Vorige week kwam ik terug van een hele zomer huizenruil met een gezin op Barbados. Ik werkte daar aan een nieuw boek en schreef artikelen (onder meer over die huizenruil), terwijl mijn man en dochter surfles namen (ze bleken talent te hebben, zie foto). Het boek is bijna af. In loondienst had dit nooit gekund. Deze maand had ik vrijgehouden om verder te schrijven. Maar de ene televisienieuwsredactie mailde of ik alsjeblieft kon invallen. En de andere online redactie stond te springen om een eindredacteur vanwege wat zieken. Omdat het boek goed opschiet, zei ik ‘ja’ en dus loop ik alweer op twee redacties rond terwijl ik aan mijn boek, nieuwe podcast en een scenario werk.
Wat ik doe kan niet in loondienst. En de redacties waar ik inval, hebben hun flexibele freelancers keihard nodig. Wie schaden we hiermee? Druk op het sociale stelsel, wordt gezegd? Welke druk vorm ik? Ik dreig pas ‘druk’ te geven als ik door deze wetgeving mijn opdrachtgevers kwijtraak. Want zolang ik kan doen wat ik doe, red ik me uitstekend zonder enig beroep op sociale voorzieningen.
Geen dag ziek
“We stoppen met freelancers”. Een klein vergaderzaaltje onder een systeemplafond op het Hilversumse Mediapark, voor de zomer. De mededeling van één van mijn opdrachtgevers, een grote mediaorganisatie, slaat in als een bom. De emoties lopen soms hoog op. De honderden zzp’ers die bij het bedrijf werken, zien immers een belangrijke inkomstenbron van de ene op de andere dag verdwijnen. Maar dat niet alleen: kunnen ze überhaupt nog wel freelancen? Aan hun hele carrière dreigt een eind te komen.
Aan onze carrière moet ik zeggen, want ik ben één van hen. Een zzp’er: zelfstandige zonder personeel. Ik zegde mijn vaste baan op toen ik 40 was. Op een leeftijd dat velen zoeken naar vastigheid, wilde ik juist meer afwisseling en uitdaging. Het bleek een schot in de roos. In de zeven jaar dat ik als freelancer werk, ben ik geen dag ziek geweest. Ik heb geen maand zonder werk of geld gezeten. En ik ben gelukkiger dan ooit. Ik doe van alles gelinkt aan de journalistiek: boeken schrijven, artikelen schrijven, podcasts maken, bedrijfsfilms, verslaggeving, redactie en eindredactie. Mijn werk biedt mij de afwisseling en uitdaging die ik nodig heb, en biedt bedrijven een flexibele kracht die zij nodig hebben. Win-win. Maar daar denkt de overheid anders over.
Echte definitie dienstverband
De overheid wil van zzp’ers af. Hoe minder, hoe beter, vinden ze in Den Haag. En daarom kwam er de wet DBA (deregulering beoordeling arbeidsrelaties), die per 1 januari gehandhaafd gaat worden. En daarom komt er nog een wet VBAR (verduidelijking beoordeling arbeidsrelaties en rechtsvermoeden) bij. Deze regels maken freelancen op de werkvloer onmogelijk. Een bedrijf mag dan namelijk geen zzp’ers meer laten doen wat vaste werknemers ook kunnen doen. Als een freelancer ‘zij aan zij’ werkt met collega’s in dienst en ‘ingebed’ is in de organisatie, is het geen freelancen, zo zeggen deze wetten. Het komt erop neer dat het volgens de wet eigenlijk nooit freelancen is als je meedraait in een bedrijf of organisatie. En dat is natuurlijk je reinste onzin. De definitie die in deze wetten gegeven wordt aan een dienstverband klopt gewoon niet. En vooral: met deze definitie onderscheid je de schijnzelfstandigen niet van de echte freelancers.
De vliegende keep
Ten eerste kunnen mensen die in dienst werken niet hetzelfde doen als freelancers voor een bedrijf. De bedrijven waar ik voor werk kunnen niet doen wat ze doen met alleen mensen in dienst. Wij freelancers kunnen door een bedrijf ingezet worden hoe vaak en wanneer nodig is. Veel mediabedrijven hebben niet altijd dezelfde hoeveelheid werk beschikbaar. Omroepen, televisiezenders en productiebedrijven bijvoorbeeld, maken nooit dezelfde hoeveelheid televisie. Er is nieuws (oorlog of rampen), er zijn speciale gebeurtenissen (verkiezingen, Olympische Spelen), er zijn journalistieke onderzoeksdossiers die opeens veel tijd en dus mensen opslokken. De hoeveelheid en het soort werk is onvoorspelbaar. Freelancers zijn de flexibele krachten, de vliegende keeps die bijspringen. Dát maakt ze anders dan mensen in dienst voor een bedrijf.
Loondienst niet mogelijk
Ten tweede is in loondienst werken voor ons freelancers niet mogelijk. Freelancers kunnen niet doen wat ze doen, maar dan in dienst. Wij zijn geen vaste medewerkers die op vaste momenten tijd hebben. Ik run een freelance-praktijk waarbij ik de ene maand een podcast maak, dan een week een eenmalig magazine redigeer, dan inval op een redactie en dan weer een bedrijfsfilm in het buitenland maak. Ik kan helemaal niet op vaste basis bij een bedrijf werken, ik moet flexibel zijn om mijn werk te kunnen doen. En dat geldt voor alle echte (dus niet schijn-)zelfstandigen.
Echte zelfstandige
Wat er moet gebeuren? De Belastingdienst moet de aangekondigde handhaving op de wet DBA per 1 januari uitstellen, gezien de verregaande consequenties (honderden freelancers op straat alleen al bij één mediabedrijf). Verder moet de wet VBAR aangepast. Het criterium voor mogen freelancen, kan niet zijn dat je iets anders doet dan de mensen in dienst. Dat is namelijk onmogelijk. Hoe je ervoor zorgt dat schijnzelfstandigheid wel verdwijnt? Dat is niet zo ingewikkeld, lijkt me. Zet bijvoorbeeld in de wet dat je alleen een echte zelfstandige bent als je wisselend (niet op vaste dagen, of niet het hele jaar door) bij een bedrijf werkt en dat je in een bedrijfstak werkt waar aangetoond onvoorspelbare pieken in werk zitten en dus freelancers nodig zijn.
Werkeloos raken
Het resultaat van deze wet zoals het nu geformuleerd is, zal zeer schadelijk zijn. Het zal er namelijk niet voor zorgen dat alle zzp’ers een contract krijgen. Veel oudere freelancers zullen helemaal geen contract meer aangeboden krijgen. Die hebben nu dus wel werk, en straks – als het niet meer op zzp-basis mag – geen werk meer. Die raken hun inkomen gewoon kwijt. En wat te denken van de vele mensen die vanwege hun gezondheid of (mantel)zorg niet in dienst kunnen werken, maar wel als zzp’er? Heel veel mensen die nu zzp’en, komen thuis te zitten als ze niet meer mogen zzp’en. Omdat flexibel werken de enige mogelijkheid is om te werken met hun persoonlijke situatie. Willen we echt liever dat die mensen, die nu nog werken en hun eigen geld verdienen, werkeloos raken?
Sociale voorzieningen
Als het de overheid te doen is om de veronderstelde last die het zzp’en de samenleving oplevert, zou ik weleens bewijs willen zien dat die last bestaat. Ik denk dat de mogelijkheid te zzp’en de druk op sociale voorzieningen juist verlaagt. Want nog los van het feit dat er veel mensen zijn die dankzij het zzp’en toch werken, terwijl ze ziek thuis zouden zitten als dat geen optie was, maken zzp’ers amper gebruik van sociale voorzieningen. In het Financieele Dagblad (FD) stond op 18 juni een opiniestuk van Mirjam van Immerzeel (journalist en eindredacteur), waarin ze met cijfers komt die dat bewijzen. De verplichte arbeidsongeschiktheidsverzekering is de aanleiding voor Immerzeels stuk en ze schrijft: ‘Het kabinet doet er beter aan zich te richten op échte problemen, en niet op een dure oplossing die nog op zoek is naar een probleem.’
Geen last
De cijfers die Van Immerzeel naar boven haalde, liegen er niet om. Freelancers zijn helemaal geen last. In normale jaren zitten nog geen 10.000 zzp’ers in een van de twee uitkeringen voor zelfstandigen, minder dan 1% van het totaal. Veel minder dan werknemers met een vast of flexibel contract. Op 8,1 miljoen werknemers, doen 1.109.190 personen een beroep op een werknemersverzekering omdat ze werkloos, ziek of arbeidsongeschikt zijn (denk aan ZW, WW). Dat is 13,7%. Als het gaat over het sociale stelsel dat in gevaar zou komen door zzp’ers, vraag ik me toch af waar dat uit blijkt. We doen immers weinig beroep op dat stelsel. Voor arbeidsongeschiktheid komt er een verplichte verzekering aan. Pensioen bouwt mijn man in loondienst net zo min op, dat is immers niet verplicht. En aan de bijstand – dat uit de algemene reserves komt – betalen freelancers gewoon mee, want ook zij betalen belasting.
Brodeloos maken
Dus welke baat heeft de samenleving bij het verdwijnen van zzp’ers als ze de samenleving zo weinig kosten? Bovendien: de zelfstandigen die een ‘last’ zijn of druk geven op sociale voorzieningen, dat zijn niet de échte, weerbare, freelancers. Dat zijn de schijnzelfstandigen. Dat de overheid van die groep af wil, is te begrijpen. Maar dat de overheid nu alle zelfstandigen op straat zet, is onverstandig. Ik dacht dat de bedoeling van deze regelgeving was om mensen te beschermen die eigenlijk gewoon werknemer zijn. Maar met deze wetten worden mensen brodeloos die wel echt freelancer zijn. Het is mij een raadsel wie daarmee geholpen is.
