Waarom zijn de grachten Werelderfgoed en de binnenstad niet? Ik heb eerlijk gezegd geen idee, maar vreemd vind ik het wel. Want als er iets mooi is aan Amsterdam behalve de grachtengordel is het wel de binnenstad. Al het goedkope entertainment dat hier is gevestigd draagt uiteraard niet bij aan het verwerven van een dergelijke onderscheiding, maar zelfs met die troep is het toch nog altijd een juweeltje.
Maar goed, nu is Ons’ Lieve Heer op Solder uitgeroepen tot Europees erfgoed omdat het ‘het aangezicht van Europa mede heeft vormgegeven’, aldus de Europese Unie die achter deze onderscheiding zit. Het is in elk geval een begin en Ons’ Lieve Heer op Solder heeft deze onderscheiding natuurlijk terecht gekregen want het is een bijzonder gebouw, met een bijzondere geschiedenis.
In 1578, het belangrijkste jaartal in de historie van Amsterdam, veranderde Amsterdam in één nacht van een katholieke stad in een protestantse stad. Vroeger werd me op school geleerd dat dat vooral vanwege religieuze redenen was; later werd me duidelijk dat het verdacht veel te maken had met de centjes. De Geuzen die in het protestantse kamp zaten, blokkeerden namelijk de haven van Amsterdam: er ging geen schip meer in of uit. De handel was dood: langzaam kwijnde Amsterdam weg.
Dus tijd om een coup te plegen en dat geschiedde dan ook. Eind mei 1578 werd de katholieke gemeenteraad afgezet en vervangen door een calvinistische stadsregering. Ook de rooms-katholieke kerken en kloosters werden overgenomen. Nee, monniken, nonnen en priesters werden verbrand noch opgehangen, maar op bootjes gezet en buiten de stadspoorten weer losgelaten.
Principes
Binnen de kortste keren echter keerden veel katholieken terug naar de stad waar ze opnieuw ter kerke gingen, nu echter niet in wat eens hun eigen gebouwen waren, maar in zogenaamde schuilkerken, kerken die vanaf de openbare weg niet zichtbaar waren.
Bij elkaar waren er uiteindelijk wel zo’n tachtig schuilkerken in Amsterdam. Eén van die kerken was Ons’ Lieve Heer op Solder, gevestigd op de vliering van een rijke katholieke koopman en te bereiken door een deur in de Heintje Hoeksteeg.
Iedereen wist uiteraard van het bestaan van deze kerken, maar er manifesteerde zich hier een typisch Amsterdams verschijnsel dat tot de dag van vandaag is terug te vinden: gedogen. De kerken werden ongemoeid gelaten, ze werden gedoogd, er werd net gedaan of ze niet bestonden. Weg probleem.
Niet alleen de katholieken werden gedoogd in de stad, ook andere denominaties mochten hier hun religieuze vrijheid vieren als ze maar wel beseften dat de enige officiële kerk de Gereformeerde Kerk was. Deze voor die dagen toch grote religieuze vrijheid was elders in Europa niet te vinden: daarom terecht dat Ons’ Lieve Heer op Solder, net als onder andere Kamp Westerbork en het Vredespaleis in Den Haag is uitgeroepen tot Europees erfgoed.
Tot slot nog wat over dat gedogen. Dat zit ons kennelijk in het bloed, want vandaag de dag doen we dat nog altijd. Op veel terreinen en om één van de opvallendste te noemen: de coffeeshops. Is dat omdat wij van nature zo tolerant zijn of heeft het toch meer te maken met het feit dat voor een stad die zo afhankelijk was en is van de handel, de principes nu eenmaal niet al te streng kunnen worden toegepast? Ik vermoed dat het laatste toch meer het geval is.
Willem Oosterbeek, Wallenbewoner, doet in vijfhonderd woorden regelmatig verslag van het dagelijks leven vanuit de beroemdste buurt van Nederland.
