In de zomer van 2022 kon ik echt niet meer om de verslechterde economische situatie in Suriname heen. Bij aankomst zie ik overal kapotte auto’s rijden. Auto’s zonder verlichting, met enorme deuken die niet gerepareerd zijn of met bumpers die met tape zijn vastgeplakt. Bij afhaalrestaurants wordt er gewikt en gewogen over wat er wel en niet gekocht kan worden, en veel winkels hebben definitief hun deuren gesloten. Surinamers die uitbetaald worden in US dollars of in Euro’s kunnen hun levensstijl nog redelijk behouden. De rest van het land pinaart.
De gewone Surinamer
Ik ontmoet veel gefrustreerde Surinamers. Ze willen dat het beter gaat met het land. Tijdens de rit van de luchthaven naar mijn verblijf in Paramaribo-Zuid, vertelt de chauffeur dat hij niet begrijpt waarom elke maand een extra vrije dag wordt ingelast. Juist nu dat het slecht gaat met het land, moet iedereen hard werken en niet feesten en geld uitgeven. Zijn teleurstelling in Santokhi is groot. Hij wil het niet, maar hij zal bij de volgende verkiezingen weer op Bouterse gaan stemmen. Bouterse is ook niet goed voor het land, zegt hij, maar die man heeft tenminste nog hart voor het volk. Graag zou hij op iemand anders willen stemmen, maar wie dan??
De volgende dag zit ik samen met de dame die mijn huurauto brengt, te wachten op haar lift terug naar huis. Op dat moment vinden er demonstraties plaats op het Onafhankelijkheidsplein. In reactie daarop vertelt ze mij dat ze liever groentes in haar tuin plant, dan dat ze naar één van de demonstraties gaat. Ze bedoelt daarmee te zeggen dat die demonstraties geen effect zullen hebben, maar de plantjes die ze plant, zullen haar over een aantal weken eten geven. Ze vertelt daarmee op indirecte toon dat ze weinig vertrouwen heeft in de huidige regering.
Dat veel mensen het moeilijk hebben en nauwelijks kunnen rondkomen, zie ik niet gelijk als buitenstaander. Maar ik ken wel het Suriname van rond 2010, toen het goed ging met het land. En daardoor valt het mij op dat bij een bezoek aan een gezin waarvan de ouders beiden een kleine salaris verdienen, dat hun koelkast nu altijd leeg is. Geen groente, geen fruit, en zelfs geen frisdrank meer. Er staat geen eten meer klaar en er wordt mij niets aangeboden. Ze eten zelf veel witbrood met pindakaas. Als er een feestje is, dan maken ze nu zelf de bami en nasi klaar en barbecueën ze hun eigen gekochte vlees. Dat was in 2010 wel anders. Tijdens een verjaardagsfeest werd er eten besteld, kwam de hele familie en meer, en reden de vrachtwagens met dansende mensen door de stad. Dat zit er niet meer in voor hen. Alleen aan het einde van de maand, als ze hun salaris hebben ontvangen, wordt er soms iets afgehaald. Naar een restaurant gaan ze nooit meer.
Ik huur altijd een AirBnB als ik naar Suriname ga. De bewoners bij wie ik vaak op het erf verblijf, zijn op leeftijd. De vrouw met haar vriend hadden tijdens mijn vorige bezoek nog twee auto’s, nu staat er één stil, kapot. Van de ander moet de v-snaar worden vervangen, die sneert elke keer als ze wegrijden, maar ze hebben daarvoor geen geld.
Afhaalmaaltijden als indicatie van economische situatie
De steeds slechter wordende economie van Suriname kan het best afgemeten worden aan de grootte van de maaltijden die je krijgt bij een afhaalrestaurant. Was vroeger de kleinste portie een langwerpig foambakje en een normale portie een grote vierkante versie ervan, nu is de kleinste portie een hamburgerbakje, de helft van wat tien jaar geleden een kleine portie was. De prijs van het hamburgerbakje is meer dan vroeger van de langwerpige. Regelmatig zie ik dan ook mensen die wikken en wegen bij een afhaalrestaurant voordat ze een bestelling plaatsen voor een bami of nasi. Bij een Chinees restaurant liep een man een aantal keren heen en weer naar de auto om af te stemmen met zijn gezin. Maar mijn hart breekt vooral als ik op een vrijdagavond Blauwgrond bezoek. De plaats waar iedereen heenging voor een leuke avond bij een Javaanse warung. Het was de plek to-go voor middenklasse Suriname. Parkeren was altijd een probleem. Nu, op vrijdagavond, is Blauwgrond verlaten. Er wordt alleen nog wat afgehaald, maar nog nauwelijks uitgebreid getafeld bij één van de verschillende warungs.
Niet iedereen heeft het slecht
Daarentegen is het heel druk aan de Van Sommelsdijckstraat, net buiten het stadscentrum, vlakbij hotel Torarica. Hier komen Surinamers naartoe om zich tegoed te doen aan grote porties Argentijns vlees, sushi, pizza’s en allerlei andere Europese en Amerikaanse gerechten. De muziek schalt uit de luidsprekers en iedereen ziet er op haar mooist uit. Als ik hier ben, is het moeilijk voor te stellen dat het slecht gaat met Suriname. Maar voor een deel van de Surinamers gaat het ook helemaal niet zo slecht. Families die in de goud, bosbouw of drugshandel zitten, beleven gouden tijden. Werknemers die uitbetaald worden in US dollars of in Euros, merken ook niet zoveel van de slechtere economie. Want met de slechtere economie stijgen ook de wisselkoersen waardoor ze meer SRD’s krijgen voor één US dollar.
De rellen die nu op 17 februari hebben plaatsgevonden, kwamen alleen ook bij hen hard aan. De rellen hebben een nieuwe dimensie aan de hele situatie in Suriname gegeven.
Kanteling
Overdag merkte ik niet veel van de rellen, omdat ik in Paramaribo-Zuid verblijf. Maar toen ik later met de auto door de stad reed om naar een verjaardagsfeestje te gaan, voelde de stad heel surreal aan. Alle winkels, supermarkten, restaurants en benzinestations waren gesloten, overal waren de metalen rolluiken naar beneden en de parkeerplaatsen verlaten. Waar op een vrijdagavond de straten vol zijn met auto’s, reden er nu nog maar een paar. Op de terugweg naar huis liepen groepjes jongeren op straat bij ons in de wijk, de ME stond klaar om in te grijpen en buurtbewoners hebben diverse schoten gehoord. Het is rustig gebleven, maar op het verjaardagsfeestje kwamen de meeste gasten niet opdagen. Zij bleven thuis om op hun huis, bedrijf of familie te passen.
Deze rellen roept bij veel Surinamers herinneringen op uit de jaren ’80. Ook zij die het goed hebben, verlangen niet terug naar die chaotische en gewelddadige tijd. Tegelijkertijd verlangt ook niemand naar de economische crisis van de jaren ’90. Daarom is de hoop van veel Surinamers gevestigd op de recentelijke olievondsten, die zullen het economische tij van het land gaan keren. Maar een aantal weken geleden is bekend geworden dat het nog tot 2027 duurt voordat de olie daadwerkelijk gewonnen gaat worden. Dat is nog 5 jaar.
Hoe kunnen die jaren overbrugd worden zonder al te veel problemen? Hoe wordt de situatie van de jaren ’80 en ’90 vermeden? Welke politieke leider is in staat om het land goed te besturen, zoals Venetiaan dat aan het einde van de jaren ’90 en aan het begin van deze eeuw heeft gedaan? Niemand in Suriname heeft daarop een goed antwoord. Wel is inmiddels duidelijk dat Santokhi niet de juiste man daarvoor is. Dan toch maar weer terug naar Bouterse zoals mijn chauffeur dat waarschijnlijk gaat doen bij de volgende verkiezingen?
