‘Waarom staat je werktelefoon aan op je vrije dag?’ vraag ik verontwaardigd aan mijn vriend als ik wat piepjes van de keukentafel hoor komen. ‘Nou, ik wil gewoon bereikbaar zijn. Zodat m’n collega’s weten dat ik betrokken ben en ze me altijd kunnen bereiken. Ook op mijn vrije dag.’
‘Wat een bullshit,’ antwoord ik. ‘Ze weten dat je op vrijdag vrij bent. Er vallen toch geen doden zonder jou?’
‘Daar gaat het me ook niet om,’ antwoordt hij. ‘De kans dat ze bellen is ook nihil. Maar áls ze bellen, wil ik opnemen. Niet voor hen, maar voor mijn eigen reputatie. Zo kom ik betrokken, scherp en ambitieus over. Dat is beter voor mijn carrièreperspectief binnen de organisatie.’
‘Wat een onzin,’ mompel ik zachtjes.
Maar het zet me wel aan het denken. Ik snap hem ergens wel. Hoe vaak heb ik me niet schuldig gevoeld als ik om vijf uur met mijn jas aan klaarstond om de deur achter me dicht te trekken? En hoe vaak heb ik niet gedacht dat ik misschien voor ‘het beeld’ maar wat langer moest blijven zitten aan m’n bureau – ook al zat ik al twee uur lang door Facebook en Nu.nl te scrollen? Het probleem is: ik wíl dat helemaal niet, ik wil gewoon naar huis en ik ben m’n werkgever dat ook helemaal niet verschuldigd. Maar een appje of mail beantwoorden in mijn privétijd? Ook ik maak me daar regelmatig schuldig aan, al heb ik er helemaal geen zin in. Maar ja, je baas zal maar denken dat je lui en ongemotiveerd bent.
Out of office
Anno 2022 is het nog lastig om buiten werktijden níet bereikbaar te zijn voor je collega’s, baas of klanten. Sterker nog, vorig jaar bleek uit cijfers van de Nationale Enquête Arbeidsomstandigheden van het CBS en TNO dat bijna de helft van alle werknemers vaak (24%) of altijd (23%) buiten werktijd bereikbaar is voor het werk. Van de managers is zelfs ruim driekwart buiten hun werkuren bereikbaar voor collega’s of klanten. Want het probleem is: of je het nu wilt of niet, je bént gewoon bereikbaar. Je werkmail kun je op je smartphone zetten en op je (privé)telefoon kunnen ze je altijd bereiken. Want wie doet in hemelsnaam ’s avonds zijn telefoon nog uit of kijkt er de hele avond niet op? Werkgevers, collega’s en klanten weten dit ook. Dus ach, je zal het heus niet erg vinden om nog even een appje of mailtje te beantwoorden.
‘Wel dus.’ Annelot (30) piekert er niet over om buiten werktijden werkmails te beantwoorden. ‘Ik werk als producer van een avondprogramma bij een landelijk radio-station. Mijn werktijden zijn van drie uur ’s middags tot tien uur ’s avonds. Vóór drie uur check ik mijn mail niet en app ik niet terug. Vanaf drie uur krijgt iedereen netjes antwoord, ook mijn managers. Soms wordt er een vergadering gepland om 12 uur ’s middags. Dan wil het weleens voorkomen dat ik niet kom opdagen. En als ik wel kom, krijg ik uitgebreid excuses dat het echt niet op een ander tijdstip kon. Ik wil heus af en toe wel eerder komen, maar niet te vaak.’ Hoe Annelots collega’s hierop reageren? ‘Ik merk dat ik juist heel erg word gerespecteerd, misschien wel onder andere omdat ik mijn grenzen zo goed aangeef. Ik voel me hartstikke gewaardeerd in mijn werk. Ik heb al snel veel nieuwe, grote verantwoordelijk[1]heden gekregen en onlangs had ik een werkgeversverklaring nodig en heb ik die gewoon gekregen.’
Ontplofte groepsapps
Voor Annelot werkt ‘9-tot-5’en’ dus heel goed bij haar huidige werkgever, maar deze mentaliteit wordt zeker niet overal gewaardeerd. Bij sommige organisaties heerst nou eenmaal een cultuur van overwerken en presteren en wordt het je eigenlijk onmogelijk gemaakt om om vijf uur de (digitale) deur achter je dicht te trekken en niet meer te reageren op belletjes, mailtjes en appjes. Ook hier heeft ze helaas ervaring mee. ‘Een paar jaar geleden heb ik ook als redacteur bij een dagelijks tv-programma gewerkt maar dat heb ik niet zo heel lang volgehouden. We werkten officieel in verschillende shifts, maar desondanks werd er verwacht dat je elk moment van de dag beschikbaar was. We hadden een groepsapp die de hele dag roodgloeiend stond. Er heerste een ontzettende prestatiedruk; het was nooit goed genoeg. Ik checkte m’n mail continu: van ’s avonds tot in het weekend.’
Tot Annelot merkte dat het haar te veel werd. Ze nam een aantal dagen vakantie op om er even uit te zijn. ‘Ik liep het kantoor uit en zei semi-grappend: ‘Jullie kunnen me niet bereiken, ik heb vakantie!’ Ik had allemaal plannen, maar ik heb die periode alleen maar op bed gelegen. Ik had de groepsapp op stil gezet. Maar als iemand me tagde, kreeg ik wéér een melding. Dat gaf zo veel stress. Ik voelde continu druk. Toen ik terug was van mijn mini-vakantie checkte ik m’n mail. Er zat een mail tussen waar ik blijkbaar al antwoord op had moeten geven, want ik zag dat ik daarna nóg een mail had met de vraag waarom ik niet reageerde. Vervolgens werd ik bij mijn manager op het matje geroepen: het werd me niet in dank afgenomen dat ik had gezegd dat ik tijdens mijn vakantie niet bereikbaar was en dat ik mijn mail niet had gecheckt. De manager en ik besloten niet lang daarna dat het bedrijf en ik geen match waren en ik ben daar weggegaan.’
Hersteltijd voor je hoofd
Volgens Thijs Launspach, psycholoog en auteur van het boek Fokking druk, is het funest voor je geestelijke gezondheid om dag in, dag uit zo ‘aan’ te blijven staan. ‘Er is weinig verschil tussen aan het werk zijn en buiten je werktijden beschikbaar zijn voor je werk. Voor je hersenen is het allebei werk. Als je toch het gevoel hebt dat je stand-by moet staan en moet reageren op appjes en mailtjes, komen je hersenen niet tot rust. Terwijl je het simpelweg nodig hebt dat je hoofd tot rust komt. Je kunt als mens behoorlijke periodes van inspanning aan, piekdrukte kun je ook prima aan, zolang je dat maar altijd compenseert met periodes van rust. Die zogenaamde ‘hersteltijd voor je hoofd’ komt zo dus in het geding.’
Onderzoek onder werknemers en werkgevers uit 2018 in opdracht van Tele2 onderschrijft dat buiten werktijden nog bereikbaar zijn ervoor zorgt dat je niet optimaal kunt ontspannen. Een op de drie werknemers gaf aan dat het stress oplevert (34%). Slechts 12 procent gaf aan het geen enkel probleem te vinden om continu bereikbaar te zijn. Niet voor niets koppen de kranten al jaren dat het aantal burn-outs maar blijft toenemen. Uit de Nationale Enquête arbeidsomstandigheden van het CBS en TNO bleek dat in 2018 16,4 procent van de mannelijke werknemers en 18,1 procent van de vrouwelijke werknemers enkele keren per maand of vaker burn-outklachten ervaren. Ligt er een verband tussen buiten werktijd bereikbaar zijn en de toename van het aantal burn-outs? Launspach: ‘Ik denk echt dat dit een van de factoren is. Naast ons daadwerkelijke werk krijg je er zo een soort tweede baan bij. Terwijl we ook nog eens alle dingen in ons eigen privéleven moeten managen. We belasten ons hoofd cognitief behoorlijk.’
9 tot 5 maakt gelukkig
Niet zo gek dus dat de rasechte 9-tot-5’ers het gelukkigst zijn, zo blijkt ook uit het onderzoek van Tele2. Zij geven hun werkgeluk gemiddeld namelijk een 7,3. De medium flexwerkers – werknemers die flexibel omgaan met hun werk- en privétijd – geven hun werkgeluk een 7,2, terwijl de 24/7 flexwerkers hun werkgeluk een magere 6,9 geven.
Erg herkenbaar voor Isabel (30), werkzaam als projectmanager bij een groot reclame[1]bureau, die zich inmiddels tot de 9-tot-5’ers mag scharen. ‘Sinds ik niet meer buiten kantoortijden werk, ben ik veel vrolijker, werk ik efficiënter en doe ik ’s avonds weer meer leuke dingen.’ Maar haar grenzen stellen was op een gegeven moment ook een kwestie van bittere noodzaak. ‘Toen ik hier zo’n negen jaar geleden kwam werken, was ik allang blij dat ik tijdens de crisis eindelijk een baan had gevonden. Ik wilde mezelf daarom bewijzen en bleef vaak langer op kantoor om te laten zien dat ik betrokken en gemotiveerd was. Ook moest ik regelmatig buiten kantoortijden voor bepaalde klanten werken, zelfs ’s nachts – dat hoorde nu eenmaal bij mijn functie. Het bezorgde me ontzettend veel stress. Als ik ’s nachts een persbericht moest versturen, kon ik niet slapen, omdat ik bang was dat ik door de wekker heen sliep. Uiteindelijk ben ik overspannen geraakt.’ Toen Isabel na een tijdje thuis te hebben
gezeten haar uren langzaam weer ging opbouwen, kreeg ze nieuwe inzichten. ‘Ik dacht: wat heeft al dat harde werk me nou opgeleverd? Ik werkte op dat moment halve dagen en merkte dat ik daardoor heel efficiënt werkte. Hierdoor realiseerde ik me dat acht uur per dag werken eigenlijk al heel veel is, waarom dan nóg langere dagen maken? Ik ben dan ook groot voorstander van de zesurige werkdag: je krijgt net zo veel gedaan als in acht uur. Vanaf het moment dat ik weer veertig uur per week op kantoor zat, merkte ik ook dat het eigenlijk niemand opviel dat ik altijd om vijf voor vijf m’n spullen pakte en ’s avonds m’n mail niet meer checkte. Ik kreeg zelfs een nieuwe functie en ging meer verdienen. Op de lange termijn levert dit mij én de organisatie juist meer op. Ik ben scherper, gezonder en gemotiveerder.’
Afspraken maken
In 2018 gaf ruim 35,3% van de werknemers aan dat werkstress de belangrijkste oorzaak was van werkgerelateerd verzuim. Je zou alleen al daarom denken dat werkgevers en managers juist helemaal geen belang hebben bij een bedrijfscultuur waarbij je ’s avonds nog regelmatig achter de laptop kruipt. Dat een 9-tot-5-mentaliteit op lange termijn dus juist voor beide partijen meer oplevert, daar is Thijs Launspach het mee eens. ‘Een goede baas heeft jouw welzijn hoog in het vaandel en beschermt je juist tegen de excessen van de bereikbaarheidscultuur. We zijn gewoon een beetje doorgeschoten in de communicatie naar elkaar toe. Als werkgever wil je toch ook zo veel mogelijk burn-outs voorkomen? Het kan overigens wel dat je ambitieus bent en denkt: ik heb nog geen kinderen, ik vind mijn werk leuk, dus ik kan nu vijftig uur per week werken. Maar dan moet je er alsnog voor zorgen dat er genoeg rustmomenten tegenover staan.’ De beste remedie om samen tot een gezonde, langdurige werkrelatie te komen die voor beide partijen bevredigend is, is volgens Launspach dan ook – heel simpel – afspraken maken en verwachtingen uitspreken. ‘Bijvoorbeeld: ‘laten we proberen te voorkomen om buiten werktijd te mailen, en als het heel urgent is: bellen’. Of: ‘geen whatsappgebruik binnen de zakelijke context’. Als je geen goede afspraken maakt, kan alles urgent zijn en kun je het idee krijgen dat het werk altijd doorgaat. Als werknemer krijg je het gevoel dat er van je verwacht wordt dat je ergens op reageert, terwijl dit misschien niet zo is.’
Helemaal niet zo gek dus, die 9-tot-5-mentaliteit. Door de nieuwe technologie zíjn we dan misschien wel altijd bereikbaar, maar dat wil niet zeggen dat je daar ook gebruik van moet maken. Liever niet zelfs. Dus zet af en toe ’s avonds je telefoon op stil, slinger Netflix aan, maak een avondwandeling of hang weer eens in de lampen met je partner en zorg dat je je morgen weer tussen 9 en 5 van je beste kant laat zien. Daar doe je uiteindelijk je baas ook een groot plezier mee. Echt.
Dit artikel heeft eerder in VIVA gestaan.
