Op advies van Kathleen verkent Tom Waits sindsdien de keerzijde van de menselijke psyche. De kant waarin het onverwachte en onafwendbare op sleeptouw wordt genomen met behulp van schots en scheve (wan)klanken. De kentering betekende een opvallende artistieke ommezwaai. In positieve zin wel te verstaan. Al snel diende de beloning zich aan in de vorm van het groteske meesterschap Swordfishtrombones.
Ja, ze zijn er nog wel, Waits’ vertellingen over zelfkanttypes uit de onderbuik van de samenleving. Maar ze krijgen vanaf dit album, onder meer dankzij de veelzijdige bijna experimentele instrumentatie, veel meer gelaagdheid. Inspiratie blijkt er in huize Waits volop getuige een hele reeks daaropvolgende meesterwerkjes. We noemen er een paar: Rain Dogs, Franks Wild Years, Bone Machine, Mule Variations. Dan is er dus Real Gone. De woorden betekenen zoveel als een definitief afscheid, een voorgoed einde. Real Gone heet niet voor niets de overlijdensrubriek van het muziekblad Mojo. Waits neemt op deze plaat een diepe duik in het verleden. Om te zien wat er is gebeurd en of er nog wat van te maken valt.
Op de binnenhoes herinnert een foto van een oude microfoon aan de jaren vijftig. De muziek lijkt opgenomen in een vuilnisemmer. Waits’ stem kraakt als een 78-toerenplaat. Tijdens het nummer Circus speelt er voortdurend eentje op de achtergrond. In veel andere songs bonken percussie, bas en gitaren rauw en claustrofobisch over en door elkaar. Songs staan stijf van een uiterst ruwe en ruige cadans die ook nog eens zwaar uit het lood staat.
Waits zelf orakelt als een beat-dichter in de traditie van Jack Kerouacs ‘bop-prose’; korte zinnen, van de hak op de tak, bam, bam, bam, af en toe onverstaanbaar grommend. Verhalen waar soms niet altijd een touw aan vast te knopen valt, waarin wortels omhoog en takken naar beneden groeien. “An old black tree, scratching up the sky with boney, claw like fingers”. Voor Waits zijn de elementen en de natuur een metafoor voor naderend onheil.
Over mensen die niet weten dat ze hun beste tijd hebben gehad. In Hoist That Rag verwijst de zanger naar het boek Paradise Alley. Deze historische roman speelt zich af in het New York van de Amerikaanse burgeroorlog. Een boek over sterke vrouwen die proberen te overleven temidden van tumult veroorzaakt door gangsterbendes en rassenhaat. En check effe dat venijnige gitaarspel van Marc Ribot.
Op Real Gone wordt het verleden gekoesterd en de toekomst argwanend begroet: “carving out a future with a gun and an axe”. Dan moet je niet raar opkijken wanneer vrouwen er tòch vandoor gaan. Met de noorderzon vertrokken: in How’s It Gonna End, Clang Boom Steam, Baby Gonna Leave Me, Make It Rain. Dat zijn er nogal wat. In een ander nummer draagt iemand een t-shirt van Roy Orbison. Is er dan niks moderns aan deze plaat? Nou, in een van de songs wordt iemand verzocht zijn “cell phone” uit te zetten.
Wat is er allemaal aan de hand? Waits geeft niet meteen een duidelijk antwoord. Hij zingt, mompelt, over mensen die de rekening krijgen gepresenteerd voor zaken die plaatsvonden in het verleden. Real Gone dus. Pleite. Afnokken geblazen. Vrouwen die weglopen van mannen met een destructief karakter. Omdat volgens filosoof Walter Benjamin “het destructieve karakter niets duurzaams ziet. Maar omdat het overal een weg ziet moet het ook de weg ruimen. Niet altijd met grof, soms met subtiel geweld”.
Mensen met een destructief karakter worden met terugwerkende kracht ingehaald door de tijdstrein (door U2-zanger Bono omschreven als “time is a train, making the future the past”). Het zijn dus de vrouwen die hopelijk tijdig weglopen bij karakters die weer lijken weggelopen uit de boeken van zelfkantchroniqueurs Charles Bukowski en Paul Auster. Tom Waits is hun geestverwant. Alleen doet hij er nog een schepje bovenop. Hij maakt er muziek bij. Real Gone is prachtig en simpelweg een van de meest opmerkelijke en beste albums die hij maakte.
(Let op: Tom Waits heeft Real Gone in 2017 opnieuw uitgebracht in een ietwat afgevlakte versie. Op deze variant is door hem een paar opvallende wijzigingen doorgevoerd. Zo is er aan Hoist That Rag ineens een scheut blazers toegevoegd. Het bovenstaande stukje gaat over de originele plaat uit 2004.)
