De Bulgaren gingen zondag voor de tiende keer in drie jaar naar de stembus. Maandagochtend om elf uur lokale tijd, nadat 99,7% van de stemmen waren geteld, leidde de centrum-rechtse GERB met een voorsprong van tien procent op de hervormers van We Gaan Door Met Veranderen-Democratisch Bulgarije en de pro-Russische en nationalistische Vazrajzdane (“Wederopstanding”). Vijf andere partijen haalden de vier-procent-kiesdrempel, waaronder één pro-Russische partij die voor het eerst in het parlement komt. De opkomst was 38,9%, bijna vijf procent hoger dan bij de vorige verkiezingen in juni.
Interimkabinetten
Het is nu de beurt aan de winnaar van de verkiezingen, GERB leider Borisov, om een coalitie te smeden. Hij ontvangt in de komende dagen van president Rumen Radev een mandaat om een kabinet te vormen. Zondagavond gaf Borisov aan dat hij openstaat voor samenwerking met alle partijen ‘behalve met Vazrajzdane’.
Onder leiding van Borisov was GERB bijna twaalf jaar ononderbroken aan de macht. Totdat massale anticorruptieprotesten in 2020 een einde maakten aan GERB’s dominantie. Sindsdien zijn zes parlementsverkiezingen gehouden die zelden in werkbare coalities resulteerden en dus werd Bulgarije de afgelopen jaren vooral geregeerd door interimkabinetten benoemd door president Rumen Radev.
Ook na de verkiezingen van gisteren zijn er numeriek niet zoveel combinaties mogelijk tussen de acht partijen in de 240 leden tellende Nationale Assemblee. GERB heeft in het verleden geregeerd met DPS, de partij die voornamelijk Turkse Bulgaren vertegenwoordigt, maar samen hebben zij geen meerderheid meer. PP-DB, dat in de afgelopen twee jaar zijn populariteit zag afnemen, zat eerder met de Bulgaarse Socialistische Partij (BSP) in een coalitie, maar de socialisten zitten nog steeds in een vrije val en zijn ver onder de tien procent gezakt. Geen van de partijen overweegt samenwerking met de extreem-nationalistische en pro-Russische Vazrajzdane.
Patstelling
Ondertussen versplintert het Bulgaarse politieke landschap verder. De bovengenoemde Vazrajzdane is een relatieve nieuwkomer die onder andere ageert tegen de invoering van de euro en Bulgaarse militaire steun aan Oekraïne. Moraliteit, Eenheid, Eer (MECH) – waarvan de afkorting in het Bulgaars “Zwaard” betekent – kreeg 4,6% van de stemmen. MECH, dat voor het eerst het parlement betreedt, profileert zichzelf als “pro-Bulgaars, patriottisch en nationaal verantwoordelijk”. Bij de oprichting in oktober 2023 zei MECH-leider Radostin Vassilev dat het beleid van de partij vergelijkbaar zou zijn met dat van de Hongaarse premier Victor Orbán. Verder splitste voor de verkiezingen de DPS (Beweging voor Recht en Vrijheid) zich in tweeën na een heftige strijd tussen oprichter Ahmed Dogan en Delyan Peevski. De DPS, voornamelijk een politiek thuis voor etnische Turken, was decennialang een betrouwbare coalitiepartner. De splitsing zal op langere termijn zeker gevolgen hebben voor oligarch Peevski, die onder de Amerikaanse Magnitsky Act is gesanctioneerd, als een destructieve machtsmakelaar in het Bulgaarse politieke systeem.
Een patstelling dreigt, net als na eerdere verkiezingen. Alleen na de tussentijdse verkiezing van november 2021 werd een meerderheidscoalitie gevormd, geleid door premier Kiril Petkov (PP-DB), die echter na zes maanden sneuvelde. GERB en PP-DB probeerden het nog eens na de verkiezingen in april 2023. Na wekenlange onderhandelingen ging het GERB/PP-DB kabinet aan de slag. Maar met de rotatie van premiers in zicht ontplofte ook deze coalitie eerder dit jaar, wat verkiezingen in juni noodzakelijk maakte.
Vuile was
De dreiging van een nieuwe patstelling zou echter weleens een self-denying prophecy kunnen worden, zoals politicologen dat zo mooi noemen. Zowel bij de kiezer als bij politici leeft het besef dat het zo niet langer door kan gaan en dat er echt een meerderheidsregering gevormd moet worden. In tegenstelling tot vorige verkiezingen hebben GERB en PP-DB elkaar niet bij voorbaat uitgesloten. Zo’n “transatlantische coalitie” kan vaart maken op dossiers die al jaren stilliggen, zoals Schengen, de invoering van de euro, de groene transitie, de relatie met buurland en EU-kandidaat-lidstaat Noord-Macedonië, en niet te vergeten militaire steun aan Oekraïne, waarover de Bulgaren verdeeld zijn.
‘Als vuile was zich twintig jaar lang heeft opgehoopt, zullen een of twee wasbeurten die niet schoonmaken’, zei advocate Verzhinia Velcheva tegen het vooraanstaande dagblad Dnevnik na de verkiezingen vorig jaar. ‘Er zijn minstens vijf of zes beurten nodig om alles schoon te krijgen.’ Het heeft er alle schijn van dat zelfs zeven wasbeurten niet voldoende zijn.
