We lijden massaal aan een zingevingsgebrek, stellen psychiaters Jim van Os en Rogier Hoenders. En dat geeft psychische klachten. Dat komt volgens hen doordat we teveel toegeven aan motivaties van een ‘lagere’ orde. Denk aan likes scoren op Facebook en ongezond voedsel nuttigen. Die zouden een ‘goedkope, oppervlakkige beloning’ geven voor ‘acties van minimale moeite, die geen diepere betekenis hebben.’ We doen te weinig met ‘hogere’ motivaties: zingeving, je onderdeel voelen van een ‘groter geheel’, verbinding ervaren.
Het is de echo uit een religieus verleden. In de vorige eeuw waarschuwden dominees vanaf de kansel voor fysieke verleidingen en het ‘zondige vlees’ dat daaraan ten prooi viel. We zouden ons moeten richten op abstracte, geestelijke doelen die in de toekomst lagen. Het grotere geheel heette toen het Rijk Gods.
Zingevingsgebrek
Dus bevelen de psychiaters bij een zingevingsgebrek niet de reguliere ggz aan, maar alternatieven waarvoor vroeger de kerk zorg droeg. Het zijn ‘zingevings- en leefstijlinterventies’ rond onder meer gezonde relaties, spiritualiteit, aandachttraining en yoga. Volgens Van Os en Hoenders bepalen vooral de kwaliteit van de relatie met de behandelaar en een klik met de behandelvorm of je herstelt van psychische aandoening, en beide kun je ook buiten de ggz vinden.
En zo belandt zingeving weer buiten de reguliere zorg. Ruim een kwart van de Nederlanders heeft een psychische aandoening als ADHD of een angststoornis. Bijna 100.000 mensen staan op de ggz-wachtlijsten. Door psychische klachten kan het lastiger zijn richting te geven aan je leven, relaties op het spoor te houden en verbinding te ervaren. Een zingevingsgebrek is dan niet ver weg. Wie krijgt hulp van een psycholoog en wie gaat naar een weerbaarheidstraining? En hoe wordt dat bepaald? Leed is moeilijk te meten.
Ervaren zinloosheid
Zingeving is geen activiteit van een ‘hogere’ orde maar begint al bij een kop koffie in het café om de hoek. Dat uitje kan bij psychische klachten minder betekenisvol zijn. Waarom zou je dan nog gaan, ook als de buurvrouw je mee vraagt? Het is een weg richting isolement. Naar de oorzaak van ervaren zinloosheid kunnen we slechts gissen. Die is vaak niet rechtstreeks te herleiden tot bijvoorbeeld tegenslag. Dan zou half Nederland zijn bed niet meer uit komen. Verschillende factoren spelen een rol bij psychische kwetsbaarheid.
Zoals de omgeving, wat Van Os en Hoenders ook noemen. En de lat ligt hoog in deze tijd. Enkele jaren geleden gaf 37 procent van de werknemers aan te verzuimen door werkdruk. Bijna 1,3 miljoen had burn-outklachten. Die sijpelen door in privélevens. Juist deze omstandigheden maken een meditatietraining te simpel. Maar ook aanleg en tegenslag in het verleden yoga je niet even weg. Hoe langer de klachten bestaan, hoe lastiger het is om eraf te komen. Van een angststoornis geneest slechts een minderheid volledig.
Deskundigheid in psychische klachten
Mensen met psychische klachten zoeken in de eerste plaats deskundigheid op het gebied van, geen verrassing, psychische aandoeningen. Daarbij zou aandacht voor zingeving vanzelfsprekend moeten zijn. En dan niet als extraatje dat de behandelaar nog even afvinkt. Zingeving is nauw verweven is met ons functioneren en welzijn. Dat gaat niet altijd over de zin van het leven of ‘het grotere geheel’. Het gaat vaker over iemands relatie met de omgeving, die kop koffie om de hoek. Het vergt slechts een gesprek met oprechte belangstelling voor wat iemand bezighoudt. De behoefte aan verbinding leeft ook in de spreekkamer.
Zingeving in de ggz
Mooi dat Van Os en Hoenders ook pleiten voor preventie via de ggz. En dat ze daarbij ruimhartig verschillende activiteiten betrekken om psychische klachten te voorkomen. Maar een onderscheid tussen lage en hoge motivaties, waarbij zingeving tot de laatste behoort en buiten de reguliere zorg valt, is zinloos. Het werpt een drempel op voor degenen die net de moed verzameld hebben om bij de ggz aan te kloppen. Want in een individualistische samenleving hou je toch je eigen broek op? Verwijzen naar weerbaarheidstraining schoont de wachtlijsten op, maar velen blijven doormodderen. Geef zingeving een plek in de reguliere ggz. Die lifestylecoach kan altijd nog.
Mijn onderzoek naar zingeving volgen? Laat je e-mailadres hier achter.
Meer lezen over zingeving en psychologie?
– Gij zult uw leven zin geven
– Hoe spirituele ervaringen ons leven beïnvloeden
