Hoe haal je de Vlaamse en de Nederlandse Top 2000 uit elkaar? Geen makkelijke opgave, want vooral bovenin lijken die lijsten als twee druppels water op elkaar. Met al jaren één uitzondering: Nederlanders kiezen massaal voor Avond van Boudewijn de Groot, Vlamingen voor Mia van Gorki.
Mia is een creatie van de te vroeg gestorven Gentse musicus Luc De Vos. De tekst bevat regels die al bij het verschijnen van het lied in 1992 zo schimmig klonken dat ze vandaag onsterfelijk blijken. Alleen Elvis blijft bestaan. De middenstand regeert het land / Beter dan ooit tevoren.
Mia staat ook voor Mensen in Armoede. Vanavond vormt het lied, in een vertolking van Jan De Smet en de achternaamloze Linda, de aftrap van Ten derden male. Het is een initiatief van Jos Geysels en Erik Vlaminck, die zo hun pamflet introduceren. Zij vragen daarmee aandacht voor armoede, voor de groeiende ongelijkheid. Ze deden dat eerder in De schande en de keerzijde (2014) en Uit woede en onbegrip (2019). Je moet op dezelfde nagel blijven kloppen, aldus Vlaminck.
Jos Geysels is een voormalig kopstuk van Agalev, de voorganger van Groen! Eén van zijn wapenfeiten is het cordon sanitaire rondom het Vlaams Belang. Hij mag zich tooien met de eretitel Minister van staat. Twintig jaar terug is hij afgezwaaid uit de politiek. Sindsdien houdt hij zich bezig met het bevorderen van literatuur, ontwikkelingssamenwerking en armoedebestrijding.
Erik Vlaminck is een succesvol roman- en theaterauteur. Hij is ook de geestelijke vader van Dikke Freddy, die vanaf de onderkant van de samenleving al drie decennia lang politici en beleidsmakers via open brieven maatschappelijke misstanden onder de neus wrijft.
Over de opkomst kunnen beide mannen tevreden zijn. De Roma in Borgerhout telt op deze maandagavond zo’n 200 bezoekers. De aankondiging belooft een “crisisfeest in triestige tijden” en de avond zal niet teleurstellen. De afwisseling van politiek, humor en muziek zorgt ervoor dat je voortdurend op het puntje van je stoel zit.
Dat ligt niet in het minst aan de muzikale omlijsting door Jan De Smet. De veelzijdige artiest brengt onder meer een krachtige versie van de folksong Us poor fellows ten gehore. Op een ander moment vormt Suikerspin een mooi eerbetoon aan de gelijknamige roman van Erik Vlaminck.
Op zijn beurt kruipt Vlaminck voor de gelegenheid in de huid van Dikke Freddy en declameert droogkomisch een vijftal brieven. De epistels kenmerken zich altijd door een bedrieglijk naïeve en tegelijk brutale toon. “Ik zie hem graag”, zei de schrijver ooit over zijn personage. Het is moeilijk niet te houden van de kwajongensachtige Freddy.
Vanavond zijn de onderwerpen de zwartwerkende leefloontrekker, bemande loketten als bedreigde diersoort, dure detectives die in opdracht van de Vlaamse overheid sociaal gesjoemel moeten opsporen, woningnood en postzegels.
Postzegels? Ja, postzegels zijn schreeuwend duur geworden. Vijf stuks voor een standaardbrief binnen Europa kosten bijvoorbeeld € 10,45. Maar Dikke Freddy heeft er wat op gevonden. Hij verwisselt afzender en geadresseerde op de envelop, plakt geen postzegel, ongefrankeerde enveloppen gaan altijd retour afzender, en klaar is Kees. En als straks geen enkele politicus hem meer terugschrijft, dan gaat de post naar het koningshuis. Daar hoeft geen postzegel op en hij krijgt altijd antwoord.
Erik Vlaminck kruipt in de huid van Dikke Freddy (Afbeelding: Marcia van der Zwan)
Mattheuseffect
De ruggegraat van de avond is het interview van Knack-redactrice Ann Peuteman met Jos Geysels. Geysels heeft het over de muur die de samenleving in twee verschillende werelden splijt, 2/3 hogere middenklasse-rijk-superrijk aan de ene kant, 1/3 havenots aan de andere kant, en hoe dat de democratie bedreigt. Hoe die muur zichtbaar wordt op Zaventem, waar vakantiegangers klagen over vluchtvertragingen, terwijl bagageafhandelaars zich afvragen hoe ze ooit op zo’n verre vakantie kunnen gaan.
De ex-politicus noemt het mattheuseffect – “Want aan ieder die heeft, zal gegeven worden; maar wie niet heeft, hem zal nog ontnomen worden zelfs wat hij heeft” – en hoe de overheid dat nog versterkt door investeringen te sponsoren die de armlastige zich al lang niet meer kan veroorloven.
De cijfers liegen er intussen niet om. 14% van de Belgen leeft op of onder de armoedegrens, 18% zit daar net boven. In Vlaanderen staan 200.000 gezinnen op de wachtlijst voor een sociale woning, meestal jarenlang. Ten derden male is, in de woorden van Geysels, georganiseerd gezeur dat als geweldloze munitie dient om verandering af te dwingen.
Jos Geysels op de praatstoel, met Ann Peuteman (Afbeelding: Marcia van der Zwan)
Geysels is een soepele prater, van het soort dat je in de politiek vaker zou willen zien. Maar hij chargeert, en geeft dat ook toe. Hij versterkt zo soms clichés die hij juist wil bestrijden. Zo zullen veel minderbedeelden uit die Groep van 1/3 zich niet herkennen in zijn schets van “deplorables”, vooral niet wanneer het gaat over hun sociale isolement. En Geysels slaat de plank mis als hij stelt dat iedereen weliswaar stemrecht heeft, maar zich minder dan vroeger kan laten horen. Drempelverlagende social media hebben de stemlozen juist meer stem gegeven dan ooit. Brieven schrijven à la Dikke Freddy, dat was ook vroeger maar voor weinigen weggelegd.
Maar Geysels’ repliek zou zijn dat hij mensen moet wakker schudden en dat de cijfers hem toch een beetje gelijk geven. “Geen verandering in de Wetstraat zonder beweging van de straat.”
Misschien moet je niet-Vlaming zijn om te beseffen wat vanavond onaangeroerd bleef. Met geen woord is er over de verschillen tussen de gewesten gerept. Toch zijn die verschillen enorm. Kersverse cijfers laten zien hoe het armoederisico in Wallonië 17,3% is, bijna twee keer zo hoog als in Vlaanderen, en in Brussel zelfs tweeëneenhalf keer zo hoog. Op de 10.000 mensen zijn er 12 dak- en thuislozen in Vlaanderen, in Wallonië en Brussel resp. 25 en 30.
Het doet weinig af aan een geslaagd Vlaams crisisfeest. Brussel en Wallonië komen vast nog aan bod, misschien in een vierde pamflet. Drie keer mag dan scheepsrecht zijn, maar deze nagel kan nog wel wat klop gebruiken.
© Ricus van der Kwast, oktober 2022
Dit artikel is ook verschenen in Argus, jaargang 6, nummer 137, 26 oktober 2022
Verantwoording en opmerkingen
Ten derden male van Jos Geysels en Erik Vlaminck is verschenen bij uitgeverij Vrijdag, 47 bladzijden, verkrijgbaar voor € 12,50
Voorstelling gezien: Theater De Roma, Borgerhout, maandag 10 oktober 2022
De armoedecijfers voor de drie gewesten zijn afkomstig van het Institut Wallon de l’évaluation, de la prospective et de la statistique (Iweps) en van Jessy de Cooker.
17 oktober is de Werelddag van het Verzet tegen Armoede
