Als journalist met een achtergrond en specialisatie in onder meer het Nederlandse televisielandschap, vond ik het wel eens de moeite waard om weer een aflevering te kijken van Ongehoord Nieuws. Zeker gezien de aflevering van donderdag 15 september nogal wat tongen deed losmaken. Let wel, tegenwoordig is het geen nieuwsprogramma meer, zoals de titel wellicht doet verwachten. Ongehoord Nieuws biedt sinds seizoen twee ‘opinie en duiding’, hoewel de titel van het programma ook dát niet helemaal waarmaakt.
Toegegeven, ik ben misschien iets bevooroordeeld. Eerder schreef ik al voor Reporters Online kritisch over de omroep van Arnold Karskens en zijn nieuwsvoorziening. Maar ik ben er met een open houding ingestapt. Laten we het programma opnieuw een kans geven. Is het wederom kijken naar een bermbrand die zich steeds verder ongecontroleerd verspreid, of is er daadwerkelijk iets veranderd?
45 minuten eenzijdig beeld
In vergelijking met het vorige seizoen zitten er nu twee witte blonde dames achter de presentatiedesk. Zo inwisselbaar als ze zijn, zou het waarschijnlijk niet eens opvallen als ze van plek zijn gewisseld tussen een item door. Ahmed Aarad die het vorige seizoen naast Arlette Adriani zat is inmiddels ingeruild voor Raisa Blommestijn die al vaker te zien was als opiniemaker en duider in het programma. Of het niveau achter de presentatiedesk nu kwalitatief en journalistiek hoger is, dat laat ik nog even in het midden. Dat mag u zelf invullen.
De opening van het programma hakt er meteen goed in: “Racisme, iedereen heeft het erover, maar wie zijn de schuldigen?” zegt Arlette Adriani. Een korte clip van een item van een verslagever volgt. Hij legt een zwarte vrouw een dilemma voor: “Zonder blanke mensen, zou racisme dan verdwenen zijn?” De vrouw twijfelt en zegt een beetje lacherig: “eh… ja, ja dat denk ik dan wel eigenlijk.” De oorlog in Oekraïne komt voorbij, met een korte videosnack van Geert Wilders. Dan nog wat harde oneliners over ‘ellende in de jeugdzorg, het wekelijkse mediaoverzicht, de absurditeit van woke-investeren en zoals iedere donderdag de column van Arnold’ (Karskens, red.).
Blommestijn legt uit dat het ‘bepaalde journalistieke keuzes zijn’ waarom iets niet wordt uitgezonden.
Waar Blommestein als een robot de autocue voorleest zonder nog in tranen uit te barsten van de spanning – want wat zal deze aflevering nu wéér teweegbrengen – houdt Adriani de vaart er nog lekker in. Toch twijfel ik nu al. Moet ik dit wel verder willen kijken?
In de studio zit Tweede Kamerlid Pepijn van Houwelingen (FvD) om te praten over de oorlog in Oekraïne en de rol van Nederland hierin. Met schrijfster Shohreh Feshtali wordt gesproken over racisme en politicus Paul Cliteur (FvD) wordt geïntroduceerd als panellid om zijn visie te geven over de H.J. Schoo-lezing van minister Yeşilgöz (VVD). Aan de hand van de aangekondigde onderwerpen en gasten valt voorzichtig op te maken dat de ongehoorde Nederlander toch vooral aan het radicaler rechtse spectrum zit. Ofwel: 45 minuten lang ongehoorde boze witte mensen die zichzelf voelen achtergesteld. Een enkele uitzondering daargelaten.
‘Journalistieke keuzes’
Voordat de dames achter de desk beginnen met het eerste item, praat Adriani eerst met Blommestijn over de uitzending van afgelopen dinsdag. Ze kregen wat ‘feedback’ van het CBS over hun item over oversterfte en vaccinatieschade. Een quote waarin gesteld wordt dat het vaccin toch echt veilig is, had de vorige aflevering niet gehaald. Het CBS tekende protest aan. Een rectificatie volgt, al dan niet met tegenzin. Ironie alom: de zogenoemde ‘ongehoorde mensen’ horen de anderen niet meer. Blommestijn legt uit dat het ‘bepaalde journalistieke keuzes zijn’ waarom iets niet wordt uitgezonden. Tot zover ook meteen de verantwoording voor hun visie op kwaliteitsjournalistiek.
Dan het item waar een hoop ophef over ontstond: racisme. Het item wordt geïntroduceerd met onder meer foto’s van Tweede Kamerlid Sylvana Simons (BIJ1). Een voice-over vertelt over de ophef binnen het Amsterdamse partijbestuur. Opnieuw de vraag van de verslaggever: “Zonder blanke mensen, zou er dan nog steeds racisme zijn?” Een witte vrouw antwoordt: “Ja, ik denk het wel, maar dan zullen er vast wel weer andere kenmerken zijn die gediscrimineerd worden.” Dan wordt de vraag aan de zwarte dame gesteld, zoals eerder genoemd. Als de vraag wordt gesteld: “Kunnen zwarte mensen racistisch zijn”, zeggen meerdere witte mensen: “ja, iedereen kan racistisch zijn.” De zwarte vrouw zegt van niet, verwijzend naar wat zwarte mensen meemaken en in het verleden hebben meegemaakt.
Nieuwe woorden ontstaan, anderen gaan naar het literaire kerkhof. Zo ook het N-woord.
In de lijn van Blommestijn wordt dit item vast verantwoord als een “journalistieke keuze”. Slechts een zwart persoon komt aan het woord in dit item en net die ene persoon heeft dan “toevallig” een afwijkende mening. Representatief en onafhankelijk stukje kwaliteitsjournalistiek? Ik betwijfel het.
Ironie alom
Blommestijn opent het vuur in de studio. “Ja, Shohreh, we hebben al in het filmpje een discussie kunnen zien, kunnen n**** wel of niet racistisch zijn, wat vind jij?” Ai… En hier ging de kersverse presentatrice van dit ‘opinie- en duidingsprogramma’ meteen flink over de schreef. De uitzending is nog maar net vijf minuten live in de lucht of de eerste rel op Twitter breekt al los. Maar kunnen we dan écht niets meer zeggen? Als een groot deel van de ‘ongehoorde achterban’ vindt dat deze uitspraak zou mogen, dan is het toch wel geoorloofd?
De schrijfster aan wie de vraag wordt voorgelegd zegt: “(…) Ik denk dat er een coup is gepleegd op onze taal, en woorden worden gemanipuleerd en mensen worden daarmee gechanteerd en daar heb ik echt heel veel moeite mee. We moeten echt leren om de definitie van woorden te begrijpen voor wat ze zijn en ons niet laten slepen met gevoelens en alles wat ze in de strijd gooien om de strijd te kunnen winnen.”
Opnieuw een kersvers stukje onbewuste ironie. De schrijfster geeft hier haar visie op racisme, maar tegelijkertijd gooit ON! hun eigen ruiten in. Met de uitspraak van het N-woord is veel te doen geweest. Ja, je kunt vinden dat er te veel met gevoel wordt gesproken met betrekking tot de specifieke terminologie die Blommestijn hier hanteert. Maar taal is continu aan verandering onderhevig. Nieuwe woorden ontstaan, anderen gaan naar het literaire kerkhof. Zo ook het N-woord.
Het woord is niet voor niets grotendeels maatschappelijk in de ban gedaan. Het heeft een kwetsende ondertoon. Het woord werd gebruikt in Nederlands koloniale periode om een zwarte Afrikaans persoon te definiëren. De Dikke van Dale meldt intussen al dat de term verouderd is en sinds eind 20ste en begin 21ste eeuw ook kwetsend is en als racistisch kan worden ervaren. In België heeft VRTtaal, de taaladviesdienst van de Vlaamse publieke omroep zelfs gesteld dat de term dermate minachtend, beledigend en kwetsend kan worden ervaren, dat het daarom nooit mag worden gebruikt op de omroep.
Wie manipuleert wie eigenlijk bij Ongehoord Nieuws?
Voor mij rijst de vraag op: wie manipuleert wie eigenlijk bij Ongehoord Nieuws? Is het de woke-gemeenschap die het gebruik van het N-woord door Blommestijn verwerpt? Of zijn ze het zelf, maar zoeken ze de confrontatie op om vervolgens de schuld bij de ander te kunnen leggen? Ik zie het vooral als de jongen die ‘wolf’ riep, als grap, tot de dag daar was dat er echt een wolf bij de schaapskudde was en niemand hem nog geloofde. Het is niet de woke-gemeenschap die Ongehoord Nederland! cancelt, dat doen ze zelf.
Balanceren op een dun koord
Ombudsvrouw Margot Smit deed onderzoek naar aanleiding van de vele klachten die binnenstroomden over deze aflevering. Op de website van de Omroepombudsman valt te lezen dat er in drie dagen tijd meer dan 1750 mensen de moeite hebben genomen om opmerkingen en klachten in te sturen naar aanleiding van dit item. Het item zou als discriminerend, opruiend, haat zaaiend en racistisch worden ervaren. Verder zijn er klachten over het verspreiden van onjuiste informatie en zouden de presentatoren zich onvoldoende journalistiek opstellen in dit en andere onderdelen van het programma.
De NPO liet al vrij snel weten dat vrijheid van meningsuiting hoog in het vaandel staat, maar dat de grenzen aan de vrijheid van meningsuiting in deze uitzending bereikt zijn. Ook alle andere publieke omroepen hebben in een persbericht laten weten achter deze reactie van de NPO te staan en deze uitzending van Ongehoord Nieuws af te keuren en veroordelen.
Zo zie je maar hoe een ongehoorde groep mensen zichzelf de mond snoert.
Dat Ongehoord Nieuws op een dun koord balanceert was al duidelijk. Op 7 juni 2022 meldde de NOS dat de NPO een boete oplegde aan de omroep vanwege het schenden van de journalistieke code. Ze waren nog mild, want er kon een boete opgelegd van 15% van het jaarbudget, maar er werd slechts 2,5% opgelegd. Alsnog een bedrag van zo’n 93.000 euro. Ook toen was de klacht dat de presentatoren van Ongehoord Nieuws zich niet voldoende kritisch opstelden en in feite een doorgeefluik was. De Vlaamse politicus Filip Dewinter kreeg bijvoorbeeld vrij spel om de extreemrechtse omvolkingstheorie uit te dragen, zonder een kritische vraag vanuit de presentatoren.
Als dit nieuwe incident wordt veroordeeld door de NPO kan de staatssecretaris van Cultuur en Media Gunay Uslu (D66) besluiten om de omroeplicentie in te trekken. Wanneer er twee sancties zijn opgelegd tegen een omroep heeft Uslu die mogelijkheid ter beschikking. Of dit ook zal gebeuren is nog maar de vraag natuurlijk. Radicaal en populistisch rechts heeft een behoorlijk actieve en luide achterban, maar het aantal Kamerzetels is klein. Zo zie je maar hoe een ongehoorde groep mensen zichzelf de mond snoert. Ik vermoed dat het niet lang zal duren voor dit programma en de omroep op het televisiekerkhof ligt. Iemand riep ‘wolf’ en niemand kwam nog kijken. Sterker nog, we zapten gretig verder.
