Op 24 augustus 2014 raakte de Syrische Maysoon Karbijha vermist op de Middellandse Zee toen ze met haar vader en broer de oversteek maakte naar Europa. De overbeladen boot waarop de dan 20-jarige Maysoon zich bevond kapseisde en zonk voor de kust van Libië. Van de 712 opvarenden redde de Italiaanse kustwacht er 488, onder wie Maysoons vader en broer. 24 lichamen werden later uit het water gehaald. Volgens de Italiaanse kustwacht worden zo’n 200 opvarenden sindsdien vermist.
Maysoons zus, Batoul Karbijha (32), had dezelfde oversteek vanuit Libië kort daarvoor succesvol gemaakt en woonde op het moment van het ongeluk al enige maanden in Nederland. De overige familieleden waren aanvankelijk niet van plan om Syrië te verlaten. Maar kort nadat Batoul in Nederland in 2014 aankwam, werd haar broer er ten onrechte van beschuldigd dat hij op Facebook het Syrische leger zou hebben beledigd. Hij werd drie maanden vastgezet en gemarteld in de gevangenis. Na zijn vrijlating besloot de familie het land te ontvluchten, een beslissing die Maysoon noodlottig zou worden, waar Batoul een documentaire over maakte.
Onvrij als journalist
Maysoon Karbijha was intelligent en creatief, leren we uit de documentaire My Maysoon. Ze studeerde tegelijkertijd architectuur aan de Universiteit van Damascus en muziek aan het Syrische Higher Institute of Music. Ze zong en begeleidde zichzelf daarbij op de oed, een snaarinstrument dat de voorloper is van de luit. “Ze had een geweldige stem”, zegt haar broer in de documentaire, zichtbaar geëmotioneerd. Maar zelf bleef Maysoon altijd bescheiden over haar talenten.
Voor Batoul vormt het verlies van haar zus een keerpunt in haar leven. “Ik veranderde van iemand die gelukkig en succesvol had kunnen zijn in iemand die naar alles kijkt door de lens van deze gebeurtenis”, vertelt ze. “Mijn hele leven draaide ineens om dit verlies.” Batoul beschrijft zichzelf niettemin als een ‘gewone Syrisch vrouw’. Toen ze in 2012 afstudeerde als journalist aan de Universiteit van Damascus, dacht ze niet dat ze documentairemaker zou worden. Ze wilde in de televisiewereld aan de slag als redacteur of als nieuwslezer. Na haar afstuderen werd ze redacteur bij een televisiezender in Damascus, maar ze hield het niet langer dan drie maanden vol. “Je zag aan mijn gezicht hoezeer ik het oneens was met de opinies die het regime ondersteunden.”
Al snel realiseerde Batoul zich dat ze als journalist geen kansen kreeg in een land waar de staat alle media controleert. Zij belandde na haar vlucht in Nederland. Omdat het voor haar lastig is om haar oorspronkelijke beroep uit te oefenen in het Nederlands, is ze zich gaan richten op films en documentaires. Ze vond een baan bij videoproductiebedrijf ZoomIn en vestigde zich met haar Nederlandse man in Amsterdam.
Negatieve opmerkingen
Het verlies van haar zus bleef al die tijd aan haar knagen. Sinds het noodlottige ongeval in 2014 heerste er stilte rondom het onderwerp in haar familie. Voor haar ouders, broer en zus, die inmiddels allen in Nederland wonen, was het onderwerp taboe. “Als Syriërs zijn we niet gewend om over onze gevoelens te praten”, vertelt Batoul. “In onze familie was het een heel gevoelig onderwerp.” Wat het extra lastig maakte, waren de negatieve opmerkingen die ze soms te horen kregen. Batoul: “Ik hoorde iemand zeggen: ‘Ze hebben hun dochter in zee gegooid!’”
Als reactie daarop nam Batoul afstand van haar omgeving en vermeed het contact met haar vrienden en kennissen, ondanks de vele mensen die wel steun boden. “Ik dacht dat ik alles in mijn eentje aankon, zonder de hulp van anderen.” Als ze terugkijkt op deze jaren, beseft ze dat ze een diepe depressie doormaakte en dat haar hyperonafhankelijkheid een traumareactie was.
Maar haar nieuwe kennissen wisten vrijwel niets over haar zus. Wanneer ze door haar sociale media scrolde zag ze niets meer over Maysoon en ook thuis bij haar ouders werd het onderwerp vermeden. Zelfs op de dag waarop haar zus ooit verdween noemde niemand haar naam en werd er niet over haar gesproken. “Ik vond dat we Maysoon diep onrecht aandeden door niet meer over haar te praten. Dat werd voor mij een nieuwe uitdaging: zij is er niet meer, maar we moeten haar herinneren en eren.”
Ze besloot om de documentaire My Maysoon te maken over haar zus en haar verdwijning op zee. Zo’n persoonlijk verhaal delen, dat vergde veel moed, vooral omdat Batoul zich jarenlang had afgesloten van haar directe omgeving. Ze overtuigde haar vader om zijn deel van het verhaal te vertellen, aangezien hij erbij was geweest en belangrijke informatie had. “Eerst filmde ik sfeerbeelden in huis zonder hem te interviewen. Beetje bij beetje stelde ik hem vragen waarop hij antwoord gaf.” Ze was verrast dat haar vader en broer mee wilden werken. “Mannen in Syrië uiten niet makkelijk hun emoties.”
Grote fouten
In augustus 2022 legde Batoul voor het eerst een gesprek van haar familie over Maysoon met de camera vast. Samen zaten ze in de woonkamer en ze praatten over hun laatste momenten met Maysoon, over hoe het ongeluk kon gebeuren, maar ook over hun mooie herinneringen aan haar en haar luide lach. Sindsdien is het iets minder ongemakkelijk om over Maysoon te praten. “Het is nog steeds moeilijk, maar we ontwijken het onderwerp niet meer.”
Batoul wil niemand de schuld geven van wat er met haar zus is gebeurd, maar ze stelt dat de Italiaanse kustwacht grote fouten heeft gemaakt op de dag waarop Maysoon vermist raakte. Drie grote marineschepen voeren urenlang rond de boot waarop Maysoon en haar familie zich bevonden. ‘Ze bleven maar filmen voordat ze begonnen met de redding’, vertelt Maysoons vader in de film. De mensen aan boord waren wanhopig en gestrest; ze vreesden voor hun leven. Er ontstond meer onrust toen een van de schepen dichterbij kwam met reddingsvesten. Batoul: “De opvarenden haastten zich naar één kant. Daardoor begon de boot te schommelen en kapseisde hij.
“Waar haar zus is gebleven was lang onduidelijk. Batoul ging op zoek naar informatie in Italië. Daar sprak ze met de rechercheur die op eigen initiatief onderzoek deed naar de gebeurtenis. Hij bevestigde het verhaal dat ze van haar vader en broer kende, dat de mensen die zich onder en in de omgeslagen boot bevonden, werden achtergelaten. Batoul wordt nog altijd boos als ze eraan denkt. Niemand van de Italiaanse kustwacht of de Italiaanse overheid wilde haar vragen beantwoorden.
Onderzoek voortzetten
Op zoek naar meer informatie reisde ze naar Tunesië. Daar ontdekte ze dat daar 54 lichamen waren aangespoeld van drenkelingen. Die mensen werden begraven in een troosteloos gebied aan de kust – geen officiële begraafplaats, maar een kale vlakte met hopen puin en daartussen ongemarkeerde graven. De drenkelingen werden er begraven zonder dat er enige vorm van identificatie had plaatsgevonden, er werden geen DNA-monsters afgenomen en zelfs geen foto’s genomen.
“Al die mensen hebben dierbaren en families”, zegt Batoul. “Overheden en hulporganisaties kunnen toch meer moeite doen om hun families op te sporen? We vragen niet om onze doden weer tot leven te brengen. We willen ze gewoon op een fatsoenlijke manier begraven, zodat we hun graven kunnen bezoeken. Dat is het minste wat de mensheid ons kan geven.”
Batoul hoopt dat ze door de documentaire in contact komt met iemand die haar kan helpen met het vinden van meer informatie over het lot van haar zus. Vooral in Libië is het moeilijk om informatie te verkrijgen, vanwege de politieke instabiliteit en chaos in dat land. Van allerlei organisaties in Libië kreeg ze geen antwoorden. Zodra ze meer aanwijzingen heeft, is ze haar onderzoek voortzetten in Libië. Die reis schrikt haar niet af.
“Ik ben gewend aan oorlogen”, zegt Batoul. “Na alles wat ik mee heb gemaakt zou ik zelfs naar Mars gaan.” Batoul glimlacht terwijl ze haar pasgeboren dochter vasthoudt. Hoe ze heet? “Mila Maysoon.”
Donderdag 15 juni 2023 om 22.20 uur is de documentaire te zien op NPO2 bij EODocs.
Dit artikel verscheen eerder bij OneWorld
De foto’s bij dit artikel zijn stills uit de documentaire.
