de Volkskrant die hij na verschijning van zijn eerste boek met mensen had. In die gesprekken ligt het accent anders; niet de vraag wat de zin van het leven is staat centraal, maar de vraag wat een zinvol leven is.
De eerste reeks die u voor de Volkskrant maakte werd genomineerd voor een journalistieke Tegel, Matthijs van Nieuwkerk noemde haar ‘de beste interviewserie van 2018’ en het boek werd een bestseller. Ik welke mate hebt u dit succes bevroed?
“Totaal niet. De vragen die in de serie aan de orde komen, speelden bij mijzelf sterk; ik dacht daarvan hooguit: er zal vast wel breder belangstelling voor zijn.”
Waarom was uw hoofdredactie enthousiast over het idee?
“Sinds de Volkskrant het katholieke geloof vaarwel heeft gezegd, worstelt ze met het levensbeschouwelijke terrein. Lang was de houding van de krant dat religie iets achterlijks was. Maar goed, op een gegeven moment bleek dat standpunt niet meer toereikend. Het hangt een beetje samen met een belangrijk deel van onze lezers, babyboomers, dat langzaam ouder wordt, en nu om zich heen kijkt en zich afvraagt: wat heeft het allemaal betekend? Om er iets van te maken, werd er geregeld een redacteur geestelijk leven aangesteld. Die ging dan een beetje de kerken volgen, maar ja, op dat soort verhalen zaten lezers helemaal niet op te wachten. Het institutioneel geloof had voor hen allang afgedaan, terwijl dat dagelijkse geworstel met zingeving op individueel niveau was gebleven. Toen ik het idee aandroeg, lagen bij de hoofdredactie juist de resultaten van onderzoek op tafel, waaruit bleek dat de lezer behoorlijk tevreden was over de krant, behalve op het vlak van levensbeschouwing. Mijn idee sloot dus heel goed aan bij de behoefte van de lezer.”
Kunt u zich voorstellen dat het ook een beetje aanmatigend over kan komen dat uitgerekend de Volkskrant, die met een opzichtige zwaai zingeving in de prullenbak heeft gelazerd, haar er weer triomfantelijk uitvist alsof er een unieke schat wordt opgedolven, de mensheid niet eerder vertoond?
“Nou ja, wat is er mis mee?”
Van het Reformatorisch Dagblad tot Happinez: het domein van zingeving wordt reeds afdoende bestreken.
“Gelukkig hebben wij de vrijheid daar anders over te denken. Belangrijker nog: we voorzien in een behoefte van de lezer. Nee hoor, ik vind het legitiem dat we ons hiermee bezighouden.”
Wie is Fokke Obbema?
Fokke Obbema is redacteur bij de Volkskrant. Na een hartstilstand in 2017 publiceerde hij het jaar erop een veelgelezen essay over zijn ‘even dood’-ervaring. In 2018 en 2019 volgde een serie van veertig interviews over de zin van het leven, die werd genomineerd voor een Tegel en in boekvorm verscheen als Wat is de zin van het leven? In 2021 kwam met Een zinvol leven het vervolg daarop uit: een tweede bundeling interviews, maar nu rondom de vraag wat het leven zinvol maakt. Eerder was Obbema chef van de economieredactie van de Volkskrant en correspondent voor Frankrijk.
