Ook bij leven timmerde Cobain al aardig aan de weg van de onsterfelijke roem met zijn band Nirvana. Het laat echter onverlet dat zijn plotselinge dood en het daarmee gelijktijdige einde van Nirvana in grote mate heeft bijgedragen tot de mythe die 30 jaar later nog steeds om de band en vooral om Cobain zelf hangt.
Cobain was niet de eerste of laatste popster die bewust voor zelfmoord koos. Alle ‘ongelukjes’ met drugs en medicijnen waar menig artiest aan bezwijkt even terzijde gelaten. Waar zelfmoord in de maatschappij normaal wordt afgewezen, lijkt het wel of popsterren minder op hun laatste daad worden aangekeken. Natuurlijk klinkt afschuw, ongeloof, hier en daar onbegrip. Maar waar bij gewone stervelingen altijd de vraag waarom blijft rondzingen, verdwijnt deze vraag bij beroemdheden naar de achtergrond. Zodat de mythevorming de overhand krijgt. Een tamelijk ambigue houding tegenover zelfdoding.
Preventie niet bij iedere doodswens succesvol
Niemand beslist op een regenachtige middag dat hij/zij het mooi geweest vindt en dat het tijd is voor zelfmoord. Daar gaat een heel proces aan vooraf. De redenen voor zelfmoord variëren. Het niet goed in de vel zitten, langdurig slachtoffer zijn van pesten, sociale uitsluiting, ziekte of moeite met ouderdom, etc. Hoeveel hulp er ook beschikbaar is ter voorkoming van zelfmoord, voorkomen is niet altijd mogelijk. Moeten we eigenlijk wel willen proberen om zelfmoord tegen elke prijs te voorkomen?
Niet iedereen die met zelfmoordplannen rondloopt, zal ze ook echt ten uitvoer willen brengen. Wie te veel aan het leven hecht, zal op de een of andere manier zelf hulp zoeken of laten blijken dat hij/zij hulp nodig heeft. Belangrijk in dat laatste geval is dat die signalen tijdig en adequaat worden opgepikt.
Blijft over de groep mensen die geen hulp wensen en voor wie de doodswens als een paal boven water blijft staan. Zij zijn niet gebaat bij jarenlange therapieën. Begeleiding naar een waardige dood helpt hen meer.
Wrede dood
Het probleem met zelfmoord is, naast dat de meest betrokkenen het vaak niet hadden zien aankomen, de wreedheid waarmee het normaliter gepaard gaat. Cobain schoot zich een kogel door het hoofd. Zichzelf verhangen of vanaf een hoge brug of gebouw springen (Herman Brood!) zijn andere veel toegepaste methoden. Je zou wensen dat je op een vrediger manier aan je einde kon komen, eens je tot zelfmoord hebt besloten. Het klassieke voorbeeld dat ik mij hierbij kan bedenken, is de ‘pil van Drion‘. Het probleem daarmee is dan weer dat die alleen aan bejaarden verstrekt zou mogen worden. Daar heb je weinig aan wanneer je op 27-jarige leeftijd besluit dat je het mooi geweest vindt.
Behalve dat de gekende methoden voor zelfmoord wreed zijn, bieden ze ook geen 100% garantie op succes. Zelfmoord met gif of (slaap)pillen wil nogal eens mislukken. Er zijn mensen die een schot door het hoofd overleven. En ook springen van een hoog gebouw blijkt niet altijd succesvol.
Toen ik in 6 vwo zat, trachtte een klasgenoot zelfmoord te plegen door van een gebouw te springen. Zijn poging mislukte. Als klas hebben we daarna nooit meer vernomen hoe het verder met hem ging. Hij moet er toch op zijn minst de nodige fysieke beperkingen aan hebben overgehouden. Dan ben je verder van huis. In 2013 veroorzaakte een jonge Spaanse een explosie in haar appartement, in het gebouw naast het appartementencomplex waar ik woon. Door de explosie brak brand uit, sneuvelde het raam en viel zij er doorheen, met een smak op de straat. Morsdood. Haar lukte het dus wel op die manier. In de lokale pers las ik dat zij te maken had gehad met online pesten. Ja, daar had iets aan gedaan kunnen/moeten worden maar dat is duidelijk niet gebeurd.
Erken zelfmoordwens
Wie tegenover bekenden of professionele hulpverleners zijn wens tot zelfmoord uit, krijgt als eerste vraag waarom. Dat is een legitieme vraag. Als reactie op het antwoord van de betreffende persoon volgt dan vaak de uitspraak ‘maar er is nog zoveel om voor te leven’. Als de persoon zelf ook op de een of andere manier daar nog van overtuigd is, kan het acute gevaar worden afgewend. Soms houdt de betrokkene echter voet bij stuk. In hoeverre is het dan zinvol en moreel verantwoord om te blijven proberen hem/haar op andere gedachten te brengen?
Religie mag zelfmoord als een zonde beschouwen, maar we zijn allemaal verantwoordelijk voor ons eigen doen en laten in het leven. Geloof je dat God in de hemel je uit de penarie zal helpen? Prima. Heb je die overtuiging niet, wat let je dan om zelf te beslissen of je door wilt gaan in het leven of niet. Die beslissing zal afhangen van hoe stevig je in het leven staat. Hoe sterk je banden met familie en vrienden zijn. En natuurlijk hoe groot de problemen zijn die de aanleiding vormen voor de wens tot zelfmoord.
Wie zelfmoord pleegt, loopt daarvoor geen strafrechtelijke vervolging op. Dat is uiteraard zinloos. Hulp bij zelfdoding is echter wel strafbaar in Nederland en België, zolang het geen euthanasie betreft. Toevallig start juist deze week een rechtszaak die het Nederlandse OM heeft aangespannen tegen de Coöperatie Laatste Wil. Die organisatie pleit voor zelfbeschikking bij zelfmoord en wil mensen met zelfmoordintenties bijstaan. Dat doet ze met het verstrekken van informatie over geschikte methoden. Dat is al een juridisch grensgeval. In 2017 wilde Laatste Wil bovendien een dodelijk middel aan haar leden ter beschikking stellen. Het is die actie die het OM strafbaar acht en waarvoor nu twee bestuurders terechtstaan op verdenking van het vormen van een criminele organisatie.
Voor wie niet lang meer te leven heeft of ernstig psychisch lijdt, bestaat in Nederland en België de wettelijk vastgelegde mogelijkheid tot euthanasie. Gelukkig. Het voorkomt dat mensen die weten dat hun einde nabij is of die het absoluut niet meer willen opbrengen verder te leven, worden gehoord in hun stervenswens. Euthanasie moet zorgvuldig gebeuren. Ook dat is alleen maar begrijpelijk. Die zorgvuldigheid brengt wel met zich mee dat tussen het uiten van de euthanasiewens en de uitvoering ervan een lange tijd kan zitten. Niet iedereen met een duidelijke doodswens heeft dat geduld.
Het zou daarom goed zijn als er naast euthanasie ook de mogelijkheid wordt gecreëerd op een verantwoorde en ethische manier zelfmoord te plegen. Ik ben geen jurist, geen ethicus. Vraag me niet hoe dat juridisch en ethisch te regelen. Ik benoem alleen de behoefte. Nu gaapt er een gat tussen euthanasie en zelfmoord op een wrede en niet altijd succesvolle wijze. Met alle maatschappelijke en familiale trauma’s die daarbij komen kijken.
Doodswens ultieme en persoonlijke keuze
De Nederlandse presentator Dennis Schouten heeft zijn doodswens aangekondigd in een boek. Alhoewel hij pas 28 is, ‘wordt hij iedere dag wakker met een donkere wolk boven zijn hoofd’. Zijn problematische jeugd zal daar zeker een rol in spelen, vermoedt hij zelf. Hij wil over een paar jaar zijn leven beëindigen. Lees meer erover bij Nu.nl
Schouten is niet de enige persoon die met een doodswens rondloopt. Wel een van de weinigen die er zo openlijk over communiceert. Het lijkt erop dat hij er goed en weloverwogen over heeft nagedacht. Zijn afscheid van het leven zal niet onverwacht komen en als hij aan de criteria voldoet via euthanasie plaatsvinden.
Zijn pleidooi om op een normale manier over iemands wens te willen sterven te gaan praten, verdient alle lof. Wanneer iemand op hoge leeftijd uit het leven wenst te stappen, tonen we ons respect ervoor (Dries van Agt). Wanneer iemand op jonge leeftijd, zonder zichtbare fysieke aandoeningen, die wens uit is het huis te klein. Waarom? Ook op jonge leeftijd kun je de nodige trauma’s hebben opgelopen en besluiten dat het voor jou genoeg is geweest. En met 28 jaar heb je het recht op zo’n mening. Je bent tenslotte volwassen genoeg. Het is beter dat het dan op een gecoördineerde en veilige manier gebeurt en niet via de Kurt Cobain methode.
De redenen voor de zelfmoord van Kurt Cobain zijn nooit helemaal helder geworden. Zijn jeugd was problematisch. Het succes met Nirvana bracht hem niet in een staat van euforie. Integendeel, Cobain was behoorlijk verslaafd aan drank en drugs. Zijn relatie met Courtney Love en jonge dochter Frances boden hem geen argumenten om voor het leven te kiezen. Noem het egoïstisch, noem het onnodig. Het stond hem vrij voor de dood te kiezen.
Wij hebben allen in principe die keuze. Laten we degenen met zo’n wens niet per definitie proberen ervan te overtuigen het niet te doen. Praat erover en als die persoon het echt wil, zorg dan voor goede, wettelijke en veilige methoden voor de zelfdoding. Dan is onze huidige ambigue houding tegenover de zelf gekozen dood niet meer nodig. Geen een zelfmoord is immers heroïsch bedoeld.
Wie de teksten van Kurt Cobain enigszins uitpluist, hoort al snel dat hij weinig vreugde ontleende aan het leven.
Wie rondloopt met zelfmoordplannen en daarover wil praten, kan in Nederland contact opnemen met Zelfmoordpreventie (0800-113). De Belgische Zelfmoordlijn valt te bereiken op 1813. Meer info over hoe bij jezelf zelfmoordgedachten te herkennen en wat je ertegen kunt doen, als je dat wilt, staat vermeld op deze pagina van de KU Leuven.
