Waar is de logica als je ‘m nodig hebt? Steeds meer mensen om mij heen stellen vragen bij het falende beleid van onze Nederlandse overheid. Waarom proberen we toch iedere keer weer het beste jongetje van de klas te zijn, maar eindigen we met een onvoldoende op ons rapport?
Eigenlijk is de vraag die we zouden moeten stellen: wát is de logica? In de Groene Amsterdammer van donderdag 2 december 2021 las ik een stuk van Jop de Vrieze. De journalist onderzocht waarom het vertrouwen in de Haagse corona-aanpak en de politiek zo enorm is gekelderd. Het antwoord samengevat: cockpitfantasieën. De politici draaien aan knoppen op basis van modellen vol aannames over het menselijk gedrag, verklaart hoogleraar publieke instituties en governance Arjen Boin in het artikel.
En ja, de Nederlandse politici gaan misschien inderdaad iets te veel uit van het menselijk vermogen om ‘goed geïnformeerd’ te raken. Rutte en de Jonge leunen volgens mij te veel op het idee dat mensen weten wat de risico’s zijn van een epidemie.
Een olievlek op het internet
Maar dan ken je Willem Engel en kompanen nog niet goed genoeg. Want desinformatie verspreidt zich als een olievlek op het internet. En die desinformatie is zorgwekkend.
Mensen verliezen terecht het vertrouwen in de landelijke overheid – met het toeslagenschandaal als kers op de taart van oorzaken. Mensen die het vertrouwen verloren zijn, zijn vatbaarder voor desinformatie dan politici veelal denken. Het wordt enorm onderschat.
Er zitten niet voor niets – en niet alleen bij ons – complotdenkers en klimaatontkenners in verschillende parlementen wereldwijd. Gekozen volksvertegenwoordigers. Ook die hebben het recht om hun stem te laten horen, maar bij debatteren 1.0 heeft niemand hun verteld dat je ook van standpunt mag wijzigen als je bent overtuigd door een ander. Nee, vasthouden aan je koppige principeovertuigingen is dan beter, als ik mag afgaan op de meeste populisten.
Als je echt zo gevoelig bent voor desinformatie, omdat je net een paar harde mentale klappen hebt gehad, dan zal het gras vast groener zijn aan de overkant
Mijn moeder zei altijd: ‘als die van de brug afspringt, doe jij het dan ook?’ Dit zou je op meerdere manieren nu kunnen uitleggen. Bijvoorbeeld: hij neemt een vaccinatie, dus jij dan ook? Maar ook tegenovergesteld: hij laat zich niet vaccineren, waarom jij dan ook? Kortom: het is het-kip-of-het-ei-verhaal; een vicieuze cirkel die zich niet gemakkelijk laat doorbreken.
Ik merk beetje bij beetje in mijn eigen directe omgeving dat het proces van polarisatie in de samenleving grimmiger wordt. Types als Engel verspreiden op Trumpiaanse wijze gedachtegoed, maar zijn zich volledig onbewust van de schade die ze mogelijk zouden kunnen aanrichten. Als je echt zo gevoelig bent voor desinformatie, omdat je net een paar harde mentale klappen hebt gehad, dan zal het gras vast groener zijn aan de overkant. Maar zo ontstaan sekten ook…
Goed onderwijs biedt een oplossing
Wat kunnen we nog doen? Het herstellen van het vertrouwen in de overheid zal een pittige taak worden. Ook de media worden door velen inmiddels verafschuwd. Maar ook daar ligt de verspreiding van desinformatie als een lekkende olietanker voor de kust leeg te bloeden.
Uiteindelijk draait het volgens mij om kritisch denken. Kritische vragen te durven stellen. En waar we dat leren? Op school natuurlijk. En je bent nooit te oud om te leren. Ik denk dat goed onderwijs de basis vormt om te zorgen dat we uit deze crisis kunnen komen. En met crisis doel ik niet zozeer corona. Ik doel op de desinformatiecrisis.
Laten we kinderen – en met name ook volwassenen – leren hoe het internet werkt. Hoe algoritmen te werk gaan. Hoe iedereen met toegang tot het internet, daarmee toegang heeft tot een publiek platform om diens ideeën te verspreiden. Hoe krankzinnig sommige ook mogen zijn.
Corona krijgen we samen ooit een keer onder controle. Maar een olievlek, die moet je eerst bij de bron aanpakken, voor je de rest kunt opruimen. Of in ieder geval voordat de volgende ecologische ramp zich aandient.
