Oisterwijk is en mag trots zijn op zo’n mooie boom, de ‘boom van het jaar’! Vooral bijzonder is dat die boom al zoveel eeuwen bewaard is gebleven. Maar waar komt die naam plots vandaan? Marialinde?
De organisatie van ‘De boom van het jaar’ verkiezing weet het niet, en ook op de vragen die via onze socials gesteld zijn komt geen duidelijkheid. Wel ontvangen we een aantal andere benamingen en informatie over de mogelijke oorsprong uit het lange verleden van deze boom, maar niemand die weet te vertellen waarom deze lindeboom in het centrum van Oisterwijk plots werd gekoppeld aan ‘Maria’. Geen historicus en zelfs de bekende bomenkenner Frans Kapteijns kan het niet verklaren. Toch heeft de organisatie de benaming ‘Marialinde’ in hun verkiezingen gebruikt, en logischerwijs kwam die naam ook in het persbericht over het behaalde resultaat. ‘Oisterwijkse Marialinde verkozen tot De Boom van het Jaar,’ zo kopte veel media vervolgens. Brabants Dagblad, Omroep Brabant en ook landelijke media tot en met de NOS volgden de gekozen benaming.
Onvindbaar
Historicus Ad van den Oord, overigens net zo trots op die mooie boom en de behaalde verkiezing, kon daar met zijn spreekwoordelijke pet niet bij. ‘De campagne ervoor steunt vooral op de goed bekkende benaming ‘Maria-linde’. En dat is merkwaardig. Want historici gebruiken deze benaming nooit.’ Ad merkt op dat F.A. Holleman de historie van deze boom aan het eind van de negentiende eeuw onderzocht en erover publiceerde in de Katholieke Illustratie. ‘Hij noemt de boom consequent ‘Oude Linde’. En zo vervolgt hij ‘zelfs Maria-vereerder kapelaan Huijbers spreekt in zijn boek Oud Oisterwijk niet over een ‘Maria-linde’ maar over de ‘oude linde’.’ Enkele dagen later laat Van den oord weten: ‘In de krantenbank Delpher zijn twee miljoen kranten opgenomen van 1618 tot 1995. De naam “oude linde” wordt daarin het meest vaak gebezigd voor de lindeboom bij het raadhuis. Ook voor de Tilburgse lindeboom komt die benaming het meest voor. De naam Marialinde komt in de krantenbank in zijn geheel niet voor in relatie tot de Oisterwijkse linde.’ Van den Oord heeft voor de zekerheid contact gezocht met collega historicus Wim de Bakker. ‘Hij zei me desgevraagd dat hij de naam Marialinde ook niet juist vindt. Er is geen bewijs voor in de archieven.’ De naam ‘Marialinde’ ontbreekt zover nu bekend volledig in de historische gegevens van Oisterwijk.
Boterlinde
Veel bekender, niet alleen in Oisterwijk maar in heel Nederland en daarbuiten, is het vroegere gebruik dat er onder de boom recht werd gesproken. Historicus Jan Franken schrijft daarover in het boek ‘Oisterwijk meer dan 800 jaar’. Dat boek gaat onder andere over de stadsrechten die meer dan 800 jaar terug aan Oisterwijk werden toegekend. Die functie, van de lindeboom in meerdere stadscentra, is in het land meer algemeen bekend. Ook bijvoorbeeld Wikipedia vermeld die functie: ‘De gerechtslinde is een lindeboom waaronder bij de Germanen recht werd gesproken. De boom was meestal centraal in de dorpskern gelegen en werd hier speciaal voor aangeplant.’ Franken noemt de boom in Oisterwijk ook ‘Gerechtslinde’. Onder deze boom sprak de schepenbank van Oisterwijk recht. En dat niet alleen, er zijn ook andere gebruiken bekend die aan de lindeboom een ‘rechtschapen’ betekenis koppelen. Zo vertelde een van de lezers ons: ‘onder een lindenboom mag je niet liegen en daarom werd er boter verkocht. Zodat de boerinnen de juiste hoeveelheid boter moeten geven.’ En zo komt ook de naam ‘boterllinde’ voorbij.
Trouwlinde
Dorps-, Stads- of Zomerlinde en ook Danslinde zijn namen die we tegen komen. Vaak omdat de boom bijvoorbeeld midden in een dorp of stad staat, en men de werkelijke reden van aanplant en behoud van die boom niet meer weet. We vinden ook vele volkse gebruiken rondom de linde, en met name die lindes die op opvallende plekken in diverse centra staan. Zo wordt de boom door bruidsparen bezocht, omdat deze een vruchtbaarheidssymbool zou zijn. Maar er werden in het verleden ook huwelijken onder de boom gesloten. Niet vreemd als we vanuit deze uitleg van ‘rechtspreken’ en het ‘niet liegen’ volgen naar ‘trouwen’ en ‘trouw zijn’. Het hartvormige blad draagt daar vast en zeker aan bij.
Vruchtbaarheidslinde
Toch, als we heel diep graven, komt ‘Maria’ wel voor in benamingen voor lindebomen in het algemeen. En als we nog wat dieper graven, zou er ooit in een ver verleden ook een kleine link zijn tussen deze Oisterwijkse linde en ‘Maria’. De ‘Maria’ die voor de katholieken van betekenis is. Van den Oord weet te vertellen dat er ooit een legende was, dat het Mariabeeld in de boom zou hebben gestaan, maar bewijs daarvan of feitelijke informatie ontbreekt. Volgens hem zijn dat ‘verhalen uit de tijd dat de geestelijkheid probeerde rond Maria Vreugderijcke / Maria ter Linde een processie te organiseren. Oisterwijk moest het Lourdes van Nederland worden en daar pasten die legendes in.’ Hoewel nog steeds een mooie boom, een mooi centrum, en aantrekkelijk voor bezoekers; een ‘Lourdes’ werd Oisterwijk niet.
Freyalinde
In de tijd van de Germanen, zo lezen we veel terug, werd de linde gewijd aan Freya, de godin van liefde. In de gebruiken van die tijd werd haar kracht gekoppeld aan gerechtigheid, huiselijk geluk, wellust en vruchtbaarheid. Blijkbaar een fijne plek om te zijn, te genieten van elkaar en de liefde. Het verhaal gaat dat hiervoor later ‘Maria’ werd gebruikt in een meer deugdzame betekenis. Als (wie het weet mag het zeggen) de linde destijds is aangeplant ter ere aan de godin Freya, of moeder Maria, dan zou de benaming ‘Freyalinde’ of inderdaad later ‘Marialinde’ passend zijn. Maar voor wie tussen beide niet kan kiezen, zou ook ‘Vruchtbaarheidslinde’ kunnen gebruiken.
Marialinde
Wat ons brengt naar de volgende constatering in relatie tot ‘Maria’, het feit dat er bij Mariakapellen vaak ook een lindeboom werd geplaatst. Oisterwijk kende zo’n kapel, vlak voor de plek waar nu het oude raadhuis staat, en in die tijd dus op een 50 meter afstand van de lindeboom. Het gebouwtje werd geplaatst als kapel, maar werd later in gebruik genomen voor raadsvergaderingen. Na de bouw van het toen nieuwe, en nu oude raadhuis, werd die kapel gesloopt. De klok uit die oude kapel dateert uit 1535 en hangt in het oude raadhuis. Dit wetende is het extra bijzonder dat Holleman in zijn boek geen ‘Marialinde’ vermeld.
Marktlinde
Of misschien toch niet zo vreemd, omdat die boom een veel langer en meer bekend gebruik kende dan de (relatief) korte periode naast de Mariakapel. De lindeboom in het Oisterwijkse centrum werd al in 1388 vermeld, en is dus minstens ouder. Koppelen we dit aan de stadsrechten, die in 1212 door hertog Hendrik I van Brabant aan Oisterwijk werden toegekend, dan is veel aannemelijker dat deze linde voor dat doel werd aangeplant. Niet alleen vanwege het ‘rechtspreken’, maar ook vanwege de aan de stadsrechten gekoppelde ‘marktrechten’. Recht op het houden van een handelsmarkt, direct naast die nog steeds zo mooie linde, in het historische centrum van Oisterwijk.
