De markten stonden al weken vóór het eigenlijke conflict op scherp, en het begin van de Russische invasie in Oekraïne – en de aangekondigde sancties tegen Rusland – zal de energie- en voedselprijzen nog verder opdrijven, en Europa in een grote bevoorradingscrisis storten. De gevolgen van het dreigende conflict en de diplomatieke schermutselingen tussen diverse Europese landen en Rusland zijn al maanden voelbaar voor de mensen in Europa, in de vorm van onder andere de stijgende energierekening.
Maar er moet niet alleen rekening worden gehouden met een uit de handen lopende energiecrisis en een grote influx van Oekraïense vluchtelingen in Europa, de volgende crisis staat namelijk al voor de deur.
Want ook miljoenen mensen in andere delen van de wereld hebben zwaar te lijden onder de gevolgen van een Russisch-Oekraïense oorlog, in combinatie met de angstaanjagende gevolgen van de klimaatverandering. Dit zou kunnen leiden tot een nieuwe stroom van vluchtelingen. Ditmaal niet op de vlucht voor oorlog, maar voor droogte en honger. Miljoenen mensen zullen hun heil zoeken in gebieden die nog niet door droogte en honger zijn geteisterd.
Wereldwijde stijging in voedselprijzen
Een van de eerste plaatsen waar we de komende maanden de gevolgen van dit uit de hand lopende conflict gaan voelen, zouden nog hogere voedselprijzen kunnen zijn.
Oekraïne en Rusland zijn samen zwaargewichten in de wereldhandel in tarwe, maïs en zonnebloemolie, waardoor kopers van Azië tot Afrika en het Midden-Oosten kwetsbaar worden voor duurder brood en vlees als de aanvoer wordt verstoord.
Toen Rusland in 2014 de Krim annexeerde, stegen immers meteen de tarweprijzen, hoewel de leveringen er niet eens wezenlijk door werden getroffen. Het aandeel van Rusland en Oekraïne in de wereldexport is sindsdien gestegen, en de Europese productie alleen maar verkleind, om maar niet van de import in het Midden Oosten en Noord-Afrika te spreken, die torenhoog is gestegen als gevolg van aanhoudende droogte.
Als Rusland als onderdeel van eventuele sancties wordt afgesloten van het internationale Swift-betalingssysteem, zou dit de geldstroom vertragen en de export zwaar treffen. Zelfs kortstondige verstoringen kunnen een buitensporig effect hebben, dat wij absoluut niet mogen onderschatten.
De tarweprijzen zijn deze week in sommige gebieden reeds met 40% gestegen omdat de oorlog de wijdverbreide vrees voor inflatie aanwakkert. De oorlog vertraagt tevens de verschepingen uit een van ’s werelds meest vitale broodmanden.
Rusland en Oekraïne zijn goed voor ongeveer 29% van de wereldwijde export van tarwe, 19% van de export van maïs en 80% van de export van zonnebloemolie. Door het conflict zijn grote havens in Oekraïne gesloten en zijn logistieke en transportverbindingen verbroken.
De handel met Rusland wordt daarnaast ook verstikt door de complexiteit van de sancties en de stijgende verzekerings- en vrachtkosten. Kopers zijn van granen zijn dan ook dringend op zoek naar andere opties.
In Europa valt het voorlopig wel mee
Er zijn grote zorgen dat de graangewassen en oliezaden, zoals zonnebloemen, voor oogst 2022-2023 niet ingezaaid kunnen worden in Oekraïne.
Voor het huidige seizoen zien de meeste voerleveranciers niet direct problemen, aangezien het grootste gedeelte van de Oekraïense tarwe-oogst al is verscheept. Van de 24 miljoen ton Oekraïense tarwe geschikt voor export is zo’n 70% al geëxporteerd.
Er ligt nog wel mais in Oekraïne klaar voor export, maar als leveringen over een paar maanden op gang kunnen komen hoeft de levering niet direct een probleem te zijn.
De EU-import van tarwe ligt daarnaast stukken lager als andere gebieden in de wereld, omdat de EU zelf een belangrijk tarwe-exporteur op de wereldmarkt is.
Dat prijzen zullen stijgen, mogen we wel verwachten, maar een hongernood zullen we niet snel zien aankomen.
Het Midden Oosten voelt de gevolgen al
In het Midden-Oosten en Noord-Afrika hebben de voedselprijzen het hoogste niveau in tien jaar bereikt, vergelijkbaar met het niveau tijdens de Arabische lente, dit als gevolg van droogte en verschillende conflicten die de regio teisteren.
Een grootschalig conflict of een blokkade van de Zwarte Zee zou betekenen dat de leveringen uit Oekraïne moeten worden vervangen door leveringen uit een andere bron, met een prijsstijging tot gevolg. Landen in het Midden-Oosten en Noord-Afrika hebben daarnaast ook kleinere voorraadstapels, waardoor ze sneller in het nauw zullen geraken.
Winkeliers in Libanon hebben bij het begin van de Russische invasie onmiddellijk een voorraad brood ingeslagen. Een diepe economische crisis en een scherpe devaluatie van de munt die al sinds 2019 aan de gang is, hebben veel basisgoederen al onbetaalbaar gemaakt voor miljoenen Libanezen. De oorlog in Oekraïne en haar gevolgen vormt dan al snel voor veel Libanezen de strop.
Bakkers in Egypte zeggen nu al de hogere meelkosten te voelen, terwijl de Egyptische regering hard op zoek is naar een nieuwe exporteur.
In Iran is het tekort aan zonnebloemolie, waarmee het Iraanse volk fanatiek haar voedsel bereidt, reeds voelbaar. De prijs is opnieuw gestegen en veel mensen slaan dan ook voorraden in. Op aandringen van de man in de supermarkt op de hoek hier in Teheran, heb ik ook een tweede fles genomen.
De enorme droogte treft veehouders en landbouwers in het zuiden en zuidoosten van Ethiopië, het zuidoosten en noorden van Kenia, en het zuidoosten van Centraal-Somalië. De ondervoedingscijfers in de regio zijn hoog.
De twee vechtende landen zijn ook nog eens de belangrijkste bron van granen zoals maïs en gerst in deze regio, die hoofdzakelijk aan vee worden vervoederd. Oekraïne levert bijvoorbeeld ongeveer 15% van het mondiale aanbod van maïs. En samen zijn Oekraïne en Rusland goed voor iets minder dan 30% van de wereldvoorraad gerst. De Afrikaanse landen zullen dan ook snel met nog grotere brood- en vlees tekorten te kampen krijgen.
Het Wereldvoedselprogramma van de VN waarschuwde donderdag dat het Russisch-Oekraïense conflict de brandstof- en voedselprijzen in het door oorlog verscheurde Jemen waarschijnlijk zal opdrijven, waardoor meer mensen honger zullen lijden. Jemen, dat bijna volledig afhankelijk is van de invoer van voedsel, koopt minstens 27 procent van zijn tarwe aan in Oekraïne en 8 procent in Rusland.
Het vooruitzicht van een verdere stijging van de internationale tarweprijzen betekent dat Jemenieten kwetsbaarder dan ooit zullen zijn
Intussen is Afghanistan snel aan het afglijden naar een van de ergste humanitaire crisissen sinds mensenheugenis, met ongebreidelde hongersnood, een door ondervoeding bij kinderen gekenmerkte gezondheidscrisis, en de ineenstorting van essentiële diensten, sinds de Taliban zes maanden geleden het land overnamen, en het Westen besloot de Afghaanse steun en tegoeden te blokkeren.
huisvestingscrisis
Het militaire offensief in Oekraïne heeft mensen gedwongen hun huizen te ontvluchten op zoek naar veiligheid, bescherming en bijstand. In de eerste week zijn meer dan een miljoen vluchtelingen uit Oekraïne de grens met de buurlanden overgestoken, en nog veel meer zijn zowel binnen als buiten het land op de vlucht. Naarmate de situatie zich verder ontwikkelt, kunnen volgens de VN-vluchtelingenorganisatie naar schatting 4 miljoen mensen Oekraïne ontvluchten.
Het ongekende besluit van de Europese Unie (EU) om tijdelijke bescherming te bieden aan miljoenen mensen die Oekraïne ontvluchten, zal onmiddellijke bescherming in de EU bieden aan Oekraïners en onderdanen van derde landen die de status van vluchteling of permanent ingezetene in Oekraïne hebben.
Het besluit houdt ook in dat de EU-lidstaten tijdelijke bescherming kunnen bieden aan onderdanen van derde landen die legaal in Oekraïne verblijven en niet naar huis kunnen terugkeren, en aan staatlozen.
Dat dat gaat om een enorme groep mensen in een al enorm overbelaste sociale huizenmarkt, lijken nog maar weinig te behappen.
Het nijpende tekort aan betaalbare woningen en sociale huisvesting in Nederland is al langer gesprek van de dag, en verergert zich alleen maar. Buurland België probeert tegelijkertijd oplossingen te vinden voor zijn eigen sociale huisvestingscrisis.
Burgers met een lager inkomen in de Benelux moeten vaak jaren wachten om in aanmerking te komen voor sociale huisvesting, maar hebben ook moeite om huisvesting te vinden op de vrije markt. Een onverwachte toevloed van vluchtelingen op de sociale woningmarkt zal alleen maar leiden tot een grotere huisvestingscrisis.
De volgende crisis komt eraan; Europa is onvoorbereid
Naast de Oekraïners kan men dus ook een tweede grote groep vluchtelingen verwachten, namelijk mensen die niet voor oorlog, maar voor honger en droogte op de vlucht zullen slaan.
Deze tweede vluchtelingencrisis wordt echter vooralsnog grotendeels genegeerd.
De gevolgen van de klimaatverandering zijn talrijk en kunnen zowel ontheemding teweegbrengen als de levensomstandigheden verslechteren of de terugkeer belemmeren van degenen die reeds ontheemd zijn. Een onverwachte crisis op het gebied van logistiek en voedselprijzen in twee al door honger, conflict en droogte getroffen continenten zal de reeds nijpende situatie niet ten goede komen.
Beperkte natuurlijke hulpbronnen, zoals drinkwater en voedsel, worden nog schaarser in vele delen van de wereld die reeds miljoenen vluchtelingen herbergen. Deze omstandigheden zullen meer en meer mensen ertoe aanzetten naar het Westen te migreren.
De Wereldbank heeft immers geraamd dat, als er geen ingrijpende maatregelen worden genomen, tegen 2050 216 miljoen mensen onderweg zouden kunnen zijn. De gevolgen van de oorlog tussen Rusland en Oekraïne zullen dit proces alleen maar versnellen.
