Wat was de verzuiling ook alweer? In een notendop hield de verzuiling in dat de samenleving was opgedeeld in groepen langs levensbeschouwelijke opvattingen en sociaal-economische achtergrond. Die groepen werden kunstmatig van elkaar afgeschermd met behulp van onder andere eigen scholen, politieke partijen en omroepen. Zo hadden katholieken, protestanten en socialisten (en meer groeperingen) allemaal hun eigen leefwereld. Vanaf het einde van de 19e eeuw werden die zuilen steeds scherper afgetekend, tot in de jaren zestig de ontzuiling begon. De meeste lezers zullen hoogstens nog wat naweeën van de verzuiling hebben meegemaakt. We hebben nog steeds scholen met een levenbeschouwelijke grondslag en we hebben er ons omroepbestel aan te danken. Dat kun je inmiddels niet meer verzuild noemen, maar in mijn jeugd in de jaren tachtig was het nog lastig voor te stellen dat de katholieke KRO en protestantse NCRV ooit zouden fuseren.
Tot voor kort leek het onwaarschijnlijk dat er nog eens een nieuwe zuil zou ontstaan, maar precies dat lijkt op dit moment te gebeuren. Door de opkomst van extreemrechtse partijen, de toename van complotdenken en het afnemende vertrouwen in de overheid is er een heel ecosysteem van alternatieve media ontstaan op internet. Hoewel die lang niet allemaal samenwerken hebben ze veel overeenkomsten. Ze zetten zich af tegen de gevestigde orde, hebben een diep wantrouwen jegens wetenschap en politiek en verspreiden dezelfde complottheorieën, niet zelden afkomstig uit het buitenland.
Hoewel veelvuldig weerlegd, is het hele scala aan theorieën over bijvoorbeeld corona, Qanon, The Great Reset, satanisme en pedofilie inmiddels gemeengoed geworden in het cluster van radicale alternatieve media. Dat hele spinnenweb is inmiddels een heuse (zij het krankzinnige) ideologie geworden. Logischer is misschien om het een moderne mythologie te noemen. De belangrijkste publieke vertegenwoordigers van die ideologie zijn extreemrechtse politici.
Het medianetwerk van de bruine zuil kent eigen kranten, tijdschriften, uitgevers, YouTube-kanalen en websites. Al deze kanalen bereiken honderdduizenden aanhangers. Die media en hun vaak fanatieke achterban delen allemaal dezelfde weerstand tegen de ‘globalistische elite’ (een antisemitisch hondenfluitje), hebben gelijksoortige politieke opvattingen en delen dezelfde ideologie/mythologie. Inmiddels hebben ze zelfs een eigen publieke omroep gefinancierd met belastinggeld. Sinds dit jaar verspreidt Ongehoord Nederland ongehinderd propaganda en racisme op radio en televisie. Het begint steeds meer op een echte zuil te lijken. Dat ON propaganda de ether in brengt via de Publieke Omroep is niet ongevaarlijk. Het draagt bij aan de normalisering van de ideologie/mythologie van de bruine zuil. Met dank aan Arie Slob.
De voornaamste politieke partij binnen de bruine zuil is Forum voor Democratie, en die rol is ze op het lijf geschreven. Inmiddels is FvD in feite geen politieke partij meer. De partij doet niet meer inhoudelijk mee in de politiek. Forum gebruikt de Tweede Kamer als podium om filmpjes te maken en andere politici te bedreigen. De partij die al langer anti-wetenschap, anti-rechtstaat en anti-feiten was is het gezicht geworden van een verknipte ideologie. Forum voor Democratie is een antipolitieke partij geworden. Het is daardoor de ideale partij voor zelfverzuilende Nederlanders die zich afsluiten van de werkelijkheid. Het voordeel voor Baudet en de zijnen is dat zij daarmee voor die achterban praktisch onfeilbaar zijn geworden. Dat uit zich in persoonsverheerlijking op social media en geeft ze een vrijbrief om te roepen wat ze willen, het publiek vreet het toch wel.
Hoewel Forum voor Democratie na de verloren verkiezingen en alle interne crises zwakker lijkt dan voorheen is de boreale beweging juist sterker dan ooit. Het slimste dat Forum heeft gedaan is (mede dankzij de pandemie) het verstoppen van het racisme in een groter complotdenken. Bange mensen hebben een nog korter geheugen dan andere mensen. Dit jaar organiseert het Jongeren Forum voor Democratie weer de traditionele zomerkampen. Daar wordt de jeugd ondergedompeld in toespraken en filosofie en gaan ze lekker sporten en boogschieten. De associatie met een jongerenbeweging uit de vorige eeuw genaamd Nationale Jeugdstorm (en de Duitse evenknie) is onvermijdelijk. Na de zomer gaan – als alles volgens planning gaat – de eerste Renaissancescholen open. Begint het al op een echte zuil te lijken?
Het goede nieuws is dat de nieuwe zuil in Nederland vooralsnog geen hele grote zuil is. Maar het zou dom zijn deze ontwikkeling te negeren, want er zijn wel degelijk honderdduizenden Nederlanders die zich aangetrokken voelen tot de bruine zuil. Die zich dagelijks onderdompelen in die alternatieve media. En of dat nu is omdat ze de werkelijkheid te ingewikkeld vinden, zich laten verleiden door de mechanismes van het complotdenken, of omdat ze ideologisch gedreven racisten en nationalisten zijn, het is een feit dat een deel van die mensen alleen nog maar gelooft in wat er binnen hun zuil verteld wordt. Zelfs als ze zich niet realiseren dat ze verzuild zijn geraakt. Welkom in Forumland.
De kenmerken van de nieuwste zuil doen nog het meest denken aan die van de Nationaal-Socialistische Beweging uit de vorige eeuw. Ook deze beweging was nationalistisch, racistisch en had een eigen mythologie. Ook destijds deed men aan persoonsverheerlijking en geschiedsvervalsing. Alternatieve feiten zijn niet iets nieuws uit onze tijd. De NSB werd in 1945 verboden, maar de bruine zuil is terug in Nederland.
Foto: Polygoon – Haags Gemeentearchief, Public Domain, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=6433024
Generalkommissar zur besonderen Verwendung Fritz Schmidt (1903-1943), met achter hem Rijkscommissaris Arthur Seyss-Inquart, 1941-07-21, Den Haag. Sportwedstrijden van de Hilterjugend en de Nationale Jeugdstorm op het sportterrein aan de Laan van Poot, uitreiking van een prijs door generaal commissaris Schmidt.
