De meest gestelde vraag aan mij toen ik bij de TV werkte was altijd: ‘Hoe is ….. nou in het echt?’ Nee, er werd niet geïnformeerd naar wie die prachtige leader gemaakt had of wie ervoor gezorgd had dat de presentatrice er 10 jaar jonger en frisser uitzag dan haar werkelijke leeftijd, alleen de sterrenstatus is interessant. Dat zijn die paar bobo’s en de A-categorie acteurs en presentatoren van dat moment. Matthijs van Nieuwkerk was zo’n TV-god. ‘De koning van de vooravond’ werd hij eerbiedig genoemd. Echter: een man met twee gezichten. Eentje naar de buitenkant: lief, charmant, bewonderend, ophemelend. En de andere naar de binnenkant: een controlfreak, driftig, zo strak als een snaar, overbeschermd door de bobo’s en snauwend naar zijn keihard werkende team. Redacteuren en producers die vooral niet moeten zeuren, want zij mogen immers werken bij het paradepaardje van de NPO.
Hummie & Big Brother I
Ooit werkte ik zelf bij zo’n paradepaardje. Van de commerciëlen dan, zoals de VARA dat destijds nog betitelde. Het was de aller-allereerste Big Brother. In Almere met Bart, Sabine, Ruud, Willem, Mona, Bianca en zo meer. In drie maanden tijd, terwijl ze zelf afgezonderd waren van de buitenwereld, waren ze TV-sterren geworden. Natuurlijk hoopten wij makers op hoge kijkcijfers, maar dat dit zo’n hype zou worden, had zelfs producent John de Mol niet voorzien. Toen deze instant gekookte BN’ers terugkeerden naar de normale maatschappij verzuchtte hoofdredacteur (de ons helaas ontvallen en ongeëvenaarde) Hummie van der Tonnekreek met een heerlijk gevoel voor drama: ”Oh Annedieke, we hebben monsters gecreëerd!” Geheel naar Mary Shelley. De roem, de aandacht ging met de hoofdpersonen op de loop. Dit kwam goed, vanwege de doodeenvoudige reden dat vanaf dat moment real life-programmadeelnemers een tijdelijke hausse vormden. Uiteindelijk kwam iedereen weer met de beentjes op de Hollandse grond. Niet te vergelijken met iemand die 15 jaar lang vijfmaal per week op primetime op TV is en wiens programma bepalend werd voor schrijvers, boekverkopers, artiesten, filmmakers, noem maar op. Matthijs van Nieuwkerks invloed reikte verder dan een willekeurige commercial voor chips, wasverzachter of bier. En dat alles ook nog eens met de cultureel correcte DWDD-saus erover. Bij het einde van het programma, aan het begin van de eerste corona lockdown, vielen velen in een zwart gat. Matthijs draafde echter doorrrrr.
De Presentator Draait Door
Tot het 18 november 2022 werd, de dag waarop de Volkskrant DWDD als ‘product van een angstcultuur’ beschreef. De ondertitel: ‘De Burn Out Fabriek’. Het dagblad sprak met zo’n 70 oud-medewerkers. Ruim 50 van hen beschreven dat achter de schermen sprake was van structureel grensoverschrijdend gedrag. Diverse incidenten werden er uitgelicht. Zoals een rabiate vernedering van een geluidsman die door Van Nieuwkerk persoonlijk verantwoordelijk werd gehouden voor een technische fout bij het optreden van een artiest. En een confrontatie met een vrouw van de kap & grime, die volgens de ietwat haarverliezende sterpresentator een verkeerde föhn zou gebruiken en vervolgens naar eigen zeggen naar de uitgang van het programma zou zijn gedreven. Medewerkers durfden ter plekke niet aan de bel trekken, omdat ze door kortlopende contracten (met clausule terugbetaling als ze het einde van het seizoen niet haalden) niet zeker waren van hun werktoekomst.
Zijn naam is Klein
Daarnaast beschrijft het explosieve artikel op basis van vertrouwelijke documenten hoe ten minste vier signalen over de hoogoplopende werkdruk en de uitbarstingen van Van Nieuwkerk bij het programma niet tot veranderingen hebben geleid. Tientallen medewerkers kregen als gevolg hiervan burn-outs en/of ernstige lichamelijke dan wel mentale klachten. Leidinggevenden bij de VARA oordeelden destijds dat de harde cultuur erbij hoorde. ”Ik ben juist trots op die mentaliteit”, zei toenmalig mediadirecteur Frans Klein daar in 2010 bijvoorbeeld over. Inmiddels is deze man de rechterhand van John de Mol.
De Achterhoekse onderduik
Na publicatie van het Volkskrantartikel breekt de hel los. Iedereen heeft een mening. Dat is de prijs voor het feit dat je niet in een supermarktfiliaal werkt, maar in de spotlights. Van Nieuwkerk vertrekt direct van het scherm, duikt onder in zijn Achterhoekse woonboerderij, komt nauwelijks de deur uit en weigert iedere aanvraag tot interviews.
Zoek de narcist
Ik heb nogal moeite met de veelheid aan artikelen en ervaringsverhalen over narcisten. Wie of wat een echte narcist is mag een psychiater bepalen, maar overduidelijk is dat er in Hollywood en in Hillywood heel wat types rondlopen met sterk narcistische trekken. Werden zij zo geboren of werden ze zo gemaakt door hun jaknikkende omgevingen? En heeft de één er meer aanleg voor dan de ander? Ik denk dat Mary Shelley het in haar bestseller Frankenstein goed beschrijft. We creëren monsters, omdat we nou eenmaal graag mensen op een sokkel plaatsen. Rolemodels noemen we dat, nieuwe messiassen.
Graag alleen per email
Na een klein jaar kruipt Matthijs van Nieuwkerk dan eindelijk onder zijn Saksische steen vandaan. Afgelopen vrijdag verscheen het langverwachte artikel over de gevallen ster. Gelukkig dat NRC-journalist Karel Smouter niet louter een tekstje tikte over de uitspraken van Matthijs. Nee, hij liet ook uitgebreid weten hoe een en ander tot stand kwam. En daarmee viel bij mij dan toch echt het kwartje. Gedurende het voorjaar en de zomer van 2023 spreekt NRC driemaal met Van Nieuwkerk af, waarvan eenmaal on the record. Hij geeft aanvankelijk aan, zoals vanouds, altijd alleen per mail te willen worden geïnterviewd.
Hij kijkt liever vooruit
Na een nacht met weinig slaap zegt hij bij hem thuis aan de keukentafel tegen Smouter: ”Ik ben hartstikke nerveus voor dit gesprek. Het is denk ik het belangrijkste interview dat ik ooit ga geven.” Als NRC hem, journalistiek zeer correct, de lijst met de uitspraken uit het Volkskrantartikel van afgelopen herfst voorhoudt met het verzoek daarop te reflecteren wil Matthijs daar weinig over kwijt. ”Ik ga niet met een groen en rood potlood in de hand alle scènes en opmerkingen in dat stuk doorlopen. Dat is onnodige stilstand. We moeten vooruit en zorgen dat iets als een angstcultuur zoals beschreven niet meer voorkomt.” Het moet over de toekomst gaan dus. Terugblikken is pijnlijk. Matthijs van Nieuwkerk houdt de leiding. Hij zegt dat hij voor het eerst en het laatst reageert op het jaar dat achter hem ligt. Dat dit maar duidelijk mag wezen. Matthijs bepaalt. Maar plots spreekt hij ineens wel in de meervoudsvorm: ”Er is een hele grote donkere wolk komen te hangen boven alles wat we met elkaar hebben gemaakt.”
Premier League
Een tweede interviewafspraak wordt afgezegd door Van Nieuwkerk, omdat hij zich niet kan vinden in de vragen die daar aan bod zullen komen. De vragen gaan wat hem betreft te veel over details uit het artikel in De Volkskrant, terwijl hij vooruit wil kijken. Wel geeft hij daags daarna aan schriftelijk antwoord op deze vragen te willen geven. Opnieuw houdt de bekende interviewer ook over zijn eigen interview de leiding. Over zijn eigen monstergedrag praat hij niet. Wel over de redenen die daar volgens hem voor zijn. De snelkookpan van een dagelijks programma, het functioneren in de premier league van de Nederlandse TV.
Oude versus nieuwe mores
Een biecht is het dus niet. Hoewel ik deze katholieke traditie verafschuw, kun je er in elk geval van zeggen dat meneer pastoor de leiding behield. Dat staat Van Nieuwkerk geen enkel moment toe. Wel wil hij reflecteren op nieuwe mores. ”Maar er is nu een nieuwe morele maatstaf bij gekomen om dit soort situaties mee te meten: die van grensoverschrijdend gedrag. Inmiddels zeg ik: het is goed dat het gesprek over omgangsvormen op de werkvloer gevoerd wordt. Al is het pijnlijk dat de situatie bij DWDD daar de aanleiding voor is. Ik ben historicus noch profeet, maar volgens mij komen we op een punt dat er een nieuwe consensus bestaat over wat wel en niet kan. Tot die tijd is het zoeken. En laten we het vooral proberen: met andere mores televisie maken. Ik ben benieuwd naar het resultaat. Volgens Matthijs schieten revoluties op een gegeven moment altijd ietsje door. Daar heeft hij gelijk in, maar het is in dit geval uiteraard opnieuw een afleidingsmanoeuvre.
Wat nu?
Ikzelf sta voor 90% achter het gedachtengoed van iets dat ik voor het gemak maar even WOKE noem. Cancelcultuur vind ik echter gruwelijk. Dat komt vaak neer op een volksgericht. Dat controlfreak Van Nieuwkerk niet echt met de billen bloot gaat en eens lekker wat stof hapt, vind ik slap. Maar hij hoeft niet gecancelled te worden. Iedereen verdient een tweede kans, zelfs als de bankrekening van die persoon reeds uitpuilt. Zijn buitenkantkwaliteiten als de voorkomende, naar de mond pratende presentator van dienst blijven wat mij betreft overeind. Nu de binnenkant nog. Wat het allerstoerste zou zijn is dat Van Nieuwkerk terugkeert op de buis met een programma juist óver dit onderwerp. Om maar eens wat ouderwetse teksten te gebruiken: Hoe voorkom je dat je over het paard getild wordt? Wie beschermt het voetvolk? En wie geeft de ridder af en toe een waarschuwende dolksteek? Het kan, zo’n format. Louterend voor de man die vecht met zijn twee gezichten, louterend voor de Hilversumse bobo’s en ….. giga-kijkcijfers opnieuw gegarandeerd. Met als co-host Coen Verbraak. Die man kan dat. Je mag mij ook bellen Matthijs. Je woont immers op de plek waar mijn grootvader Jan Klein Baltink geboren werd. Ook hij dronk zijn koffie soms bij ‘De Hoofdige Boer‘.
