Dr. Happiness is niet meer. Eind mei overleed Edward Diener, Amerikaans psycholoog en wereldwijd één van de meest geciteerde wetenschappers. Tot de jaren tachtig hield psychologie zich vooral bezig met angst, ziekte en ellende. Diener draaide dat om en richtte zich op geluk. Hij dankte er zijn bijnaam aan.
Diener was een pionier en een visionair, maar ook hij had niet kunnen voorzien hoe we vanaf begin deze eeuw overspoeld zouden worden door een ware geluksrage. De ergste uitwas daarvan is het gilde der influencers, mensen die hun beroep gemaakt hebben van het etaleren van geluk, een illusie van geluk die je toelacht uit plaatjes van perfecte lichamen, landschappen, levens.
Geluk meten wordt in zo’n wereld vreselijk belangrijk. Dankzij Diener kunnen we dat. Dankzij hem is geluk wetenschap geworden. Dankzij hem heeft ook België zijn eigen geluksprofessor, en die is nog springlevend.
Lieven Annemans onderzoekt de relatie tussen geld, geluk en gezondheid. Annemans is niet de eerste de beste. Hij is hoogleraar gezondheidseconomie aan de UGent en de Vrije Universiteit Brussel, waar hij bovendien de prestigieuze Francqui-leerstoel bekleedde. Meer dan 300 wetenschappelijke publicaties heeft hij op zijn naam staan.
Daar blijft het niet bij. Hij is voorzitter geweest van de Vlaamse Gezondheidsraad. Hij leidt sinds enkele jaren het landelijk onderzoek naar Het Geluk der Belgen. Daarnaast schrijft hij boeken voor het grote publiek, is hij een veelgevraagd spreker en een gewilde gast in praatprogramma’s.
Dan breekt de pandemie uit. Voor veel professionele geluksprofeten was de pandemie een lelijke streep door de rekening. Geluksmaterie werd schaars en de beperkte bewegingsvrijheid zorgde ervoor dat ze langzaam wegkwijnden in vergetelheid.
De polen van een magneet
Zo niet Annemans. Als het alledaagse ruis en rumoer uit de coronaberichtgeving weggefilterd en vergeten is, zal zijn naam in het Belgische geheugen gegrift blijven, samen met die van zijn nemesis, Marc Van Ranst.
De viroloog Van Ranst is één van de deskundigen die de Belgische gezondheidsautoriteiten in de pandemie adviseert. Anders dan zijn collega’s neemt hij geen blad voor de mond. Duidelijk laat hij zijn ongenoegen blijken wanneer de beleidsmakers zijn doorgaans strenge voorstellen om het virus te beteugelen niet opvolgen. Als hij de degens kruist met de Rotterdamse virusontkenner Willem Engel trekt hij ook in Nederland de aandacht, waar men wat jaloers kijkt naar de zuiderburen met hun kleurrijke viroloog. Ongewild verwerft Van Ranst internationale roem als de Belgische beroepsmilitair Jürgen Conings, ontsnapt met raketwerpers, geweer en granaten, het op hem gemunt zou hebben.
Annemans en Van Ranst: ze verdragen elkaar niet, maar ze horen samen als dag en nacht, veroordeeld tot elkaar als de polen van een magneet.
De mannen, mid-vijftigers allebei, vertonen dezelfde trekjes. Beide bespelen ze de media als de beste. Ze bemoeien zich graag met alles en iedereen, maar bijten fel van zich af zodra er iemand hun territorium betreedt. Toch laat dat laatste punt ook direct het belangrijkste verschil zien. Waar Van Ranst met virologie een duidelijk afgebakend vakgebied bestrijkt, lijkt het terrein van Annemans vaak mistig en onbegrensd.
Groeiende populariteit
In vakkringen valt in het voorjaar van 2020 al enige tijd het nodige gemor te beluisteren over de methodes van de gezondheidseconoom. Het meest spraakmakende resultaat van zijn nationale geluksonderzoek stelde dat geld gelukkig maakt. Maar alleen tot een nettomaandsalaris van 4500 €: naarmate de Belg meer verdient, wordt hij steeds ongelukkiger. Die conclusie zou op statistisch drijfzand staan. Hooguit 8 Belgen met meer dan 4500 € netto per maand zouden aan dat onderzoek meegewerkt hebben.
Annemans zou in een hang naar kortetermijnsucces te oppervlakkig zijn, teveel versimpelen. Hij zou te dicht tegen levensverzekeraar NN aanschurken, die zijn leerstoel “Perspectieven op een lang en gelukkig leven” financiert, en daarmee Het Geluk der Belgen.
Is het de kift? Jaloezie op de succesvolle, populaire vakgenoot?
Die populariteit groeit voorlopig alleen maar. Al vroeg in de pandemie lukt het Annemans om zich naar de voorgrond te werken. Dat doet hij vooral door opiniebijdragen in De Tijd. Die stukken verlopen volgens een vast stramien. Hij gaat in dialoog met een fictieve figuur, of met een anonieme die al even fictief is. Controversiële stellingen zonder fundament laat de geluksprofessor voor rekening van zijn alter ego. Zelf blijft hij zo ongrijpbaar.
De aanpak ergert en doet het ergste vrezen voor die honderden academische artikelen, maar het effect blijft niet uit. Zo slaat zijn eerste stuk op 31 maart 2020 al direct in als een bom. In dat stuk gaan Annemans en co. zich te buiten aan een warrige rekensom, gebaseerd op “wiskundige modellen”. Bij niets doen zal de pandemie in België 5000 levens eisen, heet het; de kosten en neveneffecten van de maatregelen rechtvaardigen dus al die ingrepen niet.
Dat de gangbare modellen dan al van een tien keer zo hoog dodental uitgaan, dat België de kaap van 5000 coronadoden op 15 april, amper twee weken na het verschijnen van zijn stuk, zou nemen, een treurige teller die inmiddels de 27.000 gepasseerd is, het zou Annemans weinig deren.
Celeval en de Tweede Golf
De toon was gezet. Annemans had zich in de kijker gespeeld als kritisch corona-expert. Vanaf nu was hij de voorvechter van hen die de pandemiemaatregelen zagen als pesterij van de overheid of, een sentiment dat in België nooit ver weg is, als een federaal complot om regionaal zelfbestuur te blokkeren.
In wat als één van de grotere beleidsblunders de pandemische annalen zal ingaan, zwicht de regering-Wilmès eind augustus 2020 voor de roep van een steeds luidruchtigere minderheid om versoepelingen. De GEES (Group Experts Exit Strategy) wordt vervangen door de evaluatiecel Celeval. Terwijl de tweede golf in de pandemie zich aankondigt, moet Celeval België versneld uit de lockdown halen en de Belgen een nieuw perspectief bieden.
Perspectief, dan moet je bij Lieven Annemans zijn. Hij zal het meest vocale lid van de adviesgroep worden, die verder o.a. bestaat uit een ex-baas van de Belgische posterijen, een evenementenorganisator en vooral veel topambtenaren. Virologen en epidemiologen kijken nu vanaf de zijlijn toe.
Een onhoudbare positie
Aanvankelijk wekt de benoeming van Annemans hooguit verbazing. De verbazing slaat echter al gauw om in irritatie. Weliswaar stond Annemans bekend als een criticus van het pandemiebeleid, maar inmiddels gaat hij een stap verder. Hij blijkt mede-ondertekenaar van een open brief waarin COVID-19 als even gevaarlijk wordt ingeschat als de jaarlijkse seizoensgriep, waarin de legitimiteit van virologen en epidemiologen betwijfeld wordt. Hij betuigt zijn steun aan The Great Barrington Declaration, het initiatief dat zich kant tegen lockdowns en plaatsvervangend pleit voor de opbouw van natuurlijke immuniteit bij een zo breed mogelijk deel van de bevolking. In interviews en opiniestukken ageert hij verder tegen de angstcultuur, suggereert hij dat de officiële corona-informatie gemanipuleerd is.
Nog op 17 september, te gast bij De Afspraak op Canvas, houdt Annemans bij hoog en bij laag vol dat er geen werkelijke toename is van het aantal besmettingen, dat alles komt omdat er meer getest wordt.
Midden oktober ligt het dagelijks aantal positieve gevallen in België 15* zo hoog als twee maanden daarvoor, terwijl er nauwelijks 3* zoveel getest wordt. Als tenslotte ook zijn wetenschappelijke integriteit in twijfel getrokken wordt, wordt Annemans’ positie onhoudbaar. Op 29 oktober 2020 trekt hij zich terug uit Celeval. Dwergstaten daargelaten heeft geen enkel land ter wereld in het eerste jaar van de pandemie een week gekend met meer besmettingen per capita dan België in die rampzalige week vierenveertig. Een maand later wordt het adviesorgaan opgedoekt.
Figuur 1. “Dwergstaten daargelaten heeft geen enkel land ter wereld in het eerste jaar van de pandemie een week gekend met meer besmettingen per capita dan België in die rampzalige week vierenveertig.”
Een positieve draai aan het grootste echec
Voor gewone stervelingen zou zo’n brokkenparcours de doodsteek voor eender welke carriëre zijn. Annemans zit echter niet lang bij de pakken neer. Hij was moedwillig verkeerd begrepen, stelt hij verongelijkt. Dat belet hem intussen niet op dezelfde toer verder te gaan en zelfs een tandje bij te zetten.
Hij sluit zich aan bij Michael Verstraeten, advocaat van de vzw Viruswaanzin en ook van Willem Engel in diens geschil met Marc Van Ranst, als deze stelt dat de coronamaatregelen geen enkel positief effect gehad hebben. Diezelfde Verstraeten zou enkele weken later oproepen om de doodstraf voor virologen in te voeren.
Annemans betwijfelt nu openlijk het nut van vaccins en mondmaskers, zorgt voor meer opschudding als hij de inzichten van omstreden coronasceptici als Carla Peeters en Pierre Capel deelt en in één adem door het gebruik van hydroxychloroquine en ivermectine als remedie aanbeveelt. Het malariamedicijn hydroxychloroquine is voor de behandeling van COVID-19 dan al door de mand gevallen. Ivermectine, een middel tegen darmwormen en luizen, zou dat later definitief doen als de voornaamste studie die een positieve werking liet zien grotendeels verzonnen resultaten blijkt te bevatten.
Het glijdt van hem af, zoals alles, foute voorspellingen, verkeerde beslissingen, omvergekegelde stellingen, van hem afglijdt. De man blijkt de unieke gave te bezitten om ook aan het grootste echec een positieve draai te geven. Zo ziet hij in het verloop van de pandemie vooral het bewijs van zijn eigen gelijk. Hij serveert intussen open-deur wijsheden als “Geluk is een wij-zaak”, “Zin geven aan wat je doet is belangrijk” die gretig aftrek vinden. Zijn aanhangers en zichzelf steekt hij verder regelmatig een hart onder de riem met dichtregels uit zijn bundel Seizoenen van gedachten.
Soms verlang ik / hevig naar een stoel / gewoon om te bekomen / en weg te kunnen dromen / in een heerlijk / helend gevoel.
Op 26 mei krijgt hij de Prijs voor de Vrijheid toegekend door de Vlaamse denktank Libera! Eén van de overwegingen is zijn verzet tegen het te strenge coronabeleid. Eén man is er als de kippen bij om hem te feliciteren. “Proficiat Lieven, met je verdiende Tweede Golf Prijs”. W.g.: Marc Van Ranst.
Figuur 2 “Vroeg of laat zullen de cijfers naar boven komen die de mensen zullen wakker schudden” (Lieven Annemans in gesprek met complotdenker Flavio Pasquino, 3 nov. 2021)
Inmiddels is ook een nieuw boek van zijn hand verschenen, Geluk vinden zonder het te zoeken. De site die het adverteert biedt het aan met korting. De kortingscode laat zich licht raden. Vijf letters, begint met g.
Soms verlang ik heftig naar een emmer.
© Ricus van der Kwast, 3 december 2021
Dit artikel is verschenen in De Republikein, jaargang 17, nummer 4 (december 2021)
