Het comité heeft unaniem besloten de stille tocht voorafgaand aan de herdenking in de synagoge te schrappen uit angst voor ongewenste confrontaties met Palestijnen of wat daarvoor door gaat en een gemengde groep – Joden en sympathisanten – stille tocht deelnemers. Dat zorgde voor landelijk nieuws. De afgelasting was voor Commissaris van de Koning, Renée Paas, in ieder geval reden bij de herdenking aanwezig te willen zijn.
Maar is die angst (hazerij?) terecht waar als er al sprake van mocht zijn het verborgen antisemitisme door de Palestijnse demonstraties aan de oppervlakte is gekomen en Joden niet meer als Nederlanders of als Israëliërs worden gezien?
De stille tocht zou door de Folkingestraat, een gezellig winkelstraatje, voeren. De straat kent een beladen geschiedenis en de synagoge is daar het symbool van. Voor de Tweede Wereldoorlog een drukbezochte synagoge, na de Holocaust leeg. Op het nippertje van de ondergang gered en opgesplitst in een publieke ruimte dat wordt geëxploiteerd door de Stichting Folkingestraat Synagoge (SFS) en een synagoge die wordt beheerd door de Nederlands Israëlitische Gemeente (NIG).
Zowel een vertegenwoordiger van de stichting als van NIG hebben met drie vertegenwoordigers uit het maatschappelijk leven zitting in het comité van de Kristallnachtherdenking. De eerste herdenking werd op 9 november 1992 in Amsterdam gehouden. Daarna volgden steden als Breda, Eindhoven, Leiden en Groningen.
De oorlog tussen Israël en Hamas heeft volgens voorzitter Frits Grunewald van de Nederlands-Israëlitische Gemeente voor veel meeleven gezorgd met familie, Israëliërs of mensen die er kinderen hebben. Het is dramatisch, eerlijk gezegd. We voelen ons ook zo. We hebben veel positieve reacties gehad van Groningers die ons via de mail weten te vinden en die ons willen helpen en steunen. Daar ben ik heel erg blij om. Ik heb geen slechte reacties gehad. We voelen ons wel veilig. We hebben geen bedreigingen of niks gehad.’
Volgens Grunewald gaan de diensten in de synagoge gewoon door en is het museum open. Hij zegt dat er geen extra politie aanwezig is, maar de politie wel in de buurt is. ‘We hebben heel goed contact met de Groninger politie’, aldus de voorzitter.
Ervaart hij het niet als een intimidatie dat de Kristallnachtherdenking in een afgeslankte vorm is gehouden door het conflict in het Midden-Oosten? Grunewald: ‘Het is niet zo dat wij geïntimideerd worden door dat conflict. Dat zie ik niet. Ik zie eerder dat de media met vragen naar ons toekomen die intimiderend kunnen zijn en suggereren dat het hier ook kan gebeuren. Maar meer niet. Het is rustig in Groningen.’
Directeur Geert Volders van de Stichting Folkingestraat Synagoge en comitélid zegt dat alleen de stille tocht is geschrapt en er een misverstand in de media is gekomen alsof de hele herdenking zou zijn afgelast.
Wat is de werkelijke reden?
Doelend op het conflict in het Midden-Oosten geeft hij als reden de polarisatie in de samenleving op en er heel veel demonstraties voor en tegen Israël zijn. ‘Wij willen voorkomen dat als je een met een groep van honderd mensen buiten loopt dat wordt verward met een demonstratie. Dit is geen demonstratie. Dit is een herdenking.
Daarnaast wordt de herdenking grotendeels verzorgd door vrijwilligers. Die vrijwilligers hebben volgens hem ook te maken met de verkeersveiligheid en werkzaamheden in de stad, die daarmee een zekere verantwoordelijkheid op zich nemen. In de huidige situatie wil Volders daar de vrijwilligers – ook niet met politiebegeleiding – aan bloot stellen.
Het comité heeft ook het meenemen van Israëlische vlaggen, posters of spandoeken nooit willen stimuleren. ‘Dat is niet waar wij voor staan’, zegt hij. Wie dat wel doet, wordt vriendelijk verzocht zijn/haar uitingen onzichtbaar te maken. ‘Wij staan voor een stille tocht zonder posters, leuzen of vlagvertoon. Er wordt een banner meegenomen met daarop de tekst: ‘Kristallnacht nooit meer voor niemand.’
Is het niet zo dat je door het afgelasten van een stille tocht vanwege een conflict in het Midden-Oosten je laat intimideren door die polarisatie in de eigen samenleving?
Volders: ‘Het liefste zou je dat niet doen. Maar het is ook een stukje verantwoordelijkheid nemen en een inschatting maken. Als comité hebben wij unaniem besloten de stille tocht te schrappen en wij menen dat wij met een programma in de synagoge een waardige herdenking hebben kunnen houden. En daar heeft men ook massaal gebruik van gemaakt. Meestal zitten we ieder jaar vol, maar dit jaar hadden we al veel vroeger de maximumcapaciteit van 150 stoelen bereikt. Het werkt altijd zo: als het in de media is – zij het positief of negatief – dan stromen de aanmeldingen binnen. Op den duur hebben wij ‘nee’ moeten verkopen.’
Volders verklaart dat er geen bedreigingen zijn binnengekomen of berichten dat deelnemers aan de stille tocht gevaar zouden lopen. Het besluit is volgens hem puur uit preventief oogpunt genomen.
Het is toch een rare situatie. In Groningen zou je niet verwachten dat er met stenen worden gegooid naar een stille tocht. Daar hoef je toch niet zo bang voor te zijn?
‘Ik hoop dat je helemaal gelijk hebt, maar ik zet mijn geld er niet op in. Ik hoop ook dat je je fiets zonder die op slot te zetten buiten kunt zetten. Die garantie geef ik niet. Wij moeten realistisch zijn. En daardoor neem je dit soort besluiten’, besluit hij.
Burgemeester Schuiling zegt dat er nauw contact is met de Joodse gemeenschap en Palestijnse gemeenschap. Hij omschrijft die Palestijnse gemeenschap als een groep mensen die erg begaan zijn met de situatie in de Gazastrook. ‘Op het moment dat men een optocht wil houden, een demonstratie of een herdenking zullen wij alles uit de kast halen om de veiligheid te garanderen. Hij stelt dat er geen signalen zijn binnengekomen dat de stille tocht in het kader van de Kristallnachtherdenking gevaar liep. Op de vraag waarom het dan is afgelast, antwoordt hij dat het een besluit is geweest van het comité. ‘Dat respecteren we’, aldus de burgemeester. Hij oppert dat niemand zich hier geïntimideerd hoeft te voelen door de oorlog in Israël. ‘Nogmaals als men dit doorgang had willen laten vinden, dan zullen wij ervoor zorgen dat dat kan.’
Dat niet iedereen zich prettig voelt door de spanningen vindt hij begrijpelijk. ‘Op het moment dat er uitlatingen worden gedaan die strafbaar zijn, zal er ook worden ingegrepen.’ We moeten ons oriënteren aan de waarden die we in ons land hebben. Dat begint met verdraagzaamheid en begrip hebben voor elkaars standpunt en alles wat het leven raakt en aantast moeten wij zij aan zij staan om dat te beschermen. We hebben een lange strijd moeten voeren om artikel 9 (in Nederland mag je vergaderen en demonstreren. De overheid mag alleen regels voor demonstraties maken in het belang van de verkeersveiligheid en om wanordelijkheden te voorkomen) in onze Grondwet vorm te geven. Ik denk dat we daar met elkaar voor moeten gaan staan.
Ondertussen kampt de burgemeester met een ander probleem. Dat is een aantal krakers (zie foto) uit de voormalige jeugdsynagoge te krijgen die op de nominatie staat gedeeltelijk te worden gesloopt en met behoud van enkele cultuurhistorische waardevolle onderdelen geschikt te maken voor appartementen. De krakers willen ‘sloop van belangrijke historie’ voorkomen.
De actualiteit kwam toch even naar voren in de lezing van Manja Pach, grondlegster van Herinneringscentrum Westerbork en medeoprichtster van het Hetty Hillesum Centrum. Ondanks haar twijfel over de zin van herdenken in relatie tot de recente pogrom in Israël vond zij dat herdenken, het steeds opnieuw denken en spreken over wat er voor en tijdens de Tweede Wereldoorlog met de Joden gebeurde, nodig blijft.
‘In de laatste plaats om ook de problemen van vandaag beter te begrijpen. Het biedt een moment van stilstaan, van luisteren naar de verhalen uit het verleden, en ondanks alles dromen over een betere toekomst voor onszelf, voor ons zelfbewustzijn, voor onze kinderen en kleinkinderen, en misschien voor die ene ziel die wel tot andere gedachten en wellicht tot anders handelen komt. Bijvoorbeeld voor diegene die hakenkruizen op bomen in Twello aanbracht. Dus laten we het doen: herdenken en verhalen vertellen.’ Aldus de voormalig bestuursrechter.
